هداية الأصول (شرح فارسی باب حادی‌عشر)

هداية الأصول

نام کتاب	هداية الأصول
نام های دیگر کتاب	الباب الحادي عشر. شرح شرح فارسي بر باب حادي عشر
پدیدآورندگان	مؤلف ناشناخته (قرن 10ق) (نويسنده) علامه حلي، حسن بن يوسف (نويسنده) تاجبخش، اسماعيل (مصحح)
زبان	فارسي عربي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏210‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ب‎‏204‎‏22
موضوع	علامه حلي، حسن بن يوسف، 648 - 726ق. الباب الحادي عشر - نقد و تفسير کلام شيعه اماميه - قرن 8ق. - نقد و تفسير
ناشر	مجلس شوراي اسلامي، کتابخانه موزه و مرکز اسناد
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1382ش,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE14791AUTOMATIONCODE

هداية الأصول، شرح فارسی باب حادی‎عشر ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی، معروف به علامه حلی (وفات 726ق) است. نگارنده این اثر، مؤلفی ناشناس به نام «هدایت‎الله» است که از شرح زندگانی و میزان دانش او اطلاع دقیقی در دست نیست. تاریخ تألیف این شرح آن‎گونه که از آخر کتاب برمی‎آید، دوم ذی‎قعده 981ق، است.

کتاب با کوشش دکتر اسماعیل تاج‎بخش، تصحیح و چاپ شده است.

کتاب باب حادی‎عشر از منابع و متون کلاسیک علم کلام بشمار می‎آید. این کتاب دو شرح بسیار مشهور دیگر نیز دارد: «النافع يوم الحشر» نگاشته فاضل مقداد و «مفتاح الباب» اثر مخدوم حسینی که این دو شرح به کوشش دکتر مهدی محقق تحقیق و منتشر شده است.

اثر حاضر، یعنی «هداية الأصول»، از نسخه‎های منحصربه‎فردی است که مجموعاً دارای پنجاه صفحه و هر صفحه حدود بیست‎ودو سطر است.

شارح در گزارش باب حادی‎عشر به زبان فارسی، بیش از هر چیز از دو شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی و سخنان خواجه طوسی در «تجريد الاعتقاد» سود جسته است؛ اما سخن او در پاره‎ای موارد، دشوار و پیچیده و نامفهوم است که مصحح در حد توان خویش پاره‎ای از آنها را باز نموده است.

گفتنی است که کاتب نسخه، کم‎سواد و بی‎دقت بوده است و خواننده گرامی در جای‎جای کتاب، این ضعف و کاستی را ملاحظه خواهد نمود و اگر شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی نبود، تصحیح این کتاب ناممکن به نظر می‎رسید.

«هداية الأصول»، برخلاف شرح مخدوم حسینی، شرح مزجی نیست، بلکه شرحی است بر مبنای «قال» و «أقول» که گاهی نقد آرای فلاسفه و متکلمان اشعری و معتزلی نیز در آن دیده می‎شود. هدف هدایت‎الله آن است که از عقاید کلامی شیعه، عالمانه دفاع کند. او خود شیعه است و شیعیان را «فرقه ناجیه» می‎نامد.

چند نکته:

1. از ویژگی‎های نثری این کتاب آن است که همچون پاره‎ای از متون قدیم، واژه «چنانچه» در همه جای کتاب، در معنای موصولی و به معنی «چنان‎که» به‎کار رفته است و معنای شرطی به معنای «اگر» ندارد.
2. عبارت «هر محل که» به معنای «هرگاه»، «هرجا» و «اگر» بسیار به‎کار رفته است.
3. واژه‎هایی همچون لغة، معرفة، جهة و علة در متن به‎ترتیب به‎صورت لغت، معرفت، جهت و علت و واژه آینه به شکل «آئینه» به‎کار رفته است.
4. ازآنجاکه تنها یک دست‎نوشت از این اثر شناخته شده، مبنای تحقیق ما بر همین دست‎نوشت بوده که در پاورقی‎ها از آن با حرف رمز «س» یاد شده و برای سهولت مراجعه با شماره‎های داخل دو قلاب، به صفحات آن اشاره شده است.
5. مصحح کتاب در پاورقی صفحه اول کتاب، وجه تسمیه باب حادی‎عشر را توضیح داده تا وجه تسمیه «هداية الأصول» نیز روشن شود.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات، روایات، کسان و مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است. در پاورقی‎های کتاب، اختلاف نسخ، معانی آیات و توضیح برخی از عبارات ذکر شده است.

در آغاز کتاب، مقدمه‎ای از سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، درباره نسخه‎های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از جمله نسخه خطی کتاب حاضر و همچنین فعالیت‎های آن کتابخانه در زمینه تصحیح و احیای نسخ خطی، درج شده است.

منابع مقاله

مقدمه مصحح و متن کتاب.