منتخب التواريخ

‏منتخب التواريخ
پدیدآوران	خراساني، محمدهاشم (نويسنده)
ناشر	اسلاميه
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1388ش ,
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

منتخب التواريخ، تألیف محمدهاشم بن محمدعلی خراسانی مشهور به ملا هاشم خراسانی، از جمله منابع تاریخی مشتمل بر شرح حال معصومین(ع)، امامزادگان و اصحاب ایشان و نیز حکایات و حوادث تاریخی مختلفی است که با هدف موعظه و ارشاد مردم به زبان فارسی تألیف شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه میرزا ابوالحسن شعرانی، چهارده باب و دو خاتمه است. هریک از ابواب کتاب، مشتمل بر عناوین متعدد و خاتمه است.

گزارش محتوا

میرزا ابوالحسن شعرانی در مقدمه ارزشمند خود بر این اثر می‌نویسد: «یکی از تواریخ نیکو و شیرین که برای غرض ممدوح، یعنی ترویج دین و پند و موعظه و عبرت و حکایات صالحین تألیف شده است، کتاب منتخب التواريخ است. ترجمه مؤلف آن را یکی از فضلای دوستان آن مرحوم نوشته است و در آخر این مقدمه نقل خواهد شد»‏.

سپس ضمن جذاب دانستن این اثر، برخی ایرادات وارد بر آن را قابل اغماض دانسته است: «مؤلف کتاب در اختیار مطالب و تنسیق وقایع و حوادث، ذوق و سلیقه به‌کار برده است و تألیفی کرده که هیچ‌کس از خواندن آن ملول نمی‌گردد و در تقویت ایمان، تأیید اعتقاد و عظمت مقام ائمه دین(ع) و بزرگان صالحین و عبرت از حال گذشتگان و ترویج مکارم اخلاق اثری بس نیکو دارد... اگر در سرد قصص و تواریخ، حدیثی ضعیف یا حکایتی مرسل یا روایتی بی‌اسناد قوی ذکر کرده باشد، نباید توحش نمود یا مؤلف را ملامت کرد و او را مقصر شمرد؛ چون نقل بسیاری از قضایای مجهول برای عبرت و تأیید مطلبی معلوم ضرور است»‏.

وی سپس با اشاره به برخی منابع تاریخی، مانند: طرائف سید بن طاووس یا کتاب سلیم بن قیس هلالی و مانند آن، تأکید می‌کند که در این‌گونه کتب، قضایا و وقایع بسیار مندرج است که وقوع آنها مشکوک است یا یقیناً واقع نشده و بر مؤلف نیز ملامت نیست؛ چون برای غرض وی مفید بوده است و آن را تدلیس نباید شمرد؛ چون همه خوانندگان آن کتب غرض مؤلف را می‌دانستند. آن را ملامت باید کرد که از غرض مؤلف آگاه نیست و مطالب کتاب او را در غیر غرض او به‌کار می‌برد و آن را حقایق تاریخی می‌پندارد‏.

شعرانی سپس به خلاصه‌ای از رساله دراية الحدیث خود اشاره می‌کند و در آخر می‌نویسد: «مقصود از تطویل کلام آن است که تصور نشود امثال کتاب منتخب اگر مشتمل بر اخباری باشد که برحسب اسناد ضعیف است، موجب عدم اعتماد و ترک قرائت آن است و جماعتی که با مذاق فقها آشنا هستند تصور نکنند در همه ابواب علوم شرعی مانند فقه فقط خبر صحیح حجت است و ضعیف مردود؛ بااینکه بیش از نصف اخبار کافی ضعیف است تا به سایر کتب چه رسد و معلوم شد که در همه کتب احادیث ما حدیثی که نقل آن بی‌فایده باشد و برای غرض و مقصود از آن حدیث به‌کار نیاید، بسیار نادر است»‏.

نویسنده کتاب در مقدمه اثر تصریح می‌کند که مطالب کتابش را از کتب اخبار و تواریخ معتبره جمع کرده است. سپس به بررسی نسب پیامبر(ص) پرداخته و با استناد به روایتی از بحار الأنوار، ذکر نسب آن حضرت را تا عدنان مجاز دانسته است. وی در ادامه به روایات و حکایات مختلف پیرامون آن حضرت اشاره کرده است؛ از جمله اینکه در عیون الأخبار از حسن بن فضال روایت شده که از حضرت رضا(ع) سؤال کرد از معنای قول پیغمبر(ص) که فرمود: «أنا ابن الذبيحين». آن حضرت فرمود: یعنی اسماعیل بن ابراهیم خلیل و عبدالله بن عبدالمطلب‏.

باب اول کتاب با ذکر اسم، نسب و القاب شریف پیامبر(ص) آغاز شده است. تعیین ساعت، روز و ماه ولادت و رحلت آن حضرت با استناد به سخنان علامه مجلسی، کلینی و شیخ طوسی از دیگر مطالب این باب است. اشاره به اولاد، اصحاب و موضوعات مختلفی در رابطه با آن حضرت، دیگر مباحث این باب را تشکیل داده است. از جمله مباحثی که با عنوان خاتمه در انتهای این باب آمده است، اشاره به مجددین هر سده است؛ به‌عنوان مثال از سید مرتضی به‌عنوان مجدد قرن چهارم و از امین‌الاسلام طبرسی به‌عنوان مجدد قرن پنجم یاد شده است‏.

در ابواب دیگر نیز مباحث پیرامون یکی از معصومین مطرح شده و حکایات و حوادث و موضوعات تاریخی از منابع مختلف گردآوری شده است.

خاتمه کتاب در فضیلت پنج تن آل عبا و موضوعات دیگری چون توسل به حضرت سیدالشهداء و فضیلت زیارت و گریه بر مصائب آن حضرت و اقامه عزا برای ایشان نوشته شده است. در بخشی از آن چنین می‌خوانیم: «اما عبادتی که اثرش در دنیا و در حال احتضار و در عالم برزخ و محشر و بهشت و جهنم عاید شخص می‌شود، زیارت قبر سیدالشهداء(ع) است که در تمام این مقامات، آثار خیریه دارد که اگر در یک مقام، مانع از تأثیرش یافت شود، در مقامات دیگر اثر خود را خواهد نمود»‏.

اشعاری از میرزا عبدالرحیم نهاوندی، ملامحمد علی فاضل خراسانی و شیخ محمد نهاوندی، حسن ختام مباحث شده است‏.

نویسنده در انتهای کتاب، در خاتمه دیگری مقدار انحراف قبله شهرهای مختلف را در ضمن یک دایره ذکر کرده است. وی ضمن توضیح مختصری در رابطه با این دایره، برای توضیح تفصیلی به رساله ارثیه خود ارجاع داده است‏.

وضعیت کتاب

فهرست تفصیلی مطالب کتاب پس از مقدمه شعرانی ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.