تاریخ ایران دوره هخامنشیان

‏تاریخ ایران دوره هخامنشیان
پدیدآوران	گرشويچ، ايليا (نويسنده) ثاقب‌فر، مرتضی (مترجم)
عنوان‌های دیگر	دوره هخامنشيان
ناشر	جامى
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش ,
موضوع	ايران - تاريخ - هخامنشيان، 558 - 330ق. م.
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏DSR‎‏ ‎‏219‎‏ ‎‏/‎‏گ‎‏4‎‏ت‎‏2

تاریخ ایران دوره هخامنشیان، کتابی است حاصل مجموعه مقالاتی از اساتید تاریخ دانشگاه کمبریج. این نوشتار در واقع ترجمه جلد دوم از مجموعه تاریخ کمبریج «The combridg history of iran» به حساب می‎آید و به سرپرستی ایلیا گرشویچ ویراستاری گردیده و توسط مرتضی ثاقب‎فر ترجمه فارسی شده است. محتوای این کتاب مشتمل بر تبیین و تحلیل تاریخی دوره هخامنشی است، از جهات گوناگونی، همچون شخصیت‎شناسی سلاطین، کشورگشایی‎ها، مذهب‎شناسی، معماری عصر هخامنشی و سایر جهات مرتبط با آن عصر.

ساختار

کتاب، مشتمل بر هفده فصل است و هر فصل از بخش‎ها و زیربخش‎های متعددی تشکیل ‎شده و در هرکدام از آنها مطالب مرتبط با آن و مستندات تاریخی مربوطه ارائه گردیده است.

گزارش محتوا

فصل اول کتاب نوشته جان مانوئل کوک، در باب ظهور هخامنشیان و بنیان‎گذاری امپراتوری هخامنشی است. در بخش نخست آن به منابع اصلی تاریخ آغازین هخامنشی اشاره شده است:

1. کتاب تاریخی هرودوت: هرودوت در شاهنشاهی ایران در شهر هالیکارناسوس، واقع در ساحل غربی آسیای صغیر به دنیا آمد. اثر بزرگ او کتاب تاریخ منظمی درباره ظهور و سقوط امپراتوری ایران است.
2. کتب تاریخی کتزیاس: او پزشک پرآوازه‎ای در کنیدوس بود که به اسارت درآمد و پزشک مخصوص شاه ایران شد و تا سال‎ها در این مقام باقی ‎ماند. نویسنده درباره او بیان می‎دارد که بعد از مقایسه و تطبیق کتب وی با متون عاشوری و بابلی درمی‎یابیم که اطلاعات خاصی که می‎دهد کاملا نادرست هستند و احتمالا هنگامی که کتزیاس در دربار ایران بوده، به‎طور جدی در صدد گردآوری مصالح برای تدوین تاریخ مشرق برنیامده.
3. کتاب کوروپدیا (کوروش‎نامه یا تربیت کوروش): این کتاب، توسط گزنفون نوشته شده است و در آن در هشت کتاب به زندگانی کوروش پرداخته ‎است. نگارنده در مورد این منبع بیان می‎دارد که اگر دلیلی داشتیم که باور کنیم مؤلف آن در صدد گردآوری و انتقال اطلاعات تاریخی اصیلی بوده است، این اثر از اهمیت فوق‎العاده‎ای برخوردار می‎بود.
4. سنگ‎نبشته سه زبانه داریوش: این اثر، بر سینه صخره‎ای در بیستون کنده شده است و دارای یک متن اصلی به زبان پارسی باستان است. از نظر نویسنده، این منبع به‎لحاظ ارزش تحقیقاتی، بهترین اثر است و هیچ متن دیگری به زبان پارسی باستان وجود ندارد که از لحاظ فراخی و اهمیت تاریخی با این سنگ‎نبشته قابل قیاس باشد.

در بخش دوم این فصل، به موضوع کشورگشایی‎ها در آسیا و مصر اشاره شده است. کوروش با ارتش ایرانی خود فتوحات زیادی را انجام می‎داد و هیچ علاقه‎ای به دریا که به احتمال زیاد هرگز دریانوردی نکرده بود، نشان نداد. او در واپسین سال‎های خود رهسپار شرق شد. داستان‎هایی درباره لشکرکشی فاجعه‎آمیز کوروش به هندوستان نقل شده است که به مرگ وی یا بازگشت او با هفت تن زنده انجامید.

کوروش در میانه تابستان 530ق.م، کشته شد و دو پسر از خود باقی گذاشت. پسر بزرگ‎تر کمبوجیه نام داشت که دارای مقام نائب‎السلطنگی بابل بود و جانشین کوروش تلقی می‎شد؛ پسر کوچک‎تر بردیا نام داشت.

بخش بعدی پیرامون تحکیم امپراتوری در زمان پادشاهی داریوش و دربار ایران است. نگارنده به‎تفصیل به ویژگی‎های شخصیتی داریوش و کشورگشایی‎های گسترده وی می‎پردازد و سپس به تشریح رسم و رسومات و آیین زندگانی شاه و همسران و فرزندان و درباریان وی و خصوصیات آن‎ها و سایر موضوعات مرتبط با شیوه حکمرانی داریوش پرداخته است.

بخش پنجم پیرامون سرزمین پارس است؛ سرزمینی که ایرانیان به آن پارس و یونانیان پرسیس می‎گویند، به‎طور کلی سرزمینی کوهستانی است که در شمال شرقی خلیج فارس واقع شده و حوضه مرتفعی را که تخت جمشید و شیراز در آن قرار گرفته‎اند در بر می‎گیرد. امروزه این سرزمین، فارس نام دارد. هرودوت از ده قبیله یا طائفه نام می‎برد که در سرزمین اصلی پارس اقامت داشته‎اند و فقط سه قبیله از این قبایل وقتی کورش علیه آستیاگ به‎پا خاست، از سوی او بسیج شدند.

از جمله مباحث مطرح‎شده دیگر در این فصل، موضوع اداره ساتراپی‎ها است، ساتراپ‎ها (حامیان قلمرو) نظیر فرمانداران در ایالت نایبان و جانشینان شاه بودند. حوزه وظایف آن‎ها تمام امور کشوری و لشگری را در بر می‎گرفت و آنها ظاهرا مسئول پرداخت خراج سالانه، ترتیبات امر سربازی‎گری و مسائل قضایی و امنیتی بودند. گفته می‎شود که اعیان و نجیب‎زادگان ایرانی ساکن در ساتراپی‎ها به دربار آن‎ها راه داشتند و به‎عنوان آموزگار در آموزش و پرورش فرزندان آن‎ها خدمت می‎کردند.

فصل دوم کتاب، نوشته آر. ر. برن، درباره ایران و یونانیان است که در شش بخش مجزا مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. بخش اول درباره تلاش کوروش برای ایجاد اتحاد و ارتباط با یونانیان برای مقابله با کروزوس است. این تلاشی بسیار منطقی بود که یا در پشت جبهه دشمن ناآرامی و آشوب ایجاد کند، یا حداقل کروزوس با سرزمین‎هایی که تازه با پیاده‎نظام خود فتح کرده بود، قادر به حرکت نباشد. بخش دوم در مورد گسترش امپراتوری هخامنشی به مصر و مدیترانه است. کمبوجیه پسر کوروش به پیروی از راه پدر خویش، در سال 525 به مصر یورش برد و به‎عنوان مقدمه این کار امر خطیری را پیش‎ برد که به‎خاطر آن ستایشگران او را ستودند، او «فاتح دریا» شد. کمبوجیه با تمام تدابیری که آماسیس، «فرعون پیر»، برای دفاع از سرزمین خود اندیشیده بود، بر وی غلبه کرد و ایرانیان پیروز شدند.

از جمله مهم‎ترین بخش‎های مهم این فصل، بخش سوم و چهارم است که به ورود ایرانیان به اروپا و جنگ‎های بزرگ و اتفاقاتی که در اروپا درگرفت پرداخته است. داریوش پس از فتح مصر که دست‎هایش آزاد شده بود، به‎راستی نقشه رسیدن به اروپا را در سر داشت، البته به شیوه ایرانی؛ یعنی عملیات زمینی سنگین و گسترده، استفاده از نیروی دریایی یونان آسیایی برای حمل و نقل تدارکات و غیره. در مورد اهداف این جنگ‎ها نگارنده بر این باور است که اگر لشگرکشی‎های گذشته کوروش و کمبوجیه و خشایار شاه را مقایسه کنیم، به این نتیجه می‎رسیم که انگیزه اصلی فقط توسعه قدرت خویش تا جایی که می‎توانسته بوده است؛ اقدامی که بسیاری از محققان باستانی آن را جزو سرشت انسانی می‎دانسته‎اند و با گفته داریوش در مورد اعتقادش به رسالت الهی خویش مطابقت دارد؛ چه‎بسا او قصد همه اروپا را داشت و اگر ارباب قاره می‎شد، سرزمین‎های مدیترانه نیز به چنگ وی می‎افتاد.

فصل سوم کتاب، نوشته ماکس مالووان، به شرح حال و اتفاقات و زندگی‎نامه کوروش بزرگ اختصاص داده شده، که در یازده بخش مجزا به‎تفصیل به آن پرداخته‎شده است. اولین بخش آن درباره نقشی از کوروش است با چهار بال، از یگانه ستون باقی‎مانده در پاسارگاد. شبح کورش، با جامه‎ای عیلامی بر فراز ویرانه‎های شهری که در درازای سده‎ها متروک شده، در پرواز است. از جمله بخش‎های دیگری که در این فصل به آن پرداخته شده است، مباحثی است مانند کیفیت مسافرت‎های مقامات هخامنشی به سایر سرزمین‎ها، شرح حال و اخلاقیات کوروش، گاه‎شماری فتوحات، کیفیت تسخیر بابل، آثار خط میخی: منشور کوروش، مدارا و تساهل کوروش: سیاست خارجی، ضرب مسکوکات، دین و آیین کوروش و انتخاب پاسارگاد به‎عنوان پایتخت.

فصل چهارم کتاب، نوشته بادیان، در مورد فتح ایران توسط اسکندر است که نگارنده در این زمینه ابراز می‎دارد که مستندات خوبی در این‎باره دستگیر ما نشده، لکن این فتح، نقطه عطفی در تاریخ ایران بشمار می‎رود و در ادامه به تشریح ماجرای مرتبط با این فتح می‎پردازد.

فصل پنجم، نوشته برشانی، به کیفیت اشغال مصر و ماجراهای پیرامون آن توسط ایرانیان اشاره دارد و فصل ششم، نوشته آ. ل. اوپنهایم، به مدارک بابلی درباره حکومت هخامنشی می‎پردازد؛ مدارکی اعم از متون خط میخی و مدارک باستانی درباره اتفاقات تاریخی حکمرانان هخامنشی.

فصل هفتم، نوشته ر. ت. هالوک، به موضوع الواح یافت‎شده در تخت جمشید و محتوای آنها اشاره دارد و فصل هشتم، نوشته آ. د. ه. بیوار، در مورد انواع سکه‎های ضرب‎شده در دوران حکومت هخامنشیان و وزن و اندازه‎های این مسکوکات سخن به میان آورده است. همچنین به موضوعاتی که در تجارت و کسب و کار دخیل بوده، مانند واحدهای طول و فاصله و اندازه‎های گنجایش، جامدات و مایعات و سایر مباحث مرتبط با آنها اشاره کرده است.

فصل نهم کتاب، نوشته شوارتس، در مورد تاریخ جهان باستان شرقی از دیدگاه اوستا می‎باشد. از جمله مباحث مطرح‎شده در این فصل می‎توان به موضوع حقیقت جهان و خاستگاه آن در نظر ایرانیان باستان اشاره کرد؛ از نظر آنها نخستین چیزی که آفریده شد آسمان بود که در زبان ایرانیان باستان اسمن نامیده شده و انسان موجود به‎عنوان یک بدن و تعدادی قوای روانی – ذهنی، تعبیر و ادراک شده است. سایر عناوین طرح‎شده در این فصل، مباحثی از قبیل سازمان اجتماعی، تربیت و پرورش و زندگی اقتصادی است.

از دیگر مباحث این کتاب می‎توان به موضوعاتی مانند: دین ایران هخامنشی، زبان آرامی در امپراتوری هخامنشی، تقویم‎های ایران باستان، معماری و پیکرتراشی، برجسته‎کاری بیستون، اقامتگاه مادی، پاسارگاد و فلزکاری اشاره کرد.

وضعیت کتاب

در ابتدای کتاب فهرست مطالب آن و در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

منابع مقاله

متن کتاب.

وابسته‌ها

جغرافیای استرابو، سرزمینهای زیر فرمان هخامنشیان