بحث حول المهدي(عج)

‏بحث حول المهدي(عج)
پدیدآوران	صدر، محمدباقر (نويسنده) شراره، عبدالجبار (محقق)
ناشر	مرکز الغدير للدراسات الإسلامية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1997م , 1417ق ,
موضوع	محمد بن حسن (عج)، امام دوازدهم، 255ق. - مهدويت
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏224‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏4‎‏ب‎‏3‎‏ ‎‏1300

بحث حول المهدي(عج)، از جمله آثار سید محمدباقر صدر پیرامون موضوع مهدویت است که توسط عبدالجبار شراره مورد تحقیق و تعلیقه‎نگاری قرار گرفته و مقدمه‎ای وافی بر آن نگاشته شده است.

ساختار

این‎ اثر نفیس از مقدمه محقق و نویسنده، هشت بحث و یک خاتمه تشکیل شده است. نویسنده در هر مبحث یک سؤال را مطرح و به‎صورت مستدل در مقام پاسخ به آن برآمده است.

گزارش محتوا

شهید صدر در‎ مـقدّمه‎ای‎ بـسیار مهم، به ریشه‎دار بودن‎ گرایش‎ و اعتقاد‎ به اندیشه مهدویت‎ پرداخته‎ و نقش دین بـه‎‎طـور‎ عام و دین اسلام به‎طـور خـاص را در طرح و تـبلیغ ایـن ‎اندیشه و بـرکات آن توضیح‎ داده‎ است. همچنین ویژگی‎های مـنحصربـه‎فرد‎ اعتقاد شیعه‎ درباره‎ امام‎ مهدی(عج) را‎ مورد بحث قرار داده اسـت. سـپس هفت سؤال اساسی درباره طول عمر، امامت زودرس، فلسفه غیبت و... طرح‎ کـرده‎ و انـگیزه‎ها و علل طرح این پرسش‎ها را‎ مـورد‎ اشـاره‎ و بحث‎ قرار‎ داده است‏.

وی در مقدمه کتاب، هشت پرسش مطرح می‎کند. او بـا اسـتفاده از شـیوه طرح پرسش‎های مشخص و دقیق، انگیزه‎ای‎ قوی‎ برای‎ فـهم بـهتر و درک عمیق‎تر مطالب مربوط به مهدویت و مهدی آل محمد(ص) ایجاد‎ می‎کند و با پاسخ به این پرسش‎ها، توجه خواننده را بـیش از پیـش بـه‎ بحث‎های‎ اساسی‎ مهدویت جلب می‎کند‏. در ادامه به‎طور خلاصه به برخی از این پرسش‎ها و پاسخ شهید صدر به آنها اشاره می‎شود

در مبحث نخست کتاب این پرسش مطرح شده که آیا امکان‎ دارد‎ یک‎ انسان قرن‎های بسیار زندگی کند، تا رهبر موعود، مصداق چنین عـمری باشد؟ او‎ اکـنون‎ بـیش 1140 سال را سپری کرده و حدود چهارده برابر یک انسان معمولی که مـراحل زنـدگی را‎ از‎ کودکی تا پیری دیده، عمر کرده است. پاسخ شهید صدر به این‎ پرسش‎ طی چند مـرحله انـجام گـرفته است؛ از جمله اینکه با‎ توضیح‎ این نکته کـه طـولانی شـدن‎ عمر‎ یک انسان‎ اگرچه‎ امکان عملی بالفعل ندارد، اما امکان‎ علمی‎ و منطقی دارد و مـا نـمی‎توانیم آن را محال و ناممکن بدانیم و چنانچه دانش امروز‎ بشر‎ به کشف این راز موفق نشده‎ بـاشد، دلیـلی بـرای انکار‎ آن‎ نخواهیم داشت؛ زیرا امکان علمی‎ و امکان‎ منطقی برای یک عمر طولانی مـطرح مـی‎باشد‏.

دومین مبحث درباره عمر طولانی و غیبت طولانی امام مهدی اسـت. هرچند‎ که در اینجا دو پرسش با هم جمع شده، اما یک جواب قانع‎کننده‎ برای‎ هر دو پرسش که در واقع یک واقعیت و یک پدیده سؤال‎برانگیزند، کافی است. عمر طولانی‎ امام مـهدی(ع) با یک غیبت طولانی همراه است و تلاش برای اثبات‎ یک عمر طولانی برای‎ امام‎ مهدی(عج) گویای اصرار بر تعطیل قوانین عادی است؛ درحالی‎که می‎توانیم تصور کنیم کـه خـدای جهان برای تحقق اهداف بزرگ خود، در آینده مناسب یک فرمانده و رهبر مناسبی را به‎ وجود بیاورد تا نقش بزرگ خود را ایفا نماید. بنابراین، طـولانی کـردن عمر یک انسان و نگه داشـتن او در پشـت پرده غیبت تا روز موعود، چه حکمتی و چه دلیل قانع‎کننده‎ای‎ می‎تواند‎ داشته باشد؟ شهید صدر در پاسخ به این پرسش، پس از فرض روشن شدن امکان وجود یک عـمر طـولانی و ضرورت تعطیلی قوانین طـبیعی در حـق امام مهدی(ع)، دو نوع‎ پاسخ‎ مطرح می‎کند: الف)- پاسخ متعارف که یک دلیل کلامی است و بر پیش‎فرض‎های اعتقادی ثابت‎شده استوار است. ب)- پاسخ نامتعارف که بر یک تفسیر و تحلیل روان‎شناختی و جـامعه‎شناختی استوار است‎. این‎ تفسیر تحلیلی، ابتکاری از شهید صدر می‎باشد. در این پاسخ، نقش طول عمر در آماده‎سازی آن فرمانده الهی عدالت‎گستر برای تحقّق آن آرمان بزرگ تبیین می‎گردد‏.

از دیگر سؤالات مطرح‎شده در کتاب این است که درحالی‎که‎ امـام‎ مـهدی(ع) با پدر بزرگوارش امام حسن عسکری(ع) بیش از پنج سال زندگی نکرده و در سـنّ کـودکی از پدر محروم شده، چگونه در این‎ دوران بسیار کوتاه کودکی، برای امامت و رهبری آماده شده و شـخصیت او بـه پخـتگی رسیده است؟ پاسخ جالب شهید صدر در این زمینه نیز یک پاسخ کاملاً ابتکاری است. او به «پدیـده‎ امـامت‎ زودهنگام» که در سه امام مصداق پیدا کرده، توجه داده و آن را مورد مطالعه قرار مـی‎دهد و بـدون اتـکا به بحث‎های کلامی متعارف در اثبات امامت و با چشم‎پوشی‎ از‎ قاعده لطف، بحث را از لحاظ تاریخی و اجتماعی در جـامعه مـسلمانان دنـبال می‎کند‏.

در مبحث پنجم این سؤال مطرح شده که با روشن شدن امکان طول عمر و غیبت طولانی، چگونه‎ به‎ وجـود امـام مهدی(ع) و تولّد او می‎رسیم؟ با فـرض نـقل چند روایـت از پیـامبر اسـلام(ص)، آن‎هم بـرای قانع‎شدن به یک امر غیر متعارف، آیا می‎توانیم‎ به‎ وجود‎ امام دوازدهم ایمان پیدا کنیم؟ چـگونه‎ ثـابت‎ می‎کنیم‎ که امام مهدی(ع) یـک وجـود حـقیقی و تـاریخی دارد و افسانه‎ای نبوده کـه تـعدادی از مردم به‎خاطر شرایط حادّ اجتماعی‎ و روانی‎ آن‎ را در دل خود پرورانده‎اند؟ پاسخ شهید صدر به‎ این‎ پرسش بـا تـوجه بـه ابعاد متعدد آن، در دو مرحله بوده و به دو گونه آن را مـطرح کـرده اسـت‎: نـکته‎ نـخست‎ در رد کـسانی است که روایات نقل‎شده درباره امام‎ مهدی را بسیار محدود می‎بینند و ادعا می‎کنند که فقط چند روایت درباره او وجود دارد و با چند روایت ‎محدود‎، یک‎ اعتقاد‎ راسخ حاصل نـمی‎شود. پاسخ این است که‎ با توجه به اینکه در‎ کمتر موضوعی از مـوضوعات بـدیهی اسلام این‎قدر روایت رسیده است، ادعای بداهت‎ می‎نماید که‎ ادعای گزافی نیست و قطعی بودن این مسئله را روشن می‎کند. دیگر اینکه پس از‎ احراز‎ اصل حـتمی بـودن وجود امام مهدی(ع) بـا استفاده از روایات فراوان‎، جا‎ دارد‎ که بپرسیم: این امام مهدی(ع) کیست؟ انطباق این عنوان بر دوازدهمین امام معصوم از‎ اهل‎ بیت پیامبر(ص) از دو راه در نـوشته شـهید‎ صدر‎ طی‎ شده اسـت‏.

از دیگر سؤالات پیرامون مهدویت این سؤال است که با توجه به اینکه شرایط ظهور امام زمـان بـه‎مرور زمان پیچیده‎تر می‎شود، چرا در دوران غیبت صغری یا کمی پس از آن، امام مهدی(ع) بـرای‎ اصـلاح جهانی ظهور نکرد؟ درحالی‎که شرایط اصلاح، روزبه‎روز پیچیده‎تر می‎شود. نویسنده در پاسخ به پرسش ششم به هشت نکته اشاره می‎کند؛ از جمله اینکه فراهم‎ آمدن‎ شرایط‎ عمومی برای اصلاح جهان امـری ضـروری است که جایگزین ندارد و بـا وجـود رهبری آمـاده بـرای اصـلاح و وجود رسالتی کامل، تمام شرایط‎ لازم‎ بـرای‎ موفقیت فراهم نمی‎شود، بلکه باید شرایط اجتماعی و سیاسی‎ جهانی‎ نیز زمینه را بـرای مـوفقیت و پیروزی حق بر باطل آماده سـازد‏.

چگونه‎ یک فرد می‎تواند عهده‎دار یک تحوّل بسیار بزرگ گردد؟ سؤالی است که در مبحث هفتم کتاب مطرح شده است. در پاسخ این پرسش گفته می‎شود: پیامبر‎ اسلام(ص) که سرآغاز یک تمدن جدید قرار گرفت، خود‎ مولود‎ تمدن‎ گذشته نبوده؛ بنابراین، انسان‎ها همیشه مولود شرایط تاریخی و مادی نمی‎باشند. هنگامی‎که رابطه پیوسته و تنگاتنگ انسان‎ را‎ با‎ عالَم غیب در نـظر بـگیریم، این رابطه عمیق می‎تواند جهت‎دهنده انسان‎ به‎سوی آینده‎ای جدید باشد و انسان‎ها را انعکاسی‎ از واقعیت‎های پیرامون خود تلقی نکنیم. امام منتظران نیز تجربه‎ای‎ همسان‎ با تجربه گران‎قدر پیامبر عـظیم‎الشـأن اسلام خواهد داشت و یک فتح بزرگ‎ جهانی‎ و تمدّنی جدید را آغاز خواهد کرد. بدین‎ ترتیب‎، نقش‎ عظیم یک شخصیت الهی در تغییر مسیر‎ تاریخ‎ آشـکار خـواهد شد‏.

مبحث آخر در رابطه با این‎ سؤال است که تغییر جـهانی چـگونه خواهد بود؟ نویسنده معتقد است که پاسخ این پرسش را باید به‎ آینده‎ موکول کرد و پیش‎بینی علمی‎ و دقیق‎ برای آن‎ ساده‎ نخواهد‎ بود. آری، بر اساس احادیث رسیده‎ از‎ پیامبر اسلام و اهـل‎بـیت(ع)، نکاتی را مـی‎توانیم نـشانه رویم که‎ شیوه‎ تغییر و دگرگونی را در جهان بشریت‎ ترسیم نماید‏.

وضعیت کتاب

مصادر تحقیق و فهرست محتویات در آخر کتاب ذکر شده است. در پاورقی‎ها منابع مطالب مطرح‎شده در کتاب ذکر گردیده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. حکیم، سید منذر، «بحث‎های اعتقادی: مهدویت و امام مهدی(ع) در نگاه شهید صدر (قدس‎سره)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مکاتبه و اندیشه، پاییز و زمستان 1386، شماره 29، صفحه 147 تا 168، به آدرس اینترنتی:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/862348