أدب الشيعة إلی نهاية القرن الثاني الهجري

ادب الشیعه الی نهایه القرن الثانی الهجری
پدیدآوران	حمیده، عبدالحسیب طه (نويسنده)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	مصر -
سال نشر	1388 ق
چاپ	2
موضوع	ادبیات شیعه - تاریخ و نقد ادبیات شیعه - مجموعه‌‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2085‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏96‎‏ ‎‏ح‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

أدب الشيعة إلى نهاية القرن الثاني الهجري، اثر عبدالحسيب طه حميده، بررسى و مطالعه ادبيات تشيع و تأثيرات آن بر ادبيات عرب، از ابتداى شكل‌گيرى مذهب تشيع تا اواخر قرن دوم هجرى مى‌باشد كه به زبان عربى و در سال 1362ق، نوشته شده است.

انگيزه تأليف اين اثر، دو موضوع بوده است: اول آنكه در ادبيات شيعه، سلاله پيامبر(ص) مورد ستايش و تمجيد قرار گرفته و به واسطه آن، جايگاه، حق و ظلمى كه به ايشان روا شده بيان مى‌گردد؛ ثانيا ادبيات، به تصوير كشيدن عواطف و احساسات ناب و پاك انسانى مى‌باشد.

ساختار

کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در شش فصل، تنظيم شده است. نويسنده در ابتدا، به تاريخ سياسى شيعه پرداخته و سپس، احزاب سياسى مخالف شيعه را بررسى نموده و ضمن بحث از عقايد شيعه و تأثيراتى كه اين عقايد بر ادبيات داشته، نگاهى به ادبيات شيعه انداخته و پس از معرفى مهم‌ترين ادبا و خطباى بزرگ شيعى، تأثيرات تشيع در ادبيات عرب را مورد مطالعه و تحقيق قرار داده است.

نويسنده در تدوين اين اثر، از مصادر و منابع فراوانى استفاده نموده است كه از جمله آن‌ها، مى‌توان به كتب زير اشاره نمود: «الأغاني» ابوفرج اصفهانى، «العقد الفريد» ابوعمر شهاب‌الدين‌احمد بن محمد بن عبدربه، «البيان و التبيين» جاحظ، «شرح نهج‌البلاغة» ابن ابى‌الحديد، «ديوان المعاني» عسكرى، «زهر الأدب» قيروانى، «الكامل» ازدى، «طبقات الشعراء» ابن سلام، «بلاغات النساء» ابوالفضل احمد بن ابى‌طاهر طيفور، «أمالي» ابوعلى اسماعيل بن قاسم بغدادى و.

گزارش محتوا

در مقدمه، ضمن بحث از ادبيات و جايگاه آن، به محتواى فصول کتاب اشاره شده است.

در فصل اول، به تاريخ سياسى شيعه پرداخته شده است. نويسنده در اين فصل، در ابتدا چگونگى خلافت حضرت على(ع) را مورد بحث قرار داده، پس از بررسى حكميت بين حضرت على(ع) و معاويه و اثر آن، به تأثيرات صلح امام حسن و سياست معاويه كه ازاله و از بين بردن شيعه بوده، پرداخته است.

از جمله مباحثى كه در اين فصل، بدان پرداخته شده، عبارتند از: برخورد امام حسين(ع) با يزيد و تأثيرات واقعه كربلا در سياست و عقايد شيعه؛ قيام توابين؛ قيام مختار بن ابى‌عبيده ثقفى؛ قتل مختار و تأثيرات آن در تاريخ و سياست تشيع؛ زيد بن على و هشام بن عبدالملك؛ ظهور زيديه؛ تعاليم زيديه؛ تحول خلافت از امويين به‌هاشميين؛ ميراث دولت كيسانى و برخورد دولت بنى عباس با آن؛ برخورد منصور با نفس زكيه؛ واقعه فخ؛ خلافت مأمون و...

فصل دوم در دو بخش زير، به بررسى احزاب سياسى مخالف شيعه، اختصاص يافته است:

الف)- خوارج: در ابتدا، چگونگى نشئت و شكل‌گيرى آنها بررسى گرديده و سپس، رابطه آن‌ها با بنى اميه، تحليل شده است. در ادامه، به بحث از تعاليم و رابطه و ديدگاه آنان با خلافت، پرداخته شده است.

ب)- بنى زبير: ضمن بررسى چگونگى روى كارآمدن و شكل‌گيرى حكومت ايشان، عقيده و نظرشان پيرامون امر خلافت، مورد بحث قرار گرفته است.

در فصل سوم، عقايد شيعه و تأثيراتى كه اين عقايد بر ادبيات داشته است، مورد كنكاش و بررسى قرار گرفته است. نويسنده در اين فصل، ابتدا نشئت عقايد شيعه و سرچشمه‌هاى تشيع را مورد مطالعه قرار داده و سپس، ديدگاه مستشرقين پيرامون مبادى شيعه را بررسى كرده است.

وى معتقد است كه اهم عقايد شيعه كه تأثير بسزايى در ادبيات داشته و اين ادبيات، از آن الهام و سرمشق گرفته است، عبارتند از:

1. وصايت: ضمن بررسى آن، موقف و ديدگاه فرق مختلف شيعه پيرامون آن مورد بحث قرار گرفته و در ادامه، اثر آن در ادبيات بررسى شده است. ابوزبيد طايى حرملة بن منذر، كميت بن زياد، حسان بن ثابت و سيد حميرى شاعر كيسانيه، از جمله كسانى هستند كه اشعارشان در اين رابطه، بررسى شده است.

2. رجعت: ابتدا اين عقيده بررسى شده و سپس ديدگاه و نظريه فرق مختلف شيعه از جمله كيسانيه، سبئيه، زيديه، محمديه، اثناعشريه و... پيرامون رجعت و كسى كه قائل به رجعت او هستند بررسى گرديده و سپس، غيبت امام و علل آن، بحث شده است.

3. مهدويت: ابتدا اصل و موقف فرق شيعه درباره آن بررسى شده و سپس، رجعت و مهدويت در ادبيات عرب، مورد مطالعه قرار گرفته است.

فصل چهارم، به بررسى ادبيات شيعه اختصاص يافته و در آن ضمن بحث از مصادر مهم ادبيات عرب، ادب شيعى و اغراض و ادوار آن مورد بررسى قرار گرفته است.

از جمله مباحث اين فصل عبارتند از: ادبيات موازنه بين بنى هاشم و بنى اميه، شهادت امام حسين(ع) و تأثير آن بر ادبيات، جنبه‌هاى ادبى در ادوار مختلف شعر شيعى، ادبيات شيعى در اوايل دولت عباسى، ادبيات ديگر مذاهب و فرق، ادبيات خوارج، ادبيات بنى زبير و.

در فصل پنجم، به معرفى مهم‌ترين ادبا و خطباى بزرگ شيعه پرداخته شده است كه از جمله آن‌ها مى‌توان به افراد زير اشاره نمود: حسين بن على(ع)، عبدالله بن عباس، حسن بن على(ع)، عقيل بن ابى‌طالب، محمد بن زيد بن على(ع)، زيد بن على بن حسين(ع)، عبدالله بن حسن(ع)، محمد باقر(ع)، صعصعة بن صوحان، سليمان بن صرد، مختار بن ابى‌عبيده ثقفى، كميت بن زيد اسدى و سيد حميرى.

از اين ميان، به سه شخصيت بيش از ديگران پرداخته شده كه عبارتند از:

1. مختار: ابتدا تأثير او و قيامش در ادبيات مورد بحث قرار گرفته و در ادامه، از عقايدى كه وى ترويج نموده، مختار و تاريخ، مختار و بنى هاشم و... سخن به ميان آمده است.

2. كميت بن زياد: ابتدا به چگونگى رشد و زندگى وى اشاره و سپس، مصادر الهام و اقوال منتقدين درباره‌ى وى، خصوصيات و ويژگى‌هاى شعر او، اغراض و اهدافى كه وى در اشعارش دنبال مى‌كرد، تشيع و ارادت او به اهل‌بيت(ع)، مبادى و اعتقادات شيعى در اشعار وى، هاشميات كميت، كميت در مجلس هشام بن عبدالملك، مدايح كميت، چگونگى به شهادت رسيدن كميت و... بررسى شده است.

3. سيد حميرى: نويسنده وى را شاعر اساطير شيعه معرفى نموده و ضمن بحث پيرامون منزلت و جايگاه وى نزد شيعه، به بررسى مطالب زير پرداخته است: بازتاب عقايد شيعه در شعر وى، شاعريت و اغراض او از اشعارش، غزل، هجاء و رثا در اشعار وى، خصايص و ويژگى‌هاى شعر او، اقوال و نظر علما در مورد وى و...

آخرين فصل، به بررسى تأثيرات تشيع در ادبيات عرب اختصاص يافته است. از جمله مباحث اين فصل عبارتند از: ادبيات اعتقادى شيعه، ادبيات عاطفى و سياسى تشيع، تنازع ميان شيعه و دشمنانش، مجالس ادبى بين منصور و نفس زكيه و.

وضعيت کتاب

فهرست مطالب و مصادر و منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى کتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع، توضيحاتى پيرامون برخى از اعلام، كلمات و عبارات متن داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.