منبر الوسيلة؛ مباحث اعتقادی به روش فلسفی و عرفانی

منبر الوسیله: مباحث اعتقادی به روش فلسفی و عرفانی
پدیدآوران	دهکردی، ابوالقاسم (نويسنده) جلالی دهکردی، مجید (به کوشش)
عنوان‌های دیگر	مباحث اعتقادی به روش فلسفی و عرفانی
ناشر	دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، مرکز انتشارات
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1379 ش
چاپ	1
شابک	‎964-424-801-5
موضوع	اسلام - عقاید شیعه - اصول دین شیعه - عقاید
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏211‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9‎‏م‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

منبر الوسيله، مباحث اعتقادى به روش فلسفى و عرفانى، اثر آيت‌الله سيد ابوالقاسم دهكردى، كتابى است در اصول خمسه اعتقاديه با مباحثى دقيق و در سطح عالى از آيات كريمه قرآن، روايات اهل بيت(ع) و كلمات بزرگان، همراه با مطالب بلند فلسفى، عرفانى و ذكر حكايات و احوال سلف صالح و اولياى الهى كه به فرموده خود مصنف، از بركات انقطاع الى الله و ابتهال به‌سوى پروردگار و تدبر در آيات الهى بوده، نه به واسطه مراجعه به كتب و كثرت مطالعه صحف.

كتاب، به زبان فارسى قديم و قبل از سال 1326ق، نوشته شده است.

ساختار

كتاب، با سه مقدمه از آيت‌الله سبحانى، مجيد جلالى دهكردى و مؤلف آغاز و مطالب، در دو جلد، عرضه شده است كه نخستن جلد، درباره عدل و توحيد و جلد دوم، مربوط به اصول سه‌گانه ديگر بوده و فقط جلد اول در دست مى‌باشد.

كتاب حاضر، اثر خامه فقيه والا مقامى است كه علاوه بر عرصه فقه، در قلمرو كلام، فلسفه و عرفان نيز قلم زده و اثر بديعى را پديد آورده است. وى در اين كتاب، اصول پنج‌گانه عقيدتى را با يك رشته مطالب فلسفى و عرفانى و احيانا تاريخى به هم آميخته و مجموعه‌اى را به‌صورت گل‌هاى رنگارنگ، تقديم خوانندگان نموده است.

جلد اول از كتاب كه در دست است، در دو باب تنظيم شده و اين دو باب، روى‌هم‌رفته، شامل 12 (اولى داراى 8 و دومى داراى 4) «وسيله» مى‌باشند و بيشتر وسيله‌ها، هركدام، مشتمل بر چند «مرقات» است.

يكى از ويژگى‌هاى اين اثر، ذكر مصائب اهل بيت(ع) در آخر هريك از مرقات‌ها است كه نشانه عشق، علاقه و ارادت خالصانه مصنف به خاندان عصمت و طهارت، مخصوصا ابا عبدالله الحسين(ع) است.

گزارش محتوا

در مقدمه آيت‌الله سبحانى، از تلاش علما و فقيهان بزرگى كه به پاسدارى از فقه اكبر پرداخته‌اند، قدردانى شده است.

در مقدمه آقاى جلالى، پس از بيان سبب تحقيق و تجديد چاپ كتاب، زندگى‌نامه مفصلى از مؤلف، ارائه گرديده و در مقدمه مؤلف كه به زبان عربى مى‌باشد، نكاتى پيرامون كتاب، بيان شده است.

در باب اول كه داراى هشت وسيله است، معرفت و توحيد الهى بررسى و بيان شده است:

وسيله اول، داراى چهار مرقات زير مى‌باشد:

مرقات اول: در اين مرقات، ضمن بيان معنى فقراتى از زيارت جامعه و بيان مراتب وجود كه عبارتند از مرتبه وجود حق حقيقى، وجود مطلق انبساطى و وجود مقيد اضافى، به مراتب توحيد، اشاره شده است.

مرقات دوم: در اين مرقات، ابتدا، روايتى از كتاب «كافى» در باب مشيت و اراده بيان شده كه پس از دفع توهم جبر از اين روايت، انحاء افعال الله توضيح داده شده و ضمن اشاره به آيات دال بر رجوع هر چيزى به اصل خود در معاد، به سعادت و شقاوت ذاتى اشاره و اين دو تبيين شده است.

در ادامه، پس از توضيح معناى حديث «السعيد سعيد فى بطن امه»، داستان‌هاى زيبايى در مورد بهلول و ابوحنيفه، مؤمن طاق با ابوحنيفه، مباحثه ميرفندرسكى با عالم سنى و مفتضح شدن ابوحنيفه در مجلس امام صادق(ع) بيان شده است.

مرقات سوم: نويسنده در اين مرقات، ابتدا، به حديث قدسى «كنت كنزا مخفيا فاحببت ان اعرف فخلقت الخلق لكى اعرف» اشاره‌اى نموده و پس از توضيح مقام معرفت، حديث مروت را تبيين نموده است.

مسئله خلقت انسان از چهارده چيز، حقيقت روح و به هم خوردن حساب علم نجوم، از ديگر مطالب اين قمست از كتاب مى‌باشد.

مرقات چهارم: در آن، مراتب سه‌گانه معرفت كه عبارتند از: علم اليقين، عين القين و حق اليقين تبيين شده است.

در وسيله دوم، معانى حديث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» بيان و بررسى شده است. اين قسمت، داراى شش مرقات به ترتيب زير مى‌باشد:

مرقات اول: در آن، مرتبه اول از ولادت، ارواح و قواى ثلاثه، مرتبه دوم از ولادت جسمانى، حواس خمسه باطنه، حواس ظاهره، ناقض بودن نوم و معنى شجاعت توضيح داده شده است.

مرقات دوم: در آن، روح و عالم الامر توضيح داده شده است.

مرقات سوم: در آن، ضمن بيان معانى حكمت، ايمان و عمل به اركان تعريف شده و در پايان، به علامات اهل دين و معناى طوبى اشاره شده است.

مرقات چهارم: در آن، ضمن اشاره به حاملين عرش كه برخى از ايشان عبارتند از: حضرت نوح(ع)، عيسى(ع)، پيامبر اسلام(ص)، حضرت على(ع)، امام حسن(ع)، امام حسين(ع) و... مراتب اربعه قلب، مراتب سبعه نفس و اركان اربعه ايمان توضيح داده شده است.

مرقات پنجم: نويسنده در اين مرقات، به بررسى معنى «العقل وسط الكل»، «اليد و الكف و الاصبع بالنسبة اليه تعالى» و «المين» پرداخته است.

مرقات ششم: نويسنده در اين مرقات، معانى پنج‌گانه عقل، فرق بين علم، معرفت، فهم، ذكاء و فطن و نيز فضل اجتهاد مجتهدين را بررسى نموده است.

در وسيله سوم كه تفسير و توضيح سوره «العصر» مى‌باشد، ابتدا، مطالبى پيرامون ضمانت رزق و معانى دنيا و دنياى مذموم، معانى «و العصر» و «صلاة الوسطى» بيان و مطالب، در چهار مرقات زير، دنبال شده است:

مرقات اول: در آن، اقسام خسران انسان بيان شده است.

مرقات دوم: در آن، تفسير فضل بن روزبهان در مورد اين سوره نقد شده است.

مرقات سوم: ابتدا، انواع حكمت و تطبيق آن‌ها با آيه نور، بيان گرديده و در ادامه، مراتب مختلف حكمت عمليه، مسائل فقهى متعلق به قنوت و شهادت عدلين، اصول اخلاق رذيله، امهات اخلاق فاضله و اعتدال قواى اربعه تبيين شده است.

مرقات چهارم: در آن، پس از بيان معنى صبر و توضيح اقسام صبر و فضيلت آن‌ها، فضيلت صبر بر فوت اولاد، تشريح شده است.

در وسيله چهارم، غرض افعال الهى و غرض غايت فعل حق توضيح داده شده و در آن، حكاياتى پيرامون تظليل غمامه بر سر سيد بحر العلوم، مرافعه جنيان و حكم نمودن شيخ الاجنه، اذن ندادن سيد الشهدا(ع) به ملائكه و جنيان در نصرت و قضيه زعفر جنى بيان شده است.

وسيله پنجم، داراى چهار مرقات است كه در اولى، مدت بقاى عوالم خمسه، در دومى، مسئله فقهيه وصيت به جزء مال، در سومى، توجيه علم ائمه(ع) به قيام قائم(عج) و علائم ظهور امام زمان(عج) و در چهارمى، سخت‌ترين ساعات فرزند آدم بيان شده است.

در وسيله ششم، اصول عوالم هستى بيان گرديده و در ادامه، تصريح حكما به ثبوت عالم مثال و سپس اختلاف اخبار مسماى جابلقا و جابرسا تبيين شده است.

نويسنده در وسيله هفتم، به بررسى اصول و فروع دين پرداخته و معتقد است كه تمام اصول دين، به اصل واحد توحيد ارجاع شده و اصول دين، بايد به نظر و استدلال باشد.

اين قسمت، داراى دو مرقات مى‌باشد كه مراتب توحيد، اقسام وحدت، معنى اين فقره دعاى صحيفه سجاديه: «لك يا الهى وحدانية العدد»، قسم سوم شكر خفى، وقايع على بن يقطين با امام موسى بن جعفر(ع) از مباحث مرقات اول و حديث شريف «فى فضل العلم و العلماء»، كليات چهارگانه عوالم و روايت «ان كل شىء فيه ظهور اسم من الاسماء»، از جمله مباحث مرقات دوم مى‌باشد.

در آخرين وسيله از اين باب، ابتدا اقسام سه‌گانه صفات الهى بيان گرديده و پس از اشاره به اينكه اراده و كراهت سه اطلاق دارد، معنى كلام نفسى در مرقات اول و فرق ميان وسوسه و الهام در مرقات دوم، توضيح داده شده است.

معنى آيه «ن و القلم و ما يسطرون»، روح حيوانى و نفس ناطقه انسانى، وجه حاجت به روح حيوانى برزخى و تعاكس اصطلاح حكما و عرفا در روح و نفس، از ديگر عناوين مطرح‌شده در مرقات دوم مى‌باشد.

باب دوم، پيرامون عدل بوده و دربردارنده چهار وسيله است. عدد وسيله‌ها در اين باب، در ادامه اعداد وسليه‌هاى باب اول بوده و لذا شماره آن‌ها از نهم شروع شده است.

در وسيله نهم، حسن و قبح عقلى، بيان گرديده و تطابق بين عقل و شرع و معناى عدالت اخلاقى و فقهى، توضيح داده شده است.

در وسيله دهم، پس از بيان ضوابط معرفت كبائر و توضيح «تعرب بعد الهجرة»، عدالت معتبر در مفتى بررسى شده است.

در وسيله يازدهم، پس از بيان احكام امورى همچون قليان، چاى، استعمال دخانيات و... حكايت اربلى از هرقلى در تشرف خدمت بقيه الله(ع) و حكايت محمد بن عيسى در بحرين ذكر شده است.

در آخرين وسيله، معانى امانت در آيه «انا عرضنا الامانة على السماوات و الارض» مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

اقسام ملائكه، عرض ولايت حضرت على(ع) بر همه اشياء، قرآن ثقل اكبر است يا اهل بيت(ع)، اقسام جهالت و توجيه تجسم اعمال، از جمله عناوين مطرح‌شده در اين قسمت مى‌باشد.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، در ابتدا و كتاب‌نامه كتب مورد استفاده مؤلف، در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها، بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.