اعلام قرآن از دائرةالمعارف قرآن کریم

اعلام قرآن از دائرةالمعارف قرآن کریم
پدیدآوران	مرکز فرهنگ و معارف قرآن (تهيه و تدوين)
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-548-179-5
موضوع	قرآن - دایرةالمعارف‏ها قرآن ‏-‏ نام‏های تاریخى
زبان	فارسی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏87‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏6
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اعلام قرآن از دائرةالمعارف قرآن كريم، اثر جمعى از پژوهشگران مركز فرهنگ و معارف قرآن است كه در آن اعلام مطرح شده در قرآن كريم را به‌صورت علمى و مستند و به ترتيب الفبايى شناسانده‌اند. از اين اثر ارزشمند تاكنون سه جلد -از الف تا پايان حرف پ- نوشته و منتشر شده است. در اين اثر در مجموع، صدها مورد از اعلام مطرح شده در قرآن كريم معرفى شده است. منظور از اعلام در اين اثر عبارت است از: اشخاص، اشيا، مكان‌ها، زمان‌ها، حوادث و گروه‌هاى خاصّ كه به صورت عَلَم مصرّح در قرآن آمده و يا غير مصرّح است ولى تفسيرش در روايات ذكر شده است.

ساختار

کتاب حاضر از مقدمه مسئول مركز فرهنگ و معارف قرآن و مقدمه بخش علوم قرآنى دائرةالمعارف قرآن كريم و متن کتاب (شامل سه جلد: 1- آدم- احقاف، 2- احمد(ص) - ايوب(ع) و 3- بئر معونه- پولس) تشكيل شده است كه در هر جلد اعلام به‌صورت الفبايى معرفى شده‌اند. زبان و ادبيات کتاب، زبان فارسى به صورت روان و رساى امروزى است. روش نويسندگان، پژوهشى و تحليلى همراه با استناد به منابع معتبر قديم و جديد است.

گزارش محتوا

درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:

1. در اين کتاب در مورد آسيه چنين آمده است: همسر با ايمان فرعون مصر در زمان موسى(ع) و از زنان نمونه تاريخ. در قرآن به نام آسيه تصريح نشده؛ اما به‌عنوان همسر فرعون دو بار از او ياد شده است... همسر فرعون به اتفاق مفسران، آسيه نام داشته است؛ روايات فراوانى نيز اين نظر را تأييد مى‌كند... آسيه با مشاهده معجزه عصاى موسى(ع) و غلبه وى بر ساحران به او ايمان آورد؛ ولى ايمان خود را اظهار نمى‌كرد تا زمانى كه همسر حزقيل (خزانه‌دار فرعون و آرايش‌گر دخترش) به سبب ايمانش به دست فرعون كشته شد؛ آن‌گاه، با اعتراض به فرعون و سرزنش وى، ايمان خود را آشكار ساخت.... پس از آنكه آسيه ايمانش را آشكار كرد، فرعون او را ديوانه خواند. آسيه گفت: من ديوانه نيستم. خداى من و تو و همه جهانيان كسى است كه آسمان، زمين، كوه و دريا را آفريد.... آسيه همدم خديجه در بهشت و از همسران بهشتى پيامبر(ص) دانسته شده است.
2. در اثر حاضر در مورد «ابوطالب» چنين آمده است: ابوطالب، وقار و حكمت حكما، و هيبت ملوك را داشت و به گفته اكثم بن صيفى، حكيم عرب: حكمت، رياست و حلم در ابوطالب گرد آمده بود. به سبب ارتباط خويشاوندى نزديك ابوطالب با پيامبر(ص) و حمايت‌هاى بى‌دريغ او از حضرت، بخش‌هايى از زندگى‌اش كه با زندگى پيامبر(ص) ارتباط مستقيم دارد، بيشتر مورد توجه تاريخ‌نويسان مسلمان قرار گرفته است.... جملات برجاى مانده از پيامبر(ص) كه هنگام ديدن جنازه ابوطالب بر زبان راند مى‌تواند تصويرى كامل و دقيق از ابوطالب در نگاه ايشان ترسيم كند: عمو! كودك بودم مرا پروراندى. يتيم بودم مرا سرپرستى كردى و در بزرگى مرا يارى نمودى. خداوند به جهت من تو را سزاى نيكو دهد.
3. همچنين در کتاب حاضر در مورد اصحاب كهف چنين ذكر شده است: شمار اصحاب كهف، چنان‌كه از عنوان داستان در منابع مسيحى، يعنى «هفت خفتگان» پيداست، هفت نفر است.... نام‌هاى اصحاب كهف عبارت است از: مكسملينا، يلميخا، ديمومدس (ديموس)، امبليكوس، مرطونس، بيرونس، كشطونس.... قرآن هيچ‌گونه تصريحى درباره اصحاب كهف ندارد و تنها بيان مى‌كند كه مردم در عدد اصحاب كهف اختلاف نظر داشته‌اند برخى ايشان را با سگ همراهشان 4 تن و برخى 6 تن و برخى 8 تن دانسته‌اند: «سَيَقُولُونَ ثَلاثَة رابِعُهُمْ كَلْبُهُمْ وَ يَقُولُونَ خَمْسَة سادِسُهُمْ كَلْبُهُمْ رَجْماً بِالْغَيْبِ وَ يَقُولُونَ سَبْعَة وَ ثامِنُهُمْ كَلْبُهُم...» .و چون «رَجْماً بِالْغَيْبِ» را كه اشاره به بى‌دليل بودن سخن مردم است پس از دو قول اول ذكر كرده و قول سوم را بدون چنين تعبيرى آورده، برخى نتيجه گرفته‌اند كه قرآن نظر سوم را تأييد مى‌كند.... علت شگفت بودن ماجراى اصحابى كهف، درنگ 309 ساله آنان در غار و آنگاه برخاستن ايشان در كمال سلامت بوده است.
4. در اين اثر در مورد «بعل» چنين نوشته شده است: واژه بعل، سه بار در قرآن آمده است: در آيه 128 نساء و 72 هود، معناى شوهر و در آيه 125 صافات، معناى بت دارد: «أَ تَدْعُونَ بَعْلاً وَ تَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخالِقينَ» . مفسران در معنا و مصداق بعل در آيه 125 صافات اختلاف كرده‌اند. به اعتقاد بيشتر مفسران، بنى‌اسرائيل پس از وفات حزقيل نبى به پرستش بعل روى آوردند.... مى‌توان به احتمال زياد بعل را نه نام يك بت مشخص بلكه ربّ‌النوع آسمان، باد و توفان به عنوان مظاهر نيروهاى تأثيرگذار در رويش زراعت و گياهان دانست. عَلَم جنس و عنوان‌بودن آن براى خدايان متعدد، همچنين اضافه شدن آن به واژگان گوناگون و نكره آمدنش در قرآن.مى‌تواند مؤيّد اين ديدگاه باشد.

وضعيت کتاب

براى کتاب حاضر، فقط فهرست مطالب و منابع تنظيم شده است. اين کتاب به‌صورت مستند تنظيم شده است و متن عربى آيات همراه با شماره و نام و نشان آيات و سوره‌ها در متن کتاب آمده است.؛ افزون بر آن، نويسندگان ارجاعات ديگرشان را به‌صورت پاورقى آورده‌اند. اين پاورقى‌ها به‌صورت عموم، استنادى و ارجاعى است و در آن نام منبع مورد استفاده همراه با ذكر شماره جلد و صفحه مورد نظر نوشته شده.و در آن پاورقى‌هاى توضيحى يا انتقادى مشاهده نگرديد. در مقدمه مسئول مركز فرهنگ و معارف قرآن آمده است: کتاب حاضر با هدف جبران كمبود كتب اعلام قرآن به زبان فارسى تدوين يافته و امورى مانند جامعيت مدخل‌ها، جامعيت مباحث، بهره‌گيرى از منابع دست اول و فراوان، بهره‌گيرى از نظام ارجاعات را مى‌توان از امتيازات اين مجموعه بر تأليفات مشابه برشمرد.همچنين در مقدمه بخش علوم قرآنى دائرةالمعارف قرآن كريم -كه مشخصات نگارشى آن حتى اسامى نويسندگان نيز معلوم نيست-، در مورد اصطلاح و دانشى به نام «اعلام قرآن» و اقسام آن در قرآن و پيشينه بحث درباره آن و نيز اصطلاح و دانشى به نام «مبهمات قرآن» و حكمت آن و آثارى كه در اين زمينه نوشته شده توضيحاتى ذكر شده است.

تاريخ آغاز و انجام نگارش اثر حاضر به‌صورت دقيق مشخص نيست جز آنكه مركز فرهنگ و معارف قرآن در سال 1376ش با هدف ارائه اطلاعات ناب و اصيل در قلمرو موضوعات قرآنى، كار تدوين دائرةالمعارف قرآن كريم را آغاز كرد.اولين و دومين جلد اثر حاضر در سال 1385ش و سومين جلد در سال 1386ش منتشر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.