سیری در سپهر اخلاق

سیری در سپهر اخلاق
پدیدآوران	کانون نشر و ترویج فرهنگ اسلامی حسنات اصفهان (نويسنده)
ناشر	صحيفه خرد
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1389 ش
چاپ	1
شابک	‎978-600-5724-12-7
موضوع	اخلاق اسلامی - فلسفه اخلاق اسلامی - مقاله‌‏ها و خطابه‌‏ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏247‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سيرى در سپهر اخلاق، به زبان فارسى است. اين اثر به كوشش كانون فرهنگى حسنات تأليف گرديده است و در موضوع اخلاق اسلامى و فلسفه است.

ساختار

كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و دو متن است. و در دو جلد تأليف شده است.

متن كتاب، فاقد هر گونه فصل بندى و يا باب بندى است.

گزارش محتوا

كتاب، مجموعه مقالات و خطابه‌ها پيرامون اخلاق اسلامى است. اين مقالات توسط علماء، انديشمندان و متفكران اسلامى و غربى بيان شده است. برخى از اين مقالات، از عربى و انگليسى به فارسى ترجمه شده است.

نام برخى از نويسندگان داخلى اين مقالات عبارت است از:

محمدتقى جعفرى؛ مرتضى مطهرى؛ عبدالله جوادى عاملى؛ سيد محمدرضا مدرسى؛ محمدرضا مهدوى كنى؛ محمدتقى فلسفى.

براى آشنايى بيشتر با مطالب و مباحث مختصرى از برخى مقالات مورد بررسى قرار مى‌گيرد.

جلد اول كتاب مشتمل بر بيست و دو مقاله است. اولين مقاله اين جلد با عنوان «اخلاق در جهان اسلام» از آقاى «اصغر دادبه» است.

نويسنده، مقاله را با تعريف اخلاق، اين گونه آغاز مى‌نمايد:

«اخلاق، در لغت جمع واژه خلق (به ضم اول و سكون دوم) و خلق (به ضم اول و دوم) و به معنى خوى‌هاست. و در اصطلاح، اخلاق در دو معنى به كار مى‌رود. يكى معنى عام، يعنى حكمت عملى كه علم تهذيب اخلاق، تدبير منزل و سياست مدن را در بر مى‌گيرد... دوم معنى خاص و آن علم تهذيب اخلاق است كه يكى از سه شاخه حكمت عملى است و...».

نويسنده در ادامه به اين پرسش مى‌پردازد كه زندگى خوب و اخلاق و رفتار مناسب درست براى انسان چيست؟

و در پاسخ به اين سؤال موضوع اخلاق را به دو بخش تقسيم مى‌نمايد و شرح مى‌دهد.

بخش اول، اخلاق در آيين اسلام.

بخش دوم، اخلاق در فرهنگ اسلامى (اخلاق فلسفى، كلامى و عرفانى).

نويسنده براى شرح و توضيح مطالب از آيات قرآنى، روايات شريفه، و كلام بزرگانى مانند شيخ طوسى و خواجه عبدالله انصارى بهره گرفته است.

از جمله مقالات جلد اول، مقاله‌اى است با عنوان «مبانى و نظام اخلاق) اثر جناب احمد ديلمى.

نويسنده در اين مقدمه به اهميت و هدف اين مبحث و موضوع مى‌پردازد.

نويسنده در مقدمه مى‌نويسد:

«با عنايت به مناسبت و رسالت اين مقاله در تمامى محورها بر آنيم كه مطالب، به طور عمده، به سيره و انديشه امام على(ع) مستند باشد. و هر گاه در اين زمينه كمبودى احساس شد، با ساير نصوص دينى جبران كرده‌ايم».

وى در ابتدا به تعريف و قلمرو اخلاق مى‌پردازد. و بيان مى‌كند كه واژه اخلاق، واژه‌اى غريب و نامأنوس نيست ولى تلقى نگارنده با آن چه در منابع كلاسيك اخلاق اسلامى بيان شده متفاوت است و محور اين تفاوت در تلقى موضوع و قلمرو اخلاق است.

در ادامه نويسنده بيان مى‌كند كه ساختار كلان اخلاق اسلامى به طور طبيعى و منطقى در سه بخش سامان مى‌يابد كه به اين ترتيب است:

1. مباحث بنيادين و فلسفى اخلاق مانند منشأ قضاياى اخلاقى، عناصر ضرورى عمل اخلاقى و شناسايى آن؛
2. توصيف هنجارها و نا هنجارى‌هاى اخلاقى؛
3. اخلاق تربيتى، تبين شيوه‌ها و ابزارهاى آراستن انسان به فضيلت‌ها؛

مباحث ديگرى كه نويسنده در مقدمه مطرح مى‌نمايد عبارت است:

مبانى اخلاق اسلامى؛ جاودانگى اخلاق؛ مفهوم اطلاق و نسبيت اخلاق؛ روانشاسى بحث؛ منشأ قضاياى اخلاقى؛ واقع نمايى قضاياى اخلاقى؛ ارزش اخلاقى؛ مسؤليت اخلاقى و شرايط آن.

عناوين برخى از مقالات جلد اول عبارت است از:

حكمت نظرى و حكمت عملى؛ موضوع اخلاق؛ ماهيت اخلاق؛ اخلاق در جهان دستخوش دگرگونى؛ رذائل اخلاقى؛ فضايل چهار گانه اخلاقى.

آخرين مقاله جلد اول كتاب از جناب محمدرضا مهدوى كنى و عنوان آن «مرابطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه» است.

نويسنده، مرابطه را بدين صورت تعريف مى‌نمايد:

«مرابطه، در لغت به معنى به يكديگر پيوستن، و در اصطلاح اهل سلوك به معنى به خود پيوستن، مراقب خود بودن و در يك كلمه پيوسته نگران احوال خويشتن بودن است».

نويسنده، بيان مى‌كند كه مرابطه داراى چهار مرحله است:

1. مشارطت كه آن را معاهده نيز مى‌گويند؛
2. مراقبت؛
3. محاسبت؛
4. معاتبت (انتقاد از خويش).

نويسنده، هر يك از اين موارد را با توجه به آيات و روايات شرح و توضيح مى‌دهد.

جلد دوم كتاب، مشتمل بر بيست و يك مقاله در موضوع اخلاق مى‌باشد.

مقاله اول اين جلد، از جناب محمد على سادات و با عنوان تقوا است.

اين مقاله بدين صورت آغاز مى‌شود:

«تقوا، اسم مصدر از ماده «وقايه» به معناى حفظ و نگهدارى خود از ضرر و خطر است. در مفهوم تقوا ترس نهفته نيست، اما معمولا حفظ و صيانت، زمانى معنا پيدا مى‌كند كه خوف از ضررى و خطرى در ميان باشد، آن را معمولا در معناى خوف به كار مى‌برند. مثلا...».

در ادامه مراتب تقوا بيان مى‌شود.

اولين مرتبه تقوا دينى و الهى، پرهيز از گناهان است؛

مرتبه دوم تقوا، پرهيز از هر آن چه مورد زضاى پروردگار نيست؛

مرتبه سوم آن است كه انسان از هر آن چه آدمى را از ياد خداوند متعال باز مى‌دارد، پرهيز نمايد.

نويسنده، مطالب ديگرى پيرامون تقوا را بيان مى‌كند و شرح مى‌دهد. برخى از اين موارد عبارت است از:

حقيقت تقوا؛ پاسدارى از تقوا؛ ترس از خدا؛ تقوا، تنها معيار ارزش؛ تقوا و معرفت؛ اهميت تقوا از ديدگاه امام على(ع)؛ آثار تقوا؛ صفات و ويژگى‌هاى پرهيزگاران؛ اخلاق پارسايان.

از جمله مقالات مهم و با اهميت اين جلد، رساله حقوق امام سجاد(ع) است كه توسط آقاى پرويز اتابكى ترجمه شده است.

آخرين مقاله كتاب، «كتاب‌شناسى توصيفى فلسفه اخلاق است كه اثر محمد على اسفنديارى است. و با اين بيت شعر آغاز مى‌شود.

فرياد كه در رهگذر عالم خاکى

بسى دانه فشاندند و بسى دام تنيدند

نويسنده، فلسفه را در قرن اخير به دو بخش تقسيم مى‌كند:

1. فلسفه مطلق، كه به واقع فلسفه مطلق است؛
2. فلسفه مضاف، كه حاصل اضافه فلسفه به يك رشته علمى است.

نويسنده، در زمينه فلسفه اخلاق چنين مى‌گويد:

«در حدود پنجاه سال است كه فلسفه اخلاق در ميان مسلمانان موضوع تحقيق قرار گرفته است. در اين مدت حدود پنجاه كتاب به عربى و فارسى تأليف و ترجمه شده است».

در اين مقاله به معرفى كتابهايى مى‌پردازد كه درباره فلسفه اخلاق نوشته شده است. نويسنده در اين بخش سى و يك كتاب را نام مى‌برد و توضيح مى‌دهد.

از جمله كتب معرفى شده عبارت است از:

فلسفه اخلاق در قرن حاضر، صادق لاريجانى؛ فلسفه اخلاق، مرتضى مطهرى؛ فلسفه اخلاق، محمدتقى مصباح؛ قانون اخلاق، غلام رضا رشيد ياسمى؛ اخلاق و مذهب، محمدتقى جعفرى.

عناوين برخى از مقالات جلد دوم بدين شرح است:

كرامت انسان؛ اخلاق و خود شناسى؛ اخلاق ورزش؛ اخلاق اسلامى در روابط سياسى؛ اخلاق فردى؛ اصول اخلاق ادارى.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب و موضوعات هر مجلد در ابتدا ذكر شده است. توضيحات و منابع در پاورقى ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.