نقض العثمانیة

نقض العثمانیة
پدیدآوران	اسکافی، محمد بن عبدالله (نويسنده)
ناشر	کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1383 ش
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1

"نقض العثمانيه"، رديه‌اى است كه ابوجعفر محمد بن عبدالله اسكافى بر كتاب "عثمانيه" جاحظ نوشته است. از متن اين رساله ظاهرا جزئى از آنچه ابن ابى‌الحديد در جاهاى مختلف شرح نهج‌البلاغه از آن نقل كرده، در دست نيست و تنها نسخه شناسايى شده آن نيز بر گرفته از همين كتاب است. دو گردآورى از نقض العثمانيه بر مبناى منقولات ابن ابى‌الحديد صورت گرفته و به چاپ رسيده است:

1- ضميمة العثمانيه جاحظ كه در سال 1374ق در قاهره به كوشش عبدالسلام هارون منتشر شده است.

2- در مجموعه رسائل جاحظ كه به كوشش حسن سندوبى به سال 1352ق در قاهره چاپ شده است.

رديه‌هاى ديگرى نيز بر كتاب عثمانيه جاحظ نوشته‌اند و جالب اين جاست كه خود جاحظ نيز رديه‌اى بر اين رساله دارد (دايرةالمعارف بزرگ اسلامى: ج 8، ص 343).

موضوع كتاب كلامى (معتزلى) مى‌باشد كه مؤلف محترم با انگيزه پاسخ به ادعاهاى دروغين جاحظ درباره اعتقادات عثمانيه نگاشته است. در اين كتاب به هيچ باب و فصلى اشاره نشده است و مؤلف، موردى به موضوعى اشاره كرده و سپس به پاسخ آن پرداخته است.

گزارش محتوا

جاحظ، همانگونه كه خود تصريح كرده، مقصودش از تأليف و نوشتن، بيشتر سرگرمى و اسطوره سازى بود و نه تعليم و تربيت (الحيوان: ج 1، ص 10 و 11، تاريخ الادب العربى: ج3، ص 107) چنانچه شاگردش ابن قتيبه دينورى در كتاب "مختلف الحديث: ص 59" درباره وى مى‌نويسد: تجده فى كتبه للمضاحيك و العبث... نوشته‌هايش شبيه طنز و بيهوده‌گوئى بود.

در عصر جاحظ، عباسيان با طرفدارى صورى از علويان، پيروان آنها را سركوب كردند و با سرگرم كردن علما و دانشمندان به بحث‌هاى حاشيه‌اى عقايد و كلام و مجادله و گاه منازعه، آنها را از پرداختن به مسائل اساسى و سرنوشت ساز زعامت و خلافت بازداشته بودند. بدين سبب براى امثال جاحظ فضاى باز مناسبى ايجاد شد تا آنچه عباسيان مى‌خواهند، به نگارش درآورند كه يكى از آن نوشته‌ها كتاب "عثمانيه" بود كه در آن به تبيين و تدوين اعتقادات پوچ عثمانيه پرداخت. هر خواننده‌اى در نگاه اول مى‌فهمد كه كتاب پر از سفسطه‌گرى، اخبار دروغ و اراجيف عجيبه‌اى است.