حفظ الصحة ناصری

حفظ الصحة ناصری (ترجمه)
پدیدآوران	گیلانی، محمدکاظم (نويسنده) چوپانی جانبلاغ، رسول (نويسنده)
ناشر	المعی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1387 ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-7553-05-6
موضوع	بهداشت شخصی - به زبان ساده پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 رژیم درمانی - به زبان ساده سلامتی - به زبان ساده
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ح‎‏7

حفظ الصحه ناصرى تألیف محمد كاظم گيلانى مشهور به ملك الاطباء، كه با تصحيح و تحقيق دكتر رسول چوپانى منتشر شده است. اين اثر به امر ناصر‌الدين شاه قاجار به رشته تحرير درآمده است.

ساختار

اين كتاب داراى يك مقدمه، چهار مقاله و خاتمه است. مقدمه در سه فصل در تعريف و شرايط حفظ الصحه و تكليف طبيب در اين موضوع نگارش شده است. مقاله‌ها نيز هر يك مشتمل بر فصولى و ابوابى است.

گزارش محتوا

نثر كتاب در خطبه و خاتمه به نثر مصنوع متكلف نگاشته شده است و سرشار از تفنن در الفاظ، و اطناب سخن از راه توصيف‌هاى پى در پى و آوردن امثال و اشعار پارسى و تازى و به كار بردن آرايه‌هاى برونى (صنايع لفظى) به‌ويژه سجع و جناس و ترصيع، و آرايه‌هاى درونى (صنايع معنوى) به ويژه وصف و تضمين و تلميح و مبالغه است. اما نثر ديگر بخش‌هاى كتاب، نثر فنى مرسل (بينابين) است كه گر چه واژه‌ها و عبارات فنى عربى بسيار در آن به كار رفته است، ولى آرايه‌هاى برونى و درونى آن چندان زياد و پيچيده نيست كه خواننده عادى دلزده شود يا معناى سخن را درنيابد. به هر روى چنين نثرى اكنون ديگر معمول نيست و با آن‌كه خوانندگان امروزى -به شرط آشنايى با واژگان تخصصى طب سنتى- در دريافت معنى به دشوارى نمى‌افتند، ولى همچنان آن را از شيوه كنونى نوشتن، دور مى‌يابند.

گذشته از آموزه‌هاى بهداشتى و پزشکى در كتاب حفظ الصحه، نقدها و نكوهش‌هاى بى‌پرده ملك الاطباء نشان‌دهنده بخشى از حيات اجتماعى طب ايرانى در واپسين دم رونق و كاربرد همگانى آن است؛ آن هم از زبان حكيمى كه از راه نزدیک ى با كانون قدرت سياسى، چه بسا از چند و چون اين طب در جامعه و زمان خود، آگاهى بيشتر و گسترده‌ترى داشته است.

اكنون به بيان مطالب كتاب مى‌پردازيم كه به اختصار به اين شرح است:

مقاله اول داراى هشت فصل است كه تدابير مربوط به سته ضروريه در شش فصل نخست آن و تدابير مربوط به مباشرت زنان و حمام، در دو فصل بعدى بيان شده است.

مقاله دوم در سه باب تدبير اطفال، جوانان و پيران، به تدابير بدنى به مقتضاى هر سن مى‌پردازد.

مقاله سوم، شش باب دارد و تدابير لازم در مزاج‌هاى غيرمعتدل (مزاج‌هاى حار، بارد، رطب و يابس) و پس از آن تدابير افراد بسيار فربه و بسيار لاغر را بيان مى‌كند.

مقاله چهارم در دو باب، به تدبير مسافران زمينى و دريايى و حفظ صحت اعضاى گوناگون بدن (دماغ، چشم، گوش، دندان، دل، معده، جگر) و نيز تدبير دست و پا در سرما اختصاص يافته است.

خاتمه كتاب شامل ده فائده است، بدين‌سان كه نه فائده نخست آن، سود و زيان و شرايط مصرف خوراكى‌هاى رايج به ترتيب شامل انواع حبوب، گوشت‌ها، تخم‌ها، شير و لبنيات، ميوه‌ها، سبزى‌ها و شيرينى‌هاى طبيعى را بيان مى‌كند. فائده دهم به بيان پيدايش و بروز علامات هشدار دهنده‌اى مى‌پردازد كه پيشاپيش دال بر بيمارى‌اند. پس از پايان فائده‌هاى ياد شده، نويسنده چند ادويه جديد مانند نارجيل بحرى، ساكودانه، كياكو، چلاپا را نام مى‌برد و سپس به دو تركيب دارويى به نام حب جاودان و معجون حافظ العمر كه خود وى با دواهاى قديمى و جديد ساخته بوده، اشاره مى‌كند و براى آن منافع چندى از حفظ حرارت غريزيه و رطوبت اصليه و منع عفونت اخلاط گرفته تا حفظ صحت و دفع اكثر امراض برمى‌شمارد. البته در كتاب هيچ سرنخ و نشانى از اجزاى اين دارو يا نحوه مصرف آنها پيدا نيست.

وضعيت كتاب

كتاب حفظ الصحه ناصرى براى بار اول به سال 1304ق چاپ سنگى شده است.

جناب آقاى دكتر رسول چوپانى بر اساس دو نسخه خطى و چاپى به تحقيق و تصحيح اين اثر اقدام كرده‌اند. وى علاوه بر مقدمه، در انتهاى اثر نيز فهرست لغات و اصطلاحات كتاب را همراه با توضيحاتى تدوين و تنظيم نموده است.

فهرست مطالب كتاب در ابتداى آن آمده است. در پاورقى‌ها به گزارش اختلاف نسخ پرداخته شده است. در ابتداى كتاب نيز دو مقدمه از آقاى اسماعيل ناظم و دكتر مجيد انوشيروانى آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب