الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا عليه‌السلام

الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا عليه‌السلام
پدیدآوران	نجف، محمد مهدی (نويسنده)
ناشر	المؤتمر العالمي للإمام الرضا(ع)
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1407 ‌‎ق
چاپ	1
موضوع	علی بن موسی(ع)، امام هشتم، 153 - 203ق. - اصحاب علی بن موسی(ع)، امام هشتم، 153 - 203ق. الرساله الذهبیه محدثان شیعه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏115‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏ج‎‏2

الجامع لرواة أصحاب الإمام الرضا(ع)، اثر محمدمهدى نجف (متولد نجف 1323ش) است كه در آن، اصحاب امام هشتم(ع) را به‌صورت مستند و علمى و به زبان عربى معرفى كرده است.

اين اثر دو جلدى، تاريخ و مشخصات نگارشش معلوم نيست، ولى مقدمه‌اش در سال 1406ق در قم نوشته شده و به‌مناسبت برگزارى دومين كنگره جهانى امام رضا(ع) منتشر شده است.

مخاطبان اين اثر، عموم مردم نيستند، بلكه عبارتند از متخصصان و پژوهشگران علم رجال و سيره اهل‌بيت(ع).

ساختار

كتاب حاضر، از مقدمه كوتاه رياست دومين كنگره جهانى امام رضا(ع) و مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل 2 جلد: 1. اسامى و شرح حال راويان امام رضا(ع) از حرف الف تا كاف؛ 2. ادامه اسامى و شرح حال راويان امام رضا(ع) از حرف ميم تا ياء، باب اسامى ياران امام(ع) و معروفان به كنيه يا لقب و زنانى كه مشرف به ديدار او شدند و يا از او روايتى نقل كرده و يا امام(ع) سخنى در مدح يا ذم آنان گفته است و مستدرك) تشكيل شده است.

نويسنده براى توليد اثر حاضر از منابع متعددى (بيش از صد كتاب مهم به زبان عربى) استفاده كرده است.

نويسنده در اين اثر، به‌صورت دقيق تعداد 815 نفر از مردان راوى و صحابه حضرت امام رضا(ع) و 11 نفر از زنان را معرفى كرده و در مستدرك نيز تعداد 5 نفر از مردان را افزوده است؛ پس در مجموع تعداد 831 نفر از ياران و راويان حضرت امام رضا(ع) ذكر شده‌اند.

نويسنده در مقدمه‌اش كه آن را در تاريخ شوال سال 1406ق در قم نوشته، با تأكيد بر ضرورت شناسايى رجال حديث، افزوده است: شناخت و نقادى راويان كار آسانى نيست؛ چون ناقد بايد از امتياز اطلاع گسترده بر اخبار و شناخت احوال راويان پيشين و راه‌هاى روايتشان برخوردار باشد و همچنين دستاوردهاى راويان و مقاصد و اهدافشان و عوامل و انگيزه‌هاى تساهل و كذب را به‌خوبى بشناسد و همچنين ناقد نياز دارد كه شيوخى را كه راويان از آنان نقل كرده‌اند و شهرهايشان و زمان وفات و طبقات و درجاتشان را بشناسد و... با توكل بر خداى تعالى شروع به جمع‌آورى كتاب حاضر كردم و آن را «الجامع لرواة و أصحاب الإمام الرضا(ع)» ناميدم و باآنكه منابع كم بود، ولى كوشيدم كه هرچه بتوانم از راويان و اصحاب جمع كنم؛ چه آنان كه مشرف به زيارتش شدند و مطلبى از او شنيدند يا حكايت از او، با يا بدون واسطه، نقل كرده‌اند يا دوران او را ادراك كرده‌اند و سخنى درباره او گفته‌اند و يا امام(ع) سخنى درباره آنان گفته است. براى بيان هر مطلب يك روايت آورده‌ام كه بر آن دلالت دارد و از موضوع و صحت و سقمش چشم پوشيده‌ام... من اولين كسى نيستم كه تأليفى در اين موضوع نوشته است و بلكه بنده بر اساس كتاب‌هاى پيشينيان اين كتاب را نوشته و از آنان در جرح و تعديل بهره برده‌ام؛ مانند احمد بن محمد بن خالد برقى، کشى و شیخ طوسی. جز آنكه من با استقراى منابع گوناگون شيعى و سنى، عناوين و اسامى ديگرى يافتم كه دانشمندان مذكور ذكر نكرده‌اند.

نويسنده كوشيده است كه اثرى مستند، جامع و كامل بيافريند و به نظر مى‌رسد در اين راه به موفقيت نسبى دست يافته است.

گزارش محتوا

برخى از مطالب جالب اثر حاضر كه نشانگر روش و محتواى آن است، به اين صورت است:

1. ابوعلى جميل بن دراج بن عبدالله نخعى كوفى، ثقة، فقيه، محدث، مصنف و يكى از فقيهان شش‌گانه است كه شيعه اماميه اجماع دارند بر آنكه هرچه از آنان روايت شده و ثابت شده و صحيح است كه از آنان روايت شده، صحيح و معتبر است و همچين فقاهت او را تصديق كرده‌اند و از اصحاب حضرت امام صادق(ع) است. زمان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و امام كاظم(ع) را درك كرد و در ايام امام رضا(ع) از دنيا رفت و از آنان روايت نقل كرده است. در آغاز، واقفى بود، سپس از اعتقاد به وقف برگشت، به‌خاطر معجزاتى كه به دست مبارك امام رضا(ع) آشكار شد كه دلالت بر صحت امامت ايشان مى‌كرد، پس جميل بن دراج، اين حجت را پذيرفت و معتقد به امامت حضرت رضا(ع) شد.

2. ابوالحسن، على بن يقطين بن موسى، مولى بنى اسد، كوفي الأصل، بغدادي المسكن، در كوفه در سال 124ق، زاده شد و در سال 182ق در بغداد درگذشت و محمد بن الرشيد عباسى بر او نماز خواند. امام صادق(ع) را درك و از او روايت كرده است و در نزد حضرت امام كاظم(ع) منزلت بلندى داشت و از او فراوان روايت كرده است و همچنين او از كسانى است كه نص بر امامت على بن موسى الرضا(ع) را نقل كرده و نيز از حضرت امام رضا(ع) روايت نقل كرده است.

3. ابويوسف، يعقوب بن اسحاق مشهور به ابن سكيت، پيشواى لغت و ادب كه اهل تصنيف و تدريس بود و در سال 186ق زاده شد و خليفه متوكل عباسى او را در سال 244ق، به شهادت رساند. نجاشى او را چنين وصف كرده است: در نزد امام رضا(ع) و امام جواد(ع) مقرب بود و از امام جواد(ع) روايت و مسائلى نقل كرده است. متوكل او را به‌خاطر تشيعش مُثله كرد كه داستانش معروف است. در علم عربى و لغت، موجه و ثقه و مورد تصديق بود و كسى سخنش را رد نمى‌كرد. ابن سكيت، از امام رضا(ع) روايت كرده و همچنين ابويعقوب بغدادى از او نقل كرده؛ همان‌طوركه در سند حديثى كه شيخ صدوق در «علل الشرائع» و «عيون الأخبار» درباره پرسش ابن سكيت از امام رضا(ع) در مورد راز تفاوت معجزات پيامبران(ع) نقل كرده، آمده است.

4. سيده نجمه كه بانويى باتقوا، باورع و عفيف و مادر حضرت امام رضا(ع) بود و به او ام‌البنين مى‌گفتند و اسم‌هايى داشت از جمله: اروى، سمان، تكتم و آن آخرين اسم اوست.

وضعيت كتاب

براى اثر حاضر در پايان جلد اول فهرست اعلام و شخصيت‌هاى معرفى‌شده و فهرست اجمالى مطالب و در پايان جلد دوم نيز فهارس فنى (آيات، اطراف احاديث، كسانى كه شرح حالشان ذكر شده، معروفان با كنيه و لقب و...) و فهرست منابع و فهرست تفصيلى مطالب آمده است.

كتاب حاضر، مستند است و نويسنده ارجاعات و استنادات و توضيحاتش را به‌صورت پاورقى آورده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.