التوسل إلی الترسل

التوسل إلی الترسل
پدیدآوران	بهاءالدین بغدادی، محمد بن موید (نويسنده) بهمنیار، احمد (مصحح)
ناشر	اساطير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎964-331-350-6
موضوع	نامه نگاری فارسی - متون قدیمی تا قرن 14 نثر فارسی - قرن 6ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏4847‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏9

التوسل إلی الترسل اثر بهاء‌الدين محمد بن مؤيد بغدادى در موضوع ادبيات و فن انشاء به زبان فارسى مى‌باشد كه توسط احمد بهمنيار مورد تحقيق و تصحيح قرار گرفته است. مؤلف انگيزه خود از نوشتن كتاب را خدمت به پادشاه زمانش علاءالدين تكش خوارزمشاه و پاس داشتن الطاف وى ذكر كرده است.

ساختار

كتاب مشتمل بر دو مقدمه از محققين كتاب، ديباچه مؤلف و دو فصل است كه فصل دوم مشتمل بر سه قسم است.

گزارش محتوا

كتاب با مقدمه‌اى از مصحح كتاب استاد احمد بهمنيار و مقدمه نسخه پاريس به قلم علامه قزوينى آغاز شده است. ديباچه كتاب در ستايش سلطان وقت و سبب تألیف كتاب است.

فصل اول را مؤلف به مدح و ثناى بهاء‌الدين وزير اختصاص داده و در فصل دوم مختصرى مفيد در انشاء فارسى و سبک ‌هاى مختلف نويسندگان و سبک و طريقه خود بيان كرده است.

فصل دوم كتاب از سه قسم اصلى شده است: قسم اول، مشتمل است بر منشورها، فرمانها و عهدنامه‌هاى حكومتى، فتح‌نامه‌ها و يك سوگندنامه؛ قسم دوم، حاوى فرمانها، تحيّت‌نامه‌ها و نامه‌هايى است كه سلطان براى ملوك و بزرگان وقت فرستاده است؛ قسم سوم، شامل نامه‌هاى خصوصى، رقعه‌ها و مدايحى است كه نويسنده به دوستان خود و بزرگان عهد نوشته است. در پايان اين قسم چند قطعه انشاء كه براى افتتاح انواع مراسلات شايسته است، به طور نمونه و مثال درج و مجموعه را به يك قصيده پارسى در عرض حال خويش و توصيف كتاب و يك قصيده تازى در مدح بهاء‌الدين وزير ختم كرده است.

نويسنده نه تنها اطلاعاتى بسيار ارزشمند از حوادث تاريخى عصر خويش به دست مى‌دهد بلكه از عادات و اخلاق و كيفيات حالات مردم و دربار و امراء و رجال نيمه دوم قرن ششم هجرى نيز سخن به ميان آورده است.

علامه قزوينى در تنبيه اول مقدمه‌اش كتاب را هم از لحاظ ادبى يعنى براى مقايسه بين سبک ‌هاى مختلف و تحصيل ملكه كتابت و هم از لحاظ تاريخى به سبب اشتمال بر بسيارى از وقايع تاريخى اواخر دوره خوارزمشاهى و معاصرين ايشان از غوريه و اتابكان آذربايجان و غيره حائز اهميت مى‌داند. با اين توصيفات مى‌توان گفت كتاب براى محققان تاريخ ايران در نيمه دوم قرن ششم هجرى منبعى سرشار از اطلاعات گرانبها است و افرادى چون بارتولد، لمبتون و فقس اوغلى در تحقيقات خويش از مطالب اين كتاب بهره‌بردارى كامل كرده‌اند. فقس اوغلى در كتاب تاريخ دولت خوارزمشاهيان درباره موارد استفاده كتاب التوسل الى الترسل مى‌گويد: «اين مجموعه مانند عرائس الخواطر راجع به مناسبات بسيار حساس بين خوارزمشاهيان و طوايف تركى قنقلى قبچاق در زمان سلطان تكش است و منابع و اسناد دست اول و ذيقيمتى دارد كه در سايه آنها بررسى حوادث و علل و عوامل جريانات اين دوره امكان‌پذير مى‌باشد».

بهار معتقد است كه دبيران در نامه‌هايى كه از سوى خدايگان خود به ساير فرمانروايان و صاحبان قدرت مى‌نوشتند مجبور به استفاده از لحنى پرآب و تاب بودند كه موجب تفاوت اين نامه‌ها با نامه‌هاى معمولى باشد.

وضعيت كتاب

كتاب با تحقيق احمد بهمنيار از روى دو نسخه خطى تصحيح شده است. اختلاف نسخ، معناى الفاظ و عبارات در پاورقى و فهرست نامهاى خاص و مندرجات نيز در انتهاى كتاب آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب