شرح أبيات سيبويه: تفاوت میان نسخه‌ها

#محقق در مقدمه‌اش، منزلت علمى كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و نيز شرح حاضر را به‌خوبى بيان كرده است. او تأكيد كرده است از زمان پيدايش كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] تاكنون، اين اثر جاودان انعكاس چشمگيرى يافته و انديشمندان و پژوهشگران نسبت به آن اهتمامى ويژه مبذول داشته و آثار پژوهشى بسيارى درباره آن و شرح عباراتش و شواهدش و... به انجام رسانده‌اند كه كتاب حاضر نيز يكى از همين موارد است<ref>شرح أبيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، مقدمة المحقق، ص 4 - 8</ref>

#بنا بر نظر دكتر [[سلطانی، محمدعلی|محمدعلى سلطانى]]، منزلت و ارزش كتاب حاضر (شرح أبيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]) از چند جهت است:

#:الف) همه ابعاد پژوهش را كامل كرده؛ يعنى در بيان و توضيح لغات غريب هيچ كوتاهى نكرده و دقت لازم را مراعات كرده است و از سوى ديگر تلاش نحوى مناسبى به خرج داده؛ به‌طورى‌كه نخست موضعى را كه [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] هر بيت شعر را در آن آورده، معين كرده و بعد به اعراب كلمات مشكل پرداخته و آنگاه وجه تقويت معناى مورد نظر را مطرح كرده است و از سويى ديگر روايات ادبى و نحوى و صرفى را ذكر كرده و اختلافات و وجوه هركدام را گفته و نظر ترجيحى خودش را نيز آورده و از طرفى دگر سخت كوشيده كه شاعر هر شعرى كه ذكر شده را معين كند و حتى اختلاف در اين مورد را نيز آورده و نظر خودش را نيز در اين موضوع گفته و معانى اشعار را نوشته و بعد اخبار مربوط به آن را به‌طور مفصل آورده؛ به‌طورى‌كه منتقدش، اسود غندجانى، از اين نظر بر او عيب گرفته است؛

#:ب) تقدم نسبى؛ به اين معنا كه در بين 18 شرح مهم، فقط پنج شرح (شرح‌هاى [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]]، زجاج، مراغى، ابن نحاس و مَبرَمان) بر او پيشى گرفته‌اند؛

#:ج) روش او در شرح؛ او با حرص و ولع كوشيده است كه همه جوانب شرحش را كامل سازد، ولى ديگران به‌اختصار شرح كرده‌اند؛ چه، اكنون از شروح متقدمان بر [[سیرافی، یوسف بن حسن|ابن سيرافى]]، جز شرح ابن نحاس باقى نمانده و شرح او هم بسيار اختصارى است و بر موضع استشهاد اكتفا كرده است؛

#:د) تأثير در آثار بعدى؛ [[سیرافی، یوسف بن حسن|ابن سيرافى]] با تخصصى كه در اين شرح از خود در مورد شرح و توضيح شواهد شعرى آشكار ساخت، بر آثار بعدى تأثير مثبتى گذاشت و سلسله شروح همچنان ادامه يافت<ref>همان، ص 28 - 29</ref>

#نام كتاب به سه صورت گفته شده است: «شرح أبيات الكتاب»، «شرح أبيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]» و «شرح أبيات كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]». محقق، نام دوم (شرح أبيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]) را ترجيح داده است؛ زيرا در نسخه خطى به همين صورت ذكر شده است و عنوان‌هاى ديگر نياز به ادله اضافى دارد<ref>همان، ص 29</ref>

#محقق، روش تحقيق خودش را در اثر حاضر به اين ترتيب ذكر كرده است: بعد از حصول اطمينان به همه متن، همه شروح خطى يا چاپى كه تاكنون براى ابيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] نوشته شده و باقى مانده را جستجو كرده و گرد هم آوردم و افزون بر آن براى تصحيح كتاب حاضر به شرح شواهد اشعار مغنى و مفصل و [[ابن‌مالک، محمد بن عبدالله|ابن مالك]] و... نيز مراجعه كرده و به مقايسه شرح [[سیرافی، یوسف بن حسن|ابن سيرافى]] و ديگران پرداختم و در موارد بسيارى به آنچه بهتر و مناسب‌تر است، اشاره كرده‌ام، ولى درباره توجيه نحوى در اين شروح چيزى را بيان نمى‌كنم و در صورت لزوم و تباين شرح‌ها آنچه مناسب است را ذكر مى‌كنم و ملتزم شده‌ام كه مواضع ورود هر شاهدى را در كتب نحوى از شرح شواهد [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و غير آن بيان كنم و اما در خصوص كتاب «فرحة الأديب» كه روايت اسود غُندِجانى (زنده در 430ق) و ردّ بر كتاب حاضر (شرح أبيات [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]) و گزارش ابومحمد اعرابى است، پس براى غنى‌سازى اين اثر، تمام آن را در جاى خودش ذكر كردم تا بحث با مقايسه نظرات گوناگون مفيدتر شود؛ زيرا ابومحمد اعرابى، اطلاعات نسب‌شناختى خوبى دارد و آگاهى‌اش به شخصيت‌ها و اماكن و حوادث تاريخى و... گسترده است؛ البته اين كار بعد از آن صورت گرفت كه كتاب «فرحة الأديب» را از روى چهار نسخه خطى تصحيح كردم. همچنين زندگى‌نامه اعلام و شخصيت‌هاى واردشده را در پاورقى بيان كرده‌ام<ref>همان، ص 33</ref>

#منزلت «الكتاب» [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] در ادبيات عربى، فوق‌العاده و ممتاز است؛ به‌طورى‌كه در علم نحو، اثرى بى‌نظير شمرده مى‌شود و بر همه كتاب‌هاى نحوى ترجيح داده مى‌شود. به همين جهت، [[مبرد، محمد بن یزید|مبرد]] درباره آن گفته است كه در هيچ علمى هيچ كتابى مانند كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] پديد نيامده؛ زيرا كتاب‌هاى نوشته‌شده در يك علم، به يكديگر نيازمندند، ولى كسى كه كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] را بفهمد نيازى به كتاب ديگرى ندارد و [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] از بزرگ‌ترين دانشمندان قرن ششم بعد از گذشت چهار قرن از نگارش كتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]]، چنين گفته است:

{{ب|''ألا صلّى الإلهُ صلاة صدقٍ''|2=''على عمرو بن عثمان بن قنبر''}}

{{ب|''فإنّ كتابه لم يَغنِ عنه''|2=''بنو قلم و لا أبناءُ منبر''}}

{{پایان شعر}}<ref>همان، ص 5 - 6</ref>؛

# مرفوعات؛

# منصوبات؛

# مجرورات؛

# معارف و نكرات؛

# توابع؛

# مبنيات؛

# غير منصرف؛

# مصدر و مشتقات؛

# افعال؛

# ادوات؛

# صرف؛

# ضرورت‌هاى شعرى؛

# متفرقات<ref>همان، ص 445 - 464</ref>