إعراب القرآن (ابن نحاس)

إعراب القرآن

نام کتاب	إعراب القرآن
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	نحاس، احمد بن محمد (نويسنده) ابراهیم، عبدالمنعم خلیل (مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏3‎‏الف‎‏6
موضوع	قرآن - اعراب قرآن - صرف و نحو
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1421 هـ.ق یا 2001 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2039AUTOMATIONCODE

«اعراب القرآن» اثر احمد بن محمد بن اسماعيل ابن نحاس(متوفاى 338ق) به زبان عربى، اولين كتابى است كه در زمينۀ نحو قرآن با اين عمق و سطح علمى بدست ما رسيده است. كتاب توسط عبدالمنعم خليل ابراهيم تحقيق و حاشيه نويسى شده است.نويسنده در اين كتاب و به مباحث اعراب كامل قرآن، قرائت‌هايى كه نياز به تبيين اعرابى دارد، اختلاف نحويين و معانى مختلف وجوه نحوى و شرح آنها، پرداخته است. به لغات و ديدگاه‌هاى مختلف آن نيز اشاراتى دارد. نويسنده اقوال بسيارى از علماى لغت را كه از اساتيد خود يا كتب آنها ديده بود،نقل مى‌نمايد.

موقف و موضع ابن‌نحاس تماما موقف مكتب اهل بصره است. او در جاى جاى كتابش به رد آراى مكتب كوفه در اعراب قرآن پرداخته است. با اين حال در پاره‌اى از موارد نيز آراء مكتب بصره را نپذيرفته است.

شواهد مؤلف در اين كتاب 1-اشعار موثق(602 شاهد)، از شعراى عصر جاهلى، اسلامى و اموى؛ 2-احاديث معتبر نبوى(168 شاهد)؛ 3-امثال و اقوال ديگر مى‌باشد.

ضوابطى نيز كه در زمينۀ قراءات رعايت نموده،عبارتند از :1)موافقت قاريان با علم عربى؛ 2)آنچه مورد توافق جماعت و عامه است؛ 3)موافقت قاريان با رسم الخط مصحف.

ابو جعفر در تأليف كتاب خود پيش از هر چيز از آثار سيبويه و كتاب العين (خليل بن احمد)، مسائل الكبر(اخفش سعيد بن سعده)، معانى القرآن(زجاج)، معانى القرآن، المصادر، المقصور و الممدود(فرّاء م 207 ق)، كتاب القراآت(ابو عبيده قاسم بن سلام م 224 ق)، الغريب المصنف(ابو عبيد)، كتاب القراآت(ابن سعدان نحوى، م 231 ق) بهره گرفته است.در كنار آن،از اساتيد خود نيز نقل مى‌نمايد مانند: بكر بن سهل دمياطى، نسائى، طحاوى، ابوالحسن احمد بن سعيد دمشقى، ابو القاسم عبد الله بن محمد بغوى و تفسير طبرى.

گفتيم كه اعراب القرآن آراء اعلام مذهب بصرى در نحو، لغت و قراآت را در بر دارد، آنان عبارتند از: ابو عمرو بن العلاء، يونس، قطرب، اخفش، ابو عبيده ابن الاعرابى، مازنى، ابو حاتم سجستانى، زجاج، خليل بن احمد و سيبويه. از ميان كوفيون به اقوال اين افراد بيشتر مى‌پردازد: كسائى، ثعلب، فراء و ابن‌سكيت.

روش كلى وى به اين شكل مى‌باشد كه با عنوان «شرح اعراب سورة...» آغاز مى‌كند،سپس قطع يا آيۀ مورد نظر را به ترتيب مصحف آورده، كلمات و جمله‌ها را يكى پس از ديگرى از جهت اعراب بررسى مى‌نمايد و وجوه گوناگون آن را بيان مى‌دارد، و در جاى خود به قرائت كلمه نيز مى‌پردازد.

ابن نحاس،« معانى القرآن» را پيش از «اعراب القرآن» نوشته است، بنابراين در موارد زيادى به آن احاله مى‌نمايد.

نسخه شناسى

اين كتاب قبلا به كوشش زهير غازى زاهد تصحيح و مقدمه نويسى شده و از سوى «عالم الكتاب» در بيروت در سال 1408ق 1988م در چهار مجلد به طبع رسيده است.

نسخۀ حاضر با تصحيح، تعليق، پاورقى و مقدمه نويسى عبد المنعم خليل ابراهيم در 5 مجلد به قطع وزيرى از سوى منشورات محمد على بيضون، دار الكتب العلميه بيروت در چاپ اول به سال 1421ق و 2001م، عرضه شده است.

محقق، بعد از مقدمه‌اى در زندگينامه و تأليفات ابن نحاس، تاريخچه‌اى از مباحث اعراب القرآن و مشهورترين مؤلفين اين علم بيان داشته است.

مؤلف نيز در مقدمه‌اى كوتاه موارد بحث شده در كتاب را همراه با روش خود، متذكر شده است.

پاورقى‌ها توسط محقق انجام گرفته و شامل ذكر منابع اقوال، قرائتها، شواهد و رجال‌شناسى مى‌باشد. فهرست محتويات هر جلد در آخر آن قرار دارد. و فهرستى از مصطلحات به كار برده در كتاب ابتداى جلد اول مى‌باشد.

منابع مقاله

1-مقدمۀ محقق «اعراب القرآن» ج1 و ساير مجلدات آن

2-دانشنامۀ قرآن و قرآن پژوهى بهاءالدين خرمشاهى ص259 و ص2218

پیوندها

مطالعه کتاب إعراب القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور