پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(عج)

پژوهشی پیرامون زندگانی نواب خاص امام زمان(عج)
پدیدآوران	غفارزاده، علی‏ (نويسنده)
ناشر	نبوغ
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1375 هـ.ش
چاپ	1
موضوع	محمد بن حسن(عج)، امام دوازدهم، 255ق. - توقیعات نواب اربعه - سرگذشت‌نامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏51‎‏/‎‏35‎‏ ‎‏/‎‏غ‎‏7‎‏پ‎‏4
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

پژوهشى پيرامون زندگانى نواب خاص امام زمان(عج)، اثر على غفارزاده، به تحقيق در ويژگى‌ها، تاريخچه غيبت صغرا و معرفى نمايندگان مخصوص امام زمان(عج) در اين دوران پرداخته است.

كتاب به زبان فارسى و در سال 1374ش نوشته شده است.

انگيزه تأليف كتاب، ارائه آن به عنوان پايان نامه تحصيلى دوره كاشناسى ارشد مى‌باشد.

با اين كه آگاهى از زندگانى نايبان خاص در زمان غيبت صغرى، از اهميت خاصى برخوردار است، كمتر كتاب جامعى در اين باره نگارش يافته و به همين دليل، اثر حاضر، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از آيت‌الله سبحانى و مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش، به بيان حوادث سياسى هر يك از نواب اربعه و خصوصيات فردى آنها را پرداخته است.

مباحث، به روش توصيفى و تاريخى و با استفاده از متون حديثى شيعه نگارش يافته است.

نويسنده پس از طرح مباحثى مانند غيبت امام زمان(عج)، غيبت صغرا و كبرا، علل محفوظ ماندن مكتب تشيع از اثرات غيبت و... نواب چهارگانه امام زمان(عج) در زمان غيبت صغرا را به ترتيب معرفى كرده است.

كتاب حاصل تحقيقات نويسنده درباره سفيران چهارگانه حضرت مهدى(عج) است.

گزارش محتوا

آيت‌الله سبحانى در مقدمه خود، ضمن بيان اهميت موضوع غيبت صغرى، به اين نكته اشاره كرده است كه از ميان مسائل فراوانى كه نياز به پژوهش دارد، نويسنده، مسأله غيبت صغرى را مطرح كرده و از آن، تحليل زيبا و ارزنده‌اى ارائه نموده است.

گذشته از قطعى بودن موضوع مهدى موعود(عج) از ديدگاه مدارك متقن اسلامى، اختصاص داشتن اين شخصيت به امام دوازدهم شيعه، دلايل محكمى دارد كه نويسنده در مقدمه، تمام آن دلايل را در دو دليل اسلامى و علمى خلاصه كرده و هر يك را مفصلا توضيح داده است.

بخش اول، در سه فصل، مباحث مقدماتى زير را مطرح كرده است:

1. غيبت كبرى و صغرى.

   محدثين شيعه، اخبار مربوط به امام زمان(عج) و غيبت آن حضرت را از پيامبر(ص) و ائمه(ع) به ترتيب نقل كرده و در كتب خود آورده‌اند. در آن احاديث، اوصاف و ويژگى‌هاى غيبت بيان شده و در طول تاريخ، طبق آن به وقوع پيوسته است. نويسنده معتقد است اين وقوع، خود يكى از دلايل قطعى صدق اين احاديث و دليلى قطعى بر صحت امامت آن حضرت است.

2. خلفاى دوران غيبت صغرى.

   اين دوران، كه نوّاب خاص در آن، مسئوليت نيابت را به عهده داشتند، مصادف با خلافت شش تن از خلفاى عباسى بوده است. نويسنده در اين قسمت، به ذكر اسامى، بعضى ويژگى‌ها و مدت خلافت هر يك از اين خلفا و آن قسمت از زندگانى‌شان كه مرتبط با جريان غيبت صغرى، نواب خاص و شيعان مى‌باشد، پرداخته است.

   يكى از ويژگى‌هاى خلفاى عباسى كه در همه آن‌ها مشترك بوده و نويسنده به آن اشاره كرده، مشغول بودن و پرداختن آن‌ها به لهو و لعب، خوش‌گذرانى، شراب‌خوارى، شب‌نشينى‌ها و عدم كوچك‌ترين توجه به شئون زندگى مردم است.

3. علل محفوظ ماندن مكتب تشيع از اثرات منفى غيبت.

   نويسنده معتقد است كه عوامل و علل مختلفى در اين مسأله نقش داشته، اما وى به سه عامل از آن‌ها كه عبارتند از آمادگى افكار عمومى، بيدارى و هوشيارى شيعيان و انتخاب نواب خاص از طرف امام زمان(عج)، به اختصار اشاره كرده است؛ اما از آن‌جا كه عامل سوم، محور و اساس نوشته اوست، تفصيل بيشترى را به خود اختصاص داده است.

دوم، در چهار قسمت زير، به تفصيل، زندگانى نواب خاص امام زمان(عج) در طول هفتاد سال غيبت صغرا را بررسى كرده است.

الف) عثمان بن سعيد: كه اولين نايب خاص بوده و زندگى او در دوره امام هادى(ع) آغاز مى‌شود. بعد از امام هادى(ع)، او بر سر پيمان خود وفادار مانده و ملتزم به خدمت امام عسكرى(ع) گرديد و بعد از آن حضرت، به عنوان نايب خاص امام زمان(عج) معرفى شد.

تاريخ تولد، وفات و مدت نيابت او به طور دقيق معلوم نيست، اما نويسنده با جمع قرائن و شواهد، مدت نيابت وى را حدود پنج سال حدس زده است. در زمان نيابت وى، به علت موقعيت زمانى خاص، مدعيان دروغين نيابت كمتر ظاهر شدند و فقط دو نفر، آن هم به صورت كم‌رنگ، چنين ادعايى را داشتند.

ايشان تلاش كرد وانمود كند كه امام عسكرى(ع) بدون جانشين از دنيا رفته، تا حضرت مهدى(عج) را از خطر دستگاه عباسى مصون دارد و از طرف ديگر، سعى مى‌كرد وجود امام زمان(عج) را براى شيعيان اثبات كرده و مسأله غيبت را با علل قانع كننده، توجيه نمايد. دوران نيابت وى، مقارن با خلافت «معتمد» بود.

ب) محمد بن عثمان عمرى. ايشان فرزند نايب اول است و از همان دوران كودكى، در خدمت امام هادى(ع) و امام عسكرى(ع) بوده و بعد از پدر، به عنوان نايب دوم معرفى شده و حدود نيم قرن، نماينده امام زمان(عج) در تمامى شئون شيعيان بود. به خاصر طولانى بودن دوران نيابت وى، توقيعات زيادى در زمينه‌هاى مختلف، در زمان ايشان صادر گرديده است.

در زمان وى، مدعيان دروغين زيادى پيدا شد و يكى از كارها و فعاليت‌هاى مهم او، مبارزه مستمر با اين مدعيان بود و با سعى و تلاش بى‌وقفه، توانست عموم شيعيان را از چنگال آنان برهاند و با رسوا كردن آن‌ها به وسيله اخراج توقيعات لعن از طرف امام زمان(عج)، نيابت حقيقى خويش را اثبات كند.

نويسنده سرچشمه ادعاى دروغين اين افراد را در سه چيز خلاصه كرده است:

1. ضعف ايمان و زمينه انحراف.
2. طمع كردن به اموالى كه از سراسر بلاد اسلامى به سوى نواب سرازير مى‌شد.
3. رسيدن به شهرت و رياست در جامعه.

دوران نيابت وى، مقارن با بقيه خلافت «معتمد» و خلافت «معتضد» و «مقتدر» بود؛ مرگ خود را پيش‌گويى نموده و در سال 305ق وفات نمود.

ج) ابوالقاسم حسين بن روح نوبختى. برخلاف ساير نواب، بعضى از مورخين تنها به جنبه‌هاى سياسى زندگى ايشان پرداخته‌اند و نويسنده بر اين باور است كه بعضى از ابهامات موجود، درباره ايشان كمتر مشاهده مى‌شود. وى به خاطر نسبتى كه با خاندان نوبختى داشت، در دستگاه عباسى از موقعيت خوبى برخوردار بود و بسيارى از مشكلات شيعيان را از اين طريق حل مى‌نمود.

وى قبل از وزارت حامد بن عباس، از آزادى خوبى برخوردار بود؛ ليكن بعد از به وزارت رسيدن او، به خاطر كينه اين وزير با شيعيان، فعاليت‌هاى وى محدود شده و مجبور شد به صورت مخفيانه زندگى كند و در اين مدت شلمغانى را از طرف خود منصوب نموده بود كه واسطه بين او و شيعيان باشد. شلمغانى نيز از استتار حسين بن روح، سوء استفاده كرده و مدعى نيابت دروغين شد. بعد از عزل حامد بن عباس و وزارت ابن فرات، وى موقعيت خود را بازيافت، ليكن بعد از عزل ابن فرات، توسط مقتدر تا سال 317ق زندانى گشت.

وى معاصر با بقيه خلافت «مقتدر» و قسمتى از خلافت «راضى» ميزيسته، مدت نيابتش بيست و يك سال به طول انجاميد و در سال 326ق وفات يافت.

د) ابوالحسن على بن محمد سمرى. در سال 326ق، از طرف نايب سوم، به نيابت منصوب شد. وى از اصحاب امام عسكرى(ع) بوده است. يك هفته قبل از مرگش، توقيعى از طرف امام زمان(عج) صادر گرديد كه در آن، حضرت از خاتمه دوران غيبت صغرى و شرع غيبت كبرى خبر داده بود. مدت نيابت وى، تا سال 329ق به طول انجاميد و در نيمه شعبان آن سال، دار فانى را وداع را گفت.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده مؤلف در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات متن پرداخته است.

منابع

1. مقدمه و متن كتاب.
2. پارسا با مشاركت بنياد فرهنگى حضرت مهدى موعود(عج) و انتشارات مسجد جمكران، (1388)، «امام مهدى(عج) در آينه قلم كارنامه منابع پيرامون امام مهدى(عليه‌السلام) و مهدويت»، قم، مؤسسه اطلاع رسانى اسلامى مرجع، ج1 ص153.
3. سليميان، خدامراد (تابستان 1388)، درسنامه مهدويت، قم، مركز تخصصى مهدويت، چاپ ششم.