فنون الأفنان في عجائب علوم القرآن

فنون الافنان فی عجایب علوم القرآن
پدیدآوران	ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده)
ناشر	مؤسسة الکتب الثقافیة
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1422 ق
چاپ	1
موضوع	قرآن - علوم قرآنی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏69‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ف‎‏9‎‏

فنون الأفنان في عجائب علوم القرآن تألیف ابوالفرج عبدالرحمن معروف به ابن جوزى است كه آنرا در مورد مسائل مهم علوم قرآن نوشته شده است.

وى در سال 510 هجرى قمرى متولد و در سال 597 هجرى قمرى پس از 80 سال تلاش در عرصۀ علوم مختلف مخصوصا علوم قرآن، دار فانى را وداع كرد.

كتاب فنون الافنان كه يكى از آثار فراوان اوست(بنا بر نقل يكى از نوادگانش كه مى‌گويد از جدم شنيدم كه مى‌گفت من با دست خودم 2 هزار جلد كتاب نوشتم-مقدمۀ كتاب ص 13)

دربارۀ مسائل مهم علوم قرآن بحث مى‌نمايد و از آنجا كه اين كتاب، از اولين کتاب‌هايى است كه در اين موضوع نوشته شده مصنف سعى نموده مباحثى را كه مورد نياز بوده و از اهميت خاصى برخوردار هستند به رشتۀ تحرير در آورد كه از آن جمله مى‌توان بحث لغات وارده در قرآن و بحث تشابه لفظى را نام برد.

لذا بعد از ايشان ديگران از اين كتاب استفاده نموده‌اند

ساختار

اين كتاب داراى يك مقدمه و 22 باب(و 67 فصل) مى‌باشد كه فهرست ابواب آن به شرح ذيل است:

باب اول تا چهارم دربارۀ فضائل قرآن و اينكه قرآن كلام خدا و غير مخلوق است

باب پنجم-پيرامون شرح حديث«نزول القرآن على سبعة احرف»

باب ششم:دربارۀ كتابت بعضى از كلمه‌ها در مصحف مانند:نعمت-معصيت و...

باب هفتم:دربارۀ عدد سوره‌ها و آيات و كلمات قرآن

باب هشتم:چگونگى تقسيم قرآن به اجزاء مختلف

باب نهم-دهم و يازدهم-دربارۀ عدد آيات سوره‌هاى قرآن

باب دوازدهم:دربارۀ لغات وارده در قرآن از ديگر زبانها و لغات

باب سيزدهم:پيرامون چگونگى وقف و ابتداء

باب چهاردهم:مواردى كه حرف «ى» متكلم حذف شده

باب پانزدهم تا باب بيست و يكم:پيرامون تشابه لفظى(الفاظى كه در قرآن مشابه يكديگر هستند)

باب بيست و دوم:در بيان اوصافى كه امت اسلام با ديگر انبياء شريك هستند

ويژگى‌ها

1. باب(دوازدهم) ذكر لغات وارده در قرآن-كه در آن آراء مختلف پيرامون وجود الفاظ غير عربى در قرآن را ذكر و سپس برخى از واژه‌هاى غير عربى را نام مى‌برد-اين بحث براى اولين بار توسط ايشان در كتب علوم قرآن مطرح شده
2. باب دوم:پيرامون غير مخلوق بودن كلام خدا (قرآن)
3. باب پنجم.پيرامون حديث سبعة احرف-كه در آن پس از ذكر اقوال، اظهار نظر نموده و قول آخر كه مراد سبعة لهجه است را انتخاب مى‌نمايد
4. باب نهم:باب تعداد آيات هر كدام از سوره‌ها-كه تمام سوره‌هاى قرآن را از نظر تعداد آيه بحث نموده-و همۀ آنها را تحت عنوان يك باب و يك فصل جمع آورى كرده به خلاف ديگران كه هر كدام از سوره‌ها را در فصل جداگانه بحث نموده‌اند
5. باب هفدهم-به عنوان ابدال كلمه‌اى به جاى كلمۀ ديگر در آيات متشابه (آياتى كه از نظر لفظ شبيه به يكديگر مى‌باشند)
6. باب هيجدهم:پيرامون آياتى كه در آنها واژه‌هاى متشابه وجود دارد ولى يك حرف كم يا زياد در آنها وجود دارد.
7. باب بيست و دوم:در بيان اوصافى كه امت اسلام با ديگر انبياء شريك هستند
8. باب سيزدهم:در اين باب پيرامون وقف به ابتداء بحث مى‌كند كه در چه مواردى جايز است
9. فصل ششم از باب هفتم-تكرار حروف معجم در قرآن-در اين فصل بحث مى‌كند كه حرف الف قبلا در قرآن چند مرتبه تكرار شده است
10. باب شانزدهم-كه پيرامون-تكرار بعضى از واژه‌ها بحث مى‌نمايد مثلاًواژۀ تبارك چند مرتبه در قرآن تكرار شده است-اين باب داراى 18 فصل است كه همگى اختصاص به همين موضوع دارد

نسخه شناسى

اين كتاب داراى 264 صفحه است كه توسط آقاى صلاح فتحى هلل تحقيق و به چاپ رسيده و داراى مشخصات ذيل مى‌باشد.

موارد ذيل توسط محقق در اين كتاب صورت گرفته:

1. فهرست کتاب‌هاى مؤلف در مقدمۀ كتاب
2. مقدمۀ‌اى كه در آن خلاصه‌اى از زندگى مؤلف بيان شده است
3. اظهار نظر دربارۀ رواياتى كه مصنف در متن آورده، در خصوص اينكه آيا روايت(مذكور توسط مؤلف)صحيح است يا ضعيف و...
4. آدرس دهى پيرامون رواياتى كه مصنف ذكر كرده
5. ذكر آدرس‌هاى ديگر براى روايت مذكور در متن