تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی

تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی

نام کتاب	تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی
نام های دیگر کتاب	تجرید الکلام فی تحریر العقاید الاسلام. شرح شرح تجرید الاعتقاد. برگزیده. شرح الحاشیه الخفریه علی الشرح الجدید للتجرید
پدیدآورندگان	قوشچی، علی بن محمد (نويسنده) خفری، محمد بن احمد (نويسنده) ساعتچیان، فیروزه (مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏210‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏6‎‏ ‎‏ت‎‏30237
موضوع	قوشچی، علی بن محمد - 879ق. شرح تجرید الاعتقاد - نقد و تفسیر نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. تجرید الکلام فی تحریر العقاید الاسلام - نقد و تفسیر کلام شیعه امامیه - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1382 ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1193AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

تعليقه بر الهيات شرح تجريد، ملا على قوشچى، تألیف شمس‌الدين خفرى، به زبان عربى است. بر اهل تحقيق و فنّ در مباحث عقلى پوشيده نيست كه يكى از آثار بسيار مهمّ - و گزافه نيست، اگر بگوييم يگانه - در كلام شيعه تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى است. از جمله شواهد اهمّيت آن، نگارش شروح و حواشى و تعليقات فراوان توسط بزرگان انديشه بر اين اثر ارجمند و جاودانى است. يكى از شروح نامبردار كه آن نيز مورد توجّه اهل تفكّر قرار گرفته و حواشى بسيارى بر آن نگاشته شده، شرح تجريد قوشچى است. در ميان حواشى ارزنده بر اين شرح مى‌توان از حاشيه خفرى نام برد كه اين حاشيه چه در عصر وى و چه بعد از آن مورد توجّه انديشمندان و متكلّمان بسيارى قرار گرفته است. حاشيه مذكور، چنان كه از نظر خوانندگان خواهد گذشت، بر بخش الهيات شرح تجريد قوشچى؛ يعنى بر مقصد سوم از إثبات صانع تا مسئله نفى شريك (از فصل دوم در صفات صانع) نگاشته شده است. چنان كه اشاره شد، نيكويى حاشيه حاضر بسيارى را بر آن داشت تا با تحشيه و تعليقه‌نويسى به نقد و بررسى آراى خفرى طىّ اين حاشيه مبادرت ورزند.

ساختار و گزارش محتوا

مسائلى كه خفرى در تعليقه خود به آنها پرداخته، عبارتند از: إثبات واجب، قدرت واجب، علم واجب، حيات واجب، اراده واجب، و سمع و بصر واجب، تكلّم و صدق واجب، سرمديّت واجب و توحيد واجب.

اولين بحث درباره إثبات واجب‌الوجود است. خفرى در بحث إثبات واجب‌الوجود، ابتدا برهان خواجه نصيرالدين طوسى را در اين باب بيان مى‌كند. سپس به نقد و بررسى و ايراد براهينى در تقويت برهان خواجه مى‌پردازد كه اين براهين بعدها مورد توجّه بسيارى از حكما و متكلّمان اسلامى واقع شد.

دومين بحث از مباحث مطرح شده در اين تعليقه، قدرت واجب تعالى است. در اين فصل، خفرى به توضيحاتى درباره قدرت واجب و مباحثى كه پيرامون آن مطرح مى‌شود، پرداخته است. رئوس مطالب در اين مسئله از اين قرار است:

1. تعريف قدرت از نظر متكلّمان و حكما.
2. إثبات حدوث عالم.
3. نزاع ميان اشاعره و حكما.
4. آيا ترجيح فاعل مختار بدون مرجّح جايز است يا نه.
5. ايجاب خاصى كه حكما در حدوث عالم بدان قائلند.
6. توضيح و شرح پيرامون چهار پاسخ خواجه از ادلّه معترضان و نقد و انتقادات خفرى بر شرح قوشچى در اين باب.
7. آيا قدرت واجب بر فعل، قبل از وجود فعل است يا حين وجود فعل.
8. عمومیت قدرت حق تعالى.
9. شرور و چگونگى تعلّق قدرت واجب به آن.

سومين بحث درباره علم واجب تعالى است. رئوس مطالب در اين فصل به شرح ذيل است:

1. شرح دليل اوّل خواجه (احكام حق تعالى).
2. شرح دليل دوم خواجه (التجرّد).
3. شرح دليل سوم خواجه (كيفية قدرته و استناد كلّ شىء إليه).
4. شرح چهار پاسخ خواجه از سؤال معترضان.

مبحث چهارم درباره حيات بارى تعالى است. جمهور عقلا در حىّ بودن حقّ تعالى اتفاق نظر دارند و صرفا اختلاف در تفاسيرى است كه از معناى حيات به عمل آورده‌اند.

خفرى همانند خواجه و قوشچى اشاره‌اى به تعريف حيات نكرده و بحث خود را با طرح دلايل إثبات حيات حقّ تعالى آغاز نموده است.

مبحث پنجم كتاب، به اراده واجب تعالى كه يكى ديگر از صفات بارى تعالى است اختصاص يافته است.

مبحث ششم راجع، به دو صفت سميع و بصير بودن حقّ تعالى است.

مبحث هفتم، در اين رساله كلام الهى است. فهرست مطالب در اين مسئله به شرح ذيل است:

1. برهان خفرى در كلام الهى.
2. رفع تعارض موجود ميان دو قياس مذكور در شرح قوشچى.
3. وجوه ششگانه معتزله در إثبات رأى خود در كلام حقّ تعالى.
4. نظر قوشچى درباره دو وجه اخير معتزله.
5. مفاسدى كه اصحاب در فهم كلام شيخ اشعرى قائل شدند.
6. نظر خفرى در ترتيب حروف و بررسى نظر قوشچى.
7. شش وجه در كلام حقّ تعالى از نظر خفرى.
8. إثبات سرمديت واجب تعالى.

مبحث هشتم، درباره سرمديت حقّ تعالى است.

آخرين مسئله مورد بحث خفرى، توحيد حقّ تعالى است. به اين معنا كه ذات حقّ از هر گونه شريكى مبرّاست.

نسخه شناسى

1. نسخه كتابخانه مركزى آستان قدس رضوى، به شماره 458.
2. نسخه از كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره /1 1699.
3. نسخه ديگرى از كتابخانه مجلس شوراى اسلامى، به شماره 1761.
4. نسخه كتابخانه مدرسه عالى شهيد مطهرى، به شماره 1383.

نسخه حاضر در برنامه با استفاده از نسخ فوق توسط خانم فيروزه ساعتچيان مورد تصحيح واقع شده و با مقدمه مفصل ايشان در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 232 صفحه براى بار نخست در سال 1382ش توسط مركز نشر ميراث مكتوب، تهران منتشر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مصحح بر كتاب.
2. اشراق، محمد كريم، مولانا شمس‌الدين خفرى؛ مجله وحيد، خرداد 1352 شماره114 و تير 1352 شماره 115.
3. اوجبى، على؛ آغازشناسى در شاهكار كلامى خفرى، نابغه گمنام سده دهم هجرى، آئينه ميراث، پاييز 1383، شماره 26.

پیوندها

مطالعه کتاب تعلیقه بر الهیات شرح تجرید ملا علی قوشچی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور