شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية لأربعة آلاف شاهد شعري

شرح الشواهد الشعریة في أمات الکتب النحویة لأربعة آلاف شاهد شعري
پدیدآوران	شراب، محمد محمدحسن (نويسنده)
ناشر	مؤسسة الرسالة
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1427 ق
چاپ	1
موضوع	زبان عربی - نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏5‎‏ش‎‏5‎‏*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شرح الشواهد الشعرية في أمات الكتب النحوية اثر محمد محمدحسن شرّاب است كه به زبان عربى براى چهار هزار شاهد شعرى در علم نحو و در 3 جلد نوشته شده است. مؤلف، شواهد شعرى را از كتب مختلف استخراج نموده و آنها را شرح كرده است. در واقع كتاب حاضر معجمى است براى شواهد شعرى متداول در كتب نحو و شروح آنها كه از كتاب سيبويه آغاز نموده است.

مؤلف، چون ديده است طلاب علوم دينى دسترسى به معاجم قديمى ندارند و نمى‌توانند به‌سهولت از آن‌ها استفاده كنند، تصميم به جمع‌آورى چنين معجمى نموده است تا بيشتر قابل استفاده طلاب و مراجعين قرار گيرد.

ساختار

مؤلف در اين كتاب از 900 شاعر و شاعره، شواهد شعرى را ذكر نموده است كه شامل 14 هزار شاهدِ شعرى است. وى مطالب كتاب را بر اساس قوافى اشعار ترتيب‌بندى كرده است.

قبل از مؤلف، دو شخص ديگر به اين عمل (جمع شواهد شعرى) اقدام نموده‌اند؛ اولى، آقاى عبدالسلام محمد هارون در كتابى به نام «معجم شواهد العربية» كه در آن شواهد نحوى و شواهد عروضى و علوم بلاغت را ذكر كرده است؛ منتهى فقط به قوافى شواهد و مصادر هر شاهد بسنده كرده است.

كتاب دوم از حنا جميل حداد است به نام «معجم شواهد النحو الشعرية».

گزارش محتوا

مؤلف در اين اثر همه شواهدى را كه در جميع كتب نحو قديمى بوده، مورد استفاده قرار داده است. همچنين شواهد كتاب جديدى در عصر كنونى به نام «جامع الدروس العربية» از شيخ مصطفى غلايينى را نيز بر كتاب افزوده؛ زيرا اولا اين اثر توسط استاد وى، سعيد افغانى، زياد مورد توجه و تأكيد واقع مى‌شده است؛ ثانيا كتاب مزبور، با روشى برخوردار از اصالت و معاصرت، همراه با فهم عميق مدلول نص و شاهد، جامع موضوعات عربى، است.

شاهد شعرى را در صورتى كه شاعر آن معلوم بوده به شاعرش منتسب نموده است و در بسيارى از موارد در صورتى كه معناى شاهد مورد نظر جز با توجه به قبل يا بعد آن فهميده نمى‌شده، ابيات قبل و بعد را به آن ضميمه كرده تا از سياق كلام، معناى آن فهميده شود و در بسيارى از موارد نيز مطلع قصيده‌اى را كه شاهد جزء آن بوده، ذكر نموده است.

مصدر نحوى‌اى كه به بيت استشهاد نموده، ذكر كرده و اگر مصادر متعدد بوده، همه يا بيشتر آنها را ذكر كرده است.

اگر معناى بيتى، دشوار به نظر مى‌رسيده، به شرح آن پرداخته است.

آن موضعى را كه نحويون به آن در شعر خود استشهاد نموده‌اند، ذكر كرده و در صورتى كه در يك بيت دو شاهد بوده، گاه هر دو را نشان داده و گاه به يكى از آنها اكتفا نموده است. همچنين به اعراب‌گذارى آن قسمت از ابيات كه نياز مى‌ديده، اقدام كرده است.

اگر شاهدى محل اختلاف بين نحويين بوده، خود نيز رأى خود را ابراز كرده و همان را برگزيده يا يكى از آراء را بر بقيه ترجيح داده است.

وى بين رأى نحوى و ذوق ادبى، ممزوج كرده و در بعضى از موارد، ذوق ادبى را بر صنعت نحوى ترجيح داده است.

گاه تحت تأثير مضمون يك بيت، واقع شده و عبرت تاريخى را از آن استنباط نموده است.

وضعيت كتاب

كتاب حاضر شامل پاورقى‌اى نيست، لذا ارجاع اسانيد، درون‌متنى مى‌باشد.

چند فهرست به نام‌هاى فهرست شعراء، قوافى، موضوعات، لطائف و نوادر و فهرست عام، در انتهاى جلد سوم ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.