إشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت

إشراق اللاهوت في نقد شرح الیاقوت
پدیدآوران	ابراهیم بن نوبخت (نويسنده) علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) اعرجی، عبدالمطلب بن محمد (شارح) ضیایی، علی‌اکبر (مصحح)
عنوان‌های دیگر	الیاقوت. شرح انوار الملکوت فی شرح الیاقوت. شرح
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1381 ش
چاپ	1
شابک	‎964-6781-68-3
موضوع	ابراهیم بن نوبخت، قرن 4ق. الیاقوت - نقد و تفسیر علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. انوار الملکوت فی شرح الیاقوت - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	1

إشراق اللاهوت في نقد شرح الياقوت، نوشتۀ سيد عميدالدين ابوعبداللّه عبدالمطلب بن مجد الدين الحسينى العبيدلي(681-754ق) کتابى است كلامى كه به بيان عقايد شيعۀ اماميه مى‌پردازد.اين اثر نقدى است بر شرح علامه حلّى با عنوان «أنوار الملكوت» كه بر کتاب «الياقوت» ابواسحاق ابراهيم بن نوبخت نگاشته شده است.

ساختار و گزارش محتوا

«إشراق اللاهوت»؛ مشتمل بر پانزده مقصد است. در مقصد اول به موضوع نظر و تفكر پرداخته شده و در سه فصل بعدى مباحث الهيات بالمعنى الاعم مطرح گرديده و در فصول بعدى به مباحث الهيات بالمعنى الاخص(كلام) پرداخته شده است: المقصد الاول: «في النظر و ما يتّصل به» در اين مقصد به بررسى ديدگاه‌هاى مختلف درباره حقيقت و ماهيت «نظر» يا همان تفكّر پرداخته شده و وجوب آن گوشزد شده است.

المقصد الثاني: «في الجواهر و الأعراض و الأجسام» در اين مقصد به تعريف هر يك از جوهر و عرض و جسم و نيز حركت و سكون پرداخته شده و از جزء لا يتجزّا، همانندى اجسام و... سخن به ميان آمده است.

المقصد الثالث: «في احكام الجواهر و الأعراض»، المقصد الرابع: «في الموجودات» در اين مقصد دربارۀ وجود و عدم، تقسيم وجود به قديم و حادث و نيز به واجب و ممكن، خواص واجب و ممكن و...سخن گفته شده است.

المقصد الخامس: «في إثبات الصانع و توحيده و أحكام صفاته».

المقصد السادس: «في استناد صفاته الى وجوبه».

المقصد السابع: «في العدل» در اين مقصد به شبهات جبريّه پاسخ داده شده است.

المقصد الثامن: «فى الآلام و الأعراض».

المقصد التاسع: «في أفعال القلوب و نظرائها» در اين مقصد به بررسى افعال صادره از قلب انسانى نظير علم، اراده، شهوت، نفرت و غيره پرداخته شده و از نظاير اين افعال كه با واسطه به انسان تعلّق مى‌يابد نيز سخن گفته شده است.

المقصد العاشر: «في التكليف» در اين مقصد به بيان شرائط تكليف و حسن تكليف و استحاله تكليف بما لا يطاق پرداخته شده است.

المقصد الحادى عشر: «في الألطاف» به تعريف لطف و وجوب آن و نيز برخى نكات توحيدى اختصاص يافته است.

در المقصد الثاني عشر: «في اعتراضات الحضوم في التوحيد و العدل و الجواب عنها» به ردّ و ابطال ديدگاه‌هاى مخالف ديدگاه شيعه در مسائل كلامى نظير اراده، رؤيت و غيره پرداخته شده است.

المقصد الثالث عشر: «في الوعد و الوعيد».

المقصد الرابع عشر: «في النّبوات» به موضوع جواز بعثت انبياء، شرائط معجزه، اثبات نبوت خاصّه، جواز صدور كرامات، عصمت انبياء پرداخته شده و ديدگاه يهوديان دربارۀ استحالۀ نسخ، ديدگاه مسيحيان دربارۀ اقانيم ثلاثه، ديدگاه مجوس دربارۀ يزدان و اهريمن، ديدگاه غلات دربارۀ اميرالمؤمنين(ع) ردّ و ابطال شده است.

المقصد الخامس عشر: «في الإمامة» به وجوب امامت، لزوم عصمت امام، وجوب نص بر امام و ساير مباحث مربوط به موضوع امامت از ديدگاه شيعه اثناعشريه اختصاص يافته است.

مؤلف در اين اثر ابتدا ديدگاه مؤلف ياقوت را ذكر مى‌كند، سپس قول شارح ياقوت؛يعنى علامه حلّى را يادآور مى‌شود و سرانجام ديدگاه خود را مطرح مى‌سازد. نكتۀ قابل توجه در اين اثر آنست كه نويسنده تحت تأثير شهرت علامه حلّى كه از قضا دايى وى نيز بوده، قرار نگرفته و به نقد ديدگاه وى پرداخته است.

نسخه شناسى

در تحقيق نسخه حاضر در برنامه از سه نسخۀ خطى ذيل استفاده گرديده است.

1- نسخۀ کتابخانۀ امام رضا(ع) به شماره 7717 كه در قرن نهم هجرى کتابت شده است.

2-نسخۀ كه در کتابخانه مركزى دانشگاه تهران نگهدارى مى‌شود و در 912ق در حلّه کتابت شده است.

3-نسخۀ کتابخانۀ عمومى ملك در تهران به شمارۀ 788.

نسخه حاضر در برنامه با استفاده از نسخ خطى فوق توسط آقاى على‌اكبر ضيائى مورد تحقيق و پژوهش واقع شده و در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 545 صفحه توسط انتشارات «ميراث مكتوب» تهران، در سال 1381ش منتشر شده است. نوبت چاپ کتاب نامعلوم است.

منابع مقاله

حسینی عبیدلی، عبدالمطلب بن مجدالدین، اشراق اللاهوت فی نقد شرح الیاقوت، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1381ش.