الجوهر الثمين في سير الملوك و السلاطين

الجوهر الثمين في سير الملوک و السلاطين

نام کتاب	الجوهر الثمين في سير الملوک و السلاطين
نام‌های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابن دقماق، ابراهیم بن محمد (نويسنده) علی، محمد کمال‌الدین (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏DS‎‏ ‎‏38‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏الف‎‏2
موضوع	اسلام - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 خلفای راشدین کشورهای اسلامی - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - شاهان و فرمان روایان
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1428 ‌‎ ق یا 2007 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11795AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

"الجوهر الثمين في سير الملوك و السلاطين"يا "الجوهر الثمين في سير الخلفاء و السلاطين" كتابى است به زبان عربى نوشته صارم‌الدين ابراهيم بن محمد بن ايدمر علائى معروف به "ابن دقماق"، كه به موضوع تاريخ اسلامى از خلفاى راشدين تا 797ق. مى‌پردازد.

ابن تغرى بردى و سخاوى جزو آثار ابن دُقماق از كتابى به نام "اخبار الدولة التركية" نام مى‌برند كه به نظر مى‌رسد، همين الجوهر الثمين باشد.

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق، محمد كمال‌الدين عزالدين على، مقدمه مؤلف و پنج بخش اصلى است.

گزارش محتوا

محقق كتاب اين اثر را به دو جزء مجزّا تقسيم نموده است. در جزء نخست به موضوع خلفاى راشدين، بنى اميه، بنى عباس و ايوبيان مصر پرداخته شده و در جزء دوم به صورت مستقل به موضوع مماليك.

در مقدمه كتاب، مؤلف به اين نكته اشاره مى‌كند كه نگارش اين كتاب بنا به درخواست سلطان الظاهر برقوق صورت پذيرفته و وى طى آن به شرح حال كوتاهى از افراد بسنده و از عبارت پردازى در آن پرهيز نموده است. همچنين در اين كتاب تنها به بيان آنچه به ذهن و ضمير نويسنده خطور مى‌كرده و يا در افواه عامه از شهرت برخوردار بوده، بسنده گرديده و حوادث به تفصيل بازگو نگرديده است تا چه رسد به اين كه وى به تاريخ ممالك مستقل اسلامى كه در مغرب اسلامى و اندلس يا دولت‌هاى مستقل اسلامى در شرق نظير غزنويان، سلجوقيان سامانيان و ديلميان بپردازد. هر چند مؤلف خود به تاثير اين دولت‌ها در خلافت عباسى به خوبى واقف بوده و بدين امر در لابلاى كتاب و ضمن بيان شرح حال بسيارى از افراد اشاره نموده است.

اين نكته قابل توجه است كه فصول مربوط به خلفاى راشدين، بنى اميه، بنى عباس و ايوبيان مصر، بسيار مختصر و بخش‌هاى مماليك، از آن جا كه مؤلف با ايشان معاصر بوده است، به صورت مفصل‌تر و با جزئيات بيشتر شرح داده شده است و ضمن آن آگاهى‌هاى زيادى درباره مناسبات سلطان برقوق با عراق، آسياى صغير و آلتين اردو ارائه گرديده است.

روش مؤلف

1-روش مؤلف در نقل از مصادر و منابع متنوع است؛ در برخى موارد خلاصه يك مطلب را از منبعى نقل و در برخى موارد به نقل عين عبارت از آن منبع پرداخته و در پاره‌اى موارد، مطالب موجود در منابع گوناگون درباره يك شخص را با يكديگر تركيب و بيان مى‌كند.

2-وى ضمن بيان شرح حال شخصيت‌هاى اصلى، به معرفى برخى از افراد كه تاثيرى بسزا در زندگى شخصيت‌هاى مورد نظر داشته‌اند، نيز مى‌پردازد. به عنوان مثال وى از حجاج بن يوسف ثقفى به هنگام بيان شرح حال وليد بن عبدالملك ياد مى‌كند و چه بسا شرح حال برخى شخصيت‌هاى فرعى، به جهت همان تاثير بزرگى كه در زندگى شخصيت‌هاى اصلى داشته‌اند، از شرح حال شخصيت اصلى طولانى‌تر باشد.

3-مؤلف در شرح حال اشخاص به نقل برخى حكايات عجيب و غريب مى‌پردازد و احيانا تسليم برخى مطالب خرافى نيز مى‌گردد.

4-همچنين وى در شرح حال افراد به نكات ذيل توجه دارد:

لقب و كنيه واسم فرد، زمان تولد وى، تعيين سن و سال شخص مورد نظر به هنگام تصدى خلافت، مدت خلافت يا سلطنت، مهم‌ترين كارهايى كه وى به انجام رسانيده است، صفات و ويژگى‌هاى ظاهرى و اخلاقى وى، تاريخ وفات، كيفيت وفات، علت وفات و نيز موضع دفن و در نهايت معرفى وزيران، كاتبان و قضات سلطان يا خليفه مورد نظر.

وضيعت كتاب

كتاب مشتمل بر دو نوع پاورقى به قلم محقق و فهرست‌هاى ذيل می‌باشد:

فهرست آيات، احاديث، قبائل، اماكن، اشعار، اعلام و محتويات.

منابع مقاله

1- ديانت، على‌اكبر، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 3، ص508، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374

2- مقدمه محقق.

3- متن كتاب.