مدرس گیلانی، مرتضی

مدرس گیلانی، مرتضی

نام	مدرس گیلانی، مرتضی
نام های دیگر	گ‍ی‍لان‍ی‌، م‍رت‍ض‍ی‌ م‍درس‌، م‍رت‍ض‍ی م‍درس‍ی‌ گ‍ی‍لان‍ی‌، م‍رت‍ض‍ی‌
نام پدر
متولد	1295 ش
محل تولد
رحلت	1378 ش یا 1420 ق
اساتید
برخی آثار
کد مؤلف	AUTHORCODE863AUTHORCODE

«مرتضى مدرس گيلانى»، فرزند شيخ شعبان (م 1348ق)، سه‌شنبه، 7 ربيع‌الاول 1335ق / 1295ش، در نجف اشرف، در محله حويش در «عقد ابى‌الطبيخ»، به دنيا آمد.

پدرش از علما و مراجع نجف و در زمره شاگردان ميرزا حبيب‌الله رشتى، فاضل ايروانى و شيخ عبدالله مازندرانى به شمار مى‌آمد و خود شاگردان زيادى را تربيت كرد.

وى معلم مدارس متوسطه بوده و در طول تدريس، بيش از دو هزار شاگرد داشته است، چنان‌كه هزار شاگرد غير مدرسه‌اى نيز داشته است.

برخى از اساتيد وى عبارتند از

1. شيخ على مرندى؛

2. محمدحسين كاشف‌الغطاء؛

3. سيد حسن خراسانى؛

4. سيد محمدجواد تبريزى؛

5. سيد احمد بن رضى‌الدين موسوى تبريزى؛

6. شيخ صدرالدين بادكوبى؛

7. شيخ نعمت‌الله دامغانى؛

8. ميرزا حبيب‌الله ذوالفنون منجم؛

9. ميرزا على سمنانى طبيب؛

10. ميرزا على يزدى ناسوتى حكيم؛

11. قاسم محى‌الدين؛

12. مرتضى طالقانى؛

13. شمس‌الدين على‌نقى بادكوبى؛

14. محمد قاضى سماوى؛

15. موسى دعبيل نجفى؛

16. سيد هاشم آل عطيه نجفى؛

17. سيد حسن ايروانى؛

18. شيخ ابراهيم مدرس گرجى؛

19. شيخ عبدالحسين رشتى؛

20. شيخ على قمى؛

21. مهندس عبدالرزاق اصفهانى؛

22. شيخ عبدالله سنندجى؛

23. شيخ اسدالله زنجانى؛

24. سيد على قاضى طباطبائى؛

25. شيخ آغابزرگ تهرانى؛

26. سيد ابوالقاسم اصفهانى؛

27. شيخ ابوالفضائل زنجانى؛

28. شيخ محمد فاضل قاينى؛

29. شيخ محمد اديب تهرانى؛

30. شيخ خليل اراكى؛

31. ميرزا ذبيح‌الله بهروز؛

32. سيد جمال‌الدين گلپايگانى.

استاد شيخ محمدهادى امينى درباره وى نوشته است: «او نويسنده، اديب، محقق پركار كه دائما در پژوهش و تأليف بود و در رياضيات متخصص بود. زبانش تند بود و متهم در عقيده. بيشتر منزوى و اهل عزلت بود. در ايرانى‌گرى و زبان فارسى تعصب داشت».

وى مطالعات و تحصيلاتى هم در رياضى، نجوم، هيئت و به‌خصوص فلسفه داشت. به دليل آراء ويژه‌اى كه اواخر اقامتش در نجف داشت، مورد بى‌اعتنايى قرار گرفت و به سال 1375ق، براى هميشه به ايران آمد و در تهران ساكن گرديد. وى مدت‌ها در مدرسه مروى تدريس مى‌كرد، اما گويا به دلايلى از آنجا نيز بيرون رفت.

ارتباط وى با مرحوم سماوى، مطلبى است كه خود در آثارش در چند مورد، از آن ياد كرده است؛ از آن جمله آنكه به خواهش وى، بخشى از نسخه عربى «التفهيم» بيرونى را كه ناقص بوده، از روى نسخه فارسى، براى او ترجمه كرده است. وى از برخى از عالمان نجف ياد كرده و مى‌گويد كه در منزل مرحوم سماوى خدمت آنان رسيده است.

مدرس، ذيل شرحى كوتاه از كتابخانه مرحوم عبدالرزاق مقرّم، از ديدارهاى مكرر خود با او و همچنين از اقامت خود در مدرسه بزرگ خليلى ياد كرده است. مدتى نيز در مدرسه قوام شيرازى بوده و از كتابخانه آن استفاده مى‌كرده است.

شمارى از آثار او، به خط خود وى، در كتابخانه مجلس نگهدارى مى‌شود؛ از جمله:

1. معجم الشعراء: شامل برگزيده‌اى از اشعار 323 شاعر فارسى‌گوى از شعراى سده سوم هجرى تا سده چهاردهم؛

2. معجم الشعراء: حاوى اشعار عربى، مجلد اول از 524 شاعر از شعراى جاهليت تا سال 1974م؛

3. شرح اصطلاحات حل المسائل در نجوم از آقاى عبدالله نوبخت منجم‌باشى؛

4. تاريخ اخبارى و اصولى؛

5. سالنامه 1341، در پيشامدهاى تاريخى، سياسى، علمى، ادبى و انتقادى؛

6. الفيه و شلفيه يا راز عشاق در بيان نيروى تحريك باه براى فروماندگان از آن؛

7. معجم الحكماء، ترجمه 120 فيلسوف عالم؛

8. كفاية الإسلام در فقه شافعى؛

9. الرقاع و المقالات في مواضيع شتى علمية، فلسفية، أدبية، دينية؛

10. تسلية الإخوان علاءالدين عطاملك جوينى؛

11. زندگى‌نامه اثيرالدين ابهرى؛

12. كتاب التهذيب على شرح منطق التهذيب از عبيدالله بن فضل‌الله شافعى کرمانى؛

13. مثنوى حكمة الأسرار از سروده‌هاى خودش؛

14. معارف قرآن در زندگى پيامبران و توضيح آثار، اديان و شرح بلدان از قرآن و تفسير آن؛

15. شرح عقايد بهائيه؛

چند كتاب هم از پدرش شيخ شعبان و يك اثر از برادرش شيخ عبدالحسين، جزو اين مجموعه است:

1. تقريرات الأصول؛

2. منهج المسترشدين إلى أحكام‌الدين.

او در سن 85 سالگى، در روز يك‌شنبه، 25 ربيع‌الثانى سال 1420ق / 17 مرداد 1378ش، درگذشت.

منابع مقاله

پايگاه كتابخانه تخصصى تاريخ اسلام و ايران، چهارشنبه، 14 ارديبهشت 1390ش.

وابسته‌ها

ترجمه خصال صدوق (مدرس گيلانى)

تحریر الاصول (تحریر الرسایل)

تاریخ نگارستان

أحکام القطع و الظن في شرح الرسائل و تحریرها

فلسفه ما بعد الطبیعه(ترجمه شمسیه و هدایه اثریه)

مثنوی هفت اورنگ

القضاء فی الاسلام

اختیارات نجومی

شرح اصطلاحات حل المسائل در نجوم