تقاسيم العلل (كتاب التقسيم و التشجير)

تقاسیم العلل (کتاب التقسیم و التشجیر)
پدیدآوران	رازی، محمد بن زکریا‏ (نويسنده) حمامی، صبحی محمود (مترجم و محقق)
عنوان‌های دیگر	التقسیم و التشجیر (تقاسیم العلل)
ناشر	معهد التراث العلمي العربي، منشورات جامعة حلب
مکان نشر	حلب - سوریه
سال نشر	1412 ق یا 1992 م
چاپ	1
موضوع	پزشکی اسلامی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏454‎‏ ‎‏69‎‏*

التقسيم و التشجير (تقاسيم العلل) از جمله نگاشته‌هاى ابتكارى پزشک و فيلسوف مشهور ايرانى حكيم محمد بن زكرياى رازى (متوفى 313ق) است.

رازى در اين اثر به نحوه‌اى موجز و مختصر ولى با بيان عناصر اصلى در تشخيص و علاج به بررسى بيمارى‌ها پرداخته است. با توجه به اينكه رازى در اين كتاب و در مواضع متعددى از آن حواله به كتاب المنصورى في الطب مى‌دهد. از سوى ديگر رازى در كتاب ديگرش الطب الروحانى نامى از اين كتاب به ميان نمى‌آورد در حالى‌كه از بسيارى نگاشته‌هاى طبى ديگرش ياد مى‌كند به نظر مى‌رسد تأليف كتاب تقاسيم العلل مربوط به دهه آخر عمر رازى است.

ساختار

كتاب حاوى 150 باب است كه در اين برنامه تنها جلد اول كتاب مشتمل بر پنجاه باب آمده است. ترتيب ابواب و چينش مباحث اين اثر همانند بسيارى از كتبى است كه پيرامون مبحث بيمارى‌ها و معالجه آنها به رشته تحرير درآمده است، يعنى از بيمارى‌هاى سر شروع شده و با مبحث بيمارى‌هاى عمومى (همانند تب) پايان پذيرفته است. مبحث ابتدايى اين اثر داءالثعلب و مبحث پايانى آن جدرى و حصبه است.

شيوه تحرير مباحث و بيان آنها نيز نسبتاً خالى از پيچيدگى است. مؤلف در هر باب ابتدا بيمارى را معرفى نموده، سپس متعرض علت و سبب آن مى‌شود همچنين انواع و گونه‌هاى هر بيمارى را بيان مى‌كند و در پايان معالجه هر يك را ذكر مى‌نمايد.

گزارش محتوا

كتاب تقاسيم العلل مملو از مصطلحات طبى است از اين‌رو در نگارش فرهنگ‌نامه‌هاى طبى منبعى سودمند به‌شمار مى‌رود.

نكته‌اى كه تذكر آن خالى از فائده نيست آن است كه در ميان مباحث مطرح شده پيرامون بيمارى‌ها، مبحث جدرى و حصبه كه آخرين باب كتاب است دربرگيرنده اطلاعات بسيار سودمندى است كه چندان تفاوتى با آنچه پزشکى امروز به آن دست يافته ندارد. البته رازى رساله‌اى مستقل پيرامون جدرى و حصبه به رشته تحرير درآورده است.

اين اثر مجموعه جالب و در عين‌حال مختصر پيرامون بيمارى‌ها است از اين رو براى كسانى كه توانايى و يا حوصله مراجعه به كتب مفصل را ندارند اثرى سودمند است، خصوصاً اين‌كه نگارش اين اثر مربوط به اواخر حيات رازى است يعنى دورانى كه رازى در اوج تجربه پزشکى است و كتاب‌هاى پزشکى فراوانى قبل از اين اثر به رشته تحرير درآورده است.

در تحرير مباحث و به مقتضاى حال هر بيمارى گاه يك صفحه و يا كمتر به آن اختصاص پيدا مى‌كند، مانند بيمارى انتشار الشعر (ص52)، كابوس (ص84) و عشق (ص92) و گاه چندين صفحه، مثل بيمارى صراع (ص66- 54) و درد گوش (ص 144- 136).

وضعيت كتاب

كتاب تقاسيم العلل به همت دكتر صبحى محمود حمامى و بر اساس چندين نسخه خطى تصحيح شده و همراه با ترجمه آن به زبان فرانسوى در سال 1412ق (1992م) توسط معهد التراث العلمى العربى دانشگاه حلب منتشر شده است.

دكتر حمامى ابتدا مقدمه‌اى پيرامون رازى و آثار او -خصوصاً كتاب تقاسيم العلل- نگاشته است. در انتها نيز وى معجم مفرداتى تدوين و تنظيم نموده و مفرداتى را كه در كتاب آمده با معادل لاتين آنها اندكى توضيح داده است. پاورقى‌هاى كتاب نيز بيشتر به اختلاف نسخ اختصاص دارد.

فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است. تدوين معجم مفردات لاتينى-عربى، عربى-انگليسى، عربى-فرانسوى، فرانسوى-عربى، معجم ادويه مركبه، اطعمه، مصطلحات تشريح، بيمارى‌ها از ديگر كارهايى است كه محقق اين اثر انجام داده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب