كتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عز و جل

كتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عز و جل

نام کتاب	كتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عز و جل
نام های دیگر کتاب	کتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عزوجل
پدیدآورندگان	ابن خزيمه، محمد بن اسحاق (نويسنده) رادعي، احمد بن علي (محقق و مصحح)
زبان	عربي
کد کنگره
موضوع	خدا - نامها
ناشر	مکتبة العلوم و الحکم مکتبة عباد الرحمن
مکان نشر	مصر
سال نشر	مجلد1: 2010م , 1431ق ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE22860AUTOMATIONCODE

كتاب التوحيد و إثبات صفات الرب عز و جل، اثر ابوبکر محمد بن اسحاق بن خزیمه نیشابوری، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی و حدیث. نویسنده در این اثر در پی بیان مباحث مربوط به توحید و صفات الهی است و در این راستا از آیات و روایات بهره می‎برد. این کتاب، به تحقیق ابومالک ریاشی، احمد بن علی بن مثنای قفیلی رسیده است. نویسنده در مقدمه‎اش بر کتاب، هدف از نگاشتن آن را جلوگیری از انحراف طلاب تازه‎کار در علوم کلام و حدیث ذکر می‎کند.

ساختار

کتاب، دارای مقدمه چاپ‎های سوم و دوم و مقدمه تحقیق توسط محقق، مقدمه مصنف و محتوای مطالب در 83 باب و ملحقات است.

گزارش محتوا‎

محقق، در مقدمه‎اش بر کتاب پس از حمد الهی و ذکر آیاتی از قرآن کریم با مضمون هدف از خلقت و ذکر اسما و صفات الهی، علم به الله تعالی و اسماء و صفاتش را از اشرف علوم و مطلوب لنفسه می‎شمارد.

او در ادامه می‎نویسد: برای بنده، قدمی در معرفت (بلکه در ایمان) استوار نمی‎گردد، مگر اینکه به صفات رب ایمان بیاورد و این صفات را در حدی بشناسد که وی را از حد جهل به پروردگارش خارج کند.

وی با استناد به آیات 22 و 23 سوره فصلت، می‎گوید: خدای متعال، منکران صفاتش را بدگمان به خود قرار داده و به آنان وعیدی داده که حتی به اهل شرک و کفر و گناهان کبیره هم نداده است.

ابومالک ریاشی، احمد بن علی بن مثنای قفیلی، محقق کتاب، درباره محتوای آن چنین گزارش می‎دهد: سلف صالح ما، به جمع آیات و احادیثِ دربردارنده اسماء و صفات الهی در کتاب‎هایی مستقل، کوشیده‎اند. علت این امر، ظهور عقاید باطل منحرف امثال جهمیه و معتزله و اشعریه و... در زمان‎های آنان بوده است. بهترین کتابی که در این باب نوشته شده، همین کتاب التوحيد محمد بن اسحاق بن خزیمه است. مؤلف این اثر، آیات قرآنی و احادیث نبوی را در آن، جمع کرده است و این اثر از کتاب‎های مرجع اهل سنت و جماعتی است که اسماء و صفاتی را برای خدا اثبات می‎کنند که خود، برای خویشتن برگزیده است و رسولش برای وی ثابت کرده است؛ آنانی که راه تحریف و تشبیه و تمثیل و تعطیل را نرفته‎اند. این کتاب، خاری است در گلوی هواپرستان تحریف‎گر و تعطیل‎گرا که یکی از آنان فخر رازی اشعری است. فخر رازی، در تفسیر خود در ذیل آیه شریفه لَيسَ كمِثْلِهِ شَيءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ ﴿الشورى: ١١﴾ (چیزى مانند او نیست و اوست شنواى بینا) می‎گوید: محمد بن اسحاق بن خزیمه، استدلال اصحاب ما به این آیه را در کتاب خود که آن را «التوحيد» نامیده، ولی در حقیقت کتاب شرک است، آورده است. علت حمله هواپرستان جهمیه و معتزله و سایر موافقانشان از اهل تعطیل، عدم توانشان در پاسخ دادن به اشکالات بی‎امان ابن خزیمه بر آنان است.

مؤلف، در مقدمه‎اش بر کتاب، پس از حمد مفصل الهی و شهادت به وحدانیت او و نبوت محمد مصطفی(ص)، می‎نویسد: من در برهه‎ای از زمان از نگاشتن کتابی که بوی مباحث کلامی بدهد کراهت داشتم و بیشتر به تصنیف کتاب‎های فقهی مشغول بودم. آن هنگام می‎پنداشتم همین مقدار از مباحث کلامی شفاهی که در مجالس بحث میان ما و مخالفانمان و در حضور شاگردانم برگزار می‎شود در اظهار حقانیت ما بر بطلان مخالفان در مناظره کفایت می‎کند و نیازی به تصنیف کتاب در صحت مذهب ما و بطلان اعتقاد مخالفان نیست. اما هنگامی که شنیدم برخی از جوانان از میان طلاب علم و حدیث در برخی از مجالس اهل زیغ و ضلالت، یعنی جهمیه معطله و قدریه و معتزله و امثالهم حاضر می‎شوند، ترسیدم که به آنان تمایل پیدا کنند و از راه حق و صواب به قول بهت و ضلال بیفتند. ازاین‎رو شروع به نوشتن کتابی کردم که شامل این دو صنف از علم (علم به قضای پیشین و علم به صفات رب) شود... تا خواننده دقیق این کتاب، به حقانیت اهل آثار در این دو علم و بطلان مذاهب هواپرستان بدعت‎گر پی ببرد.

وضعیت کتاب

فهارس احادیث و آثار و فهرست مطالب در انتهای اثر ذکر شده است. تقریبا نیمی از حجم کتاب یا بیشتر از آن را پاورقی‎های کتاب تشکیل داده که حاصل تلاش محقق و شامل توضیحاتی مفید در ارجاعات احادیث و تحقیق در صحت و ضعف آنها و... است.

محقق در این اثر، بر نسخه هراس و شهوان و «إتحاف المهرة» ابن ‎حجر اعتماد کرده است. از جمله کارهای وی در تحقیق این کتاب، مقابله بین نسخه‎ها، اصلاح موارد ساقط‎شده در اسانید، شماره‎گذاری احادیث، تنبیه بر برخی موارد خطای شیخ شهوان و زهیری، تخریج احادیث و رجوعشان به اصول و اختصارشان، بیان صحت یا ضعف یا شذوذ یا علت و... حدیث، فهرست‎بندی مطالب، فهرست‎بندی احادیث طبق حروف الفبا، نقل برخی تعلیقات شیخ محمد خلیل هراس بر این اثر به‎همراه ذکر منبع و نوشتن مقدمه‎ای بر کتاب است که ترجمه مؤلف هم در آن آمده است.

مزایای چاپ دوم این کتاب بر چاپ اولش، اصلاح اغلاط چاپی، دقت بیشتر در مقابله نسخه چاپی و خطی، اصلاح برخی نتایج بحث در تضعیف بعضی از احادیث کتاب و تخریج احادیثی که در تخریجشان در چاپ قبلی برای محقق میسر نشده، می‎باشد و مزیت چاپ سوم (چاپی که مورد استناد ماست)، علاوه بر موارد مذکور در چاپ دوم نسبت به چاپ اول، این است که رونوشت نمونه‎هایی از نسخه خطی کتاب در پایان مقدمه محقق، در آن ارائه شده و این امر به خواننده این آرامش را می‎دهد که محقق آن را واقعا با نسخه خطی تطبیق داده و مقابله کرده است.

در صفحات 31 تا 36 کتاب، رونوشتی از نسخه خطی این اثر ارائه شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.