دامغ الباطل و حتف المناضل

دامغ الباطل و حتف المناضل

نام کتاب	دامغ الباطل و حتف المناضل
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	يماني، علي بن وليد (نويسنده) غالب، مصطفي (محقق)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏215‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏2‎‏د‎‏2
موضوع	اسماعيليه - عقايد اسماعيليه - دفاعيه‏ها و رديه‏ها غزالي، محمد بن محمد، 450 - 505ق. فضايح الباطنيه - دفاعيه‏ها و رديه‏ها
ناشر	موسسة عزالدين
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1982م , 1403ق , مجلد2: 1982م , 1403ق ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE14728AUTOMATIONCODE

دامغ الباطل و حتف المناضل، نوشته علی بن ولید (داعی مطلق اسماعیلی)، با تحقیق دکتر مصطفی غالب، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع ادیان و مذاهب. این کتاب، واکنشی است به «فضائح الباطنية» ابوحامد غزالی و در پاسخ به آن نوشته شده است. نویسنده، به دفاع از باطنیه اسماعیلی و رد مخالفان آنها پرداخته است. او به‎صورت فصل فصل و فقره فقره عبارات غزالی را نقل و نقد می‎کند.

ساختار

کتاب دارای دو جلد است؛ جلد اول، شامل مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب تا باب هشتم است و جلد دوم، ادامه مطالب است در باب‎های نهم و دهم (محتوای مجموع دو جلد در ده باب ارائه شده است).

گزارش محتوا

این کتاب، صورت واضحی است از جدل دینی و بحث اعتقادی که حول فرقه‎های اسلامی دور می‎زند. کتاب دامغ الباطل و حتف المناضل، از کتاب‎های نادر و مفقودشده اسماعیلیه است که سزاوار تحقیق است. این اثر علاوه بر اینکه در رد ابوحامد غزالی نوشته شده، در خلال مباحثش، دیدگاه‎ها و آرای اسماعیلیه در بسیاری از مواضع فقهی و فلسفی و عرفانی را که دعوت اسماعیلیه در اعتقادات دینی‎ا‎شان بر آن بنیان شده، بیان می‎دارد.

داعی مطلق، علی بن ولید، در فقره فقره کتاب «فضائح الباطنية» غزالی مناقشه کرده و اشکالات و سؤالات وی را با روشی دقیق و علمی رد کرده است. او در رد غزالی، بسیاری از نظریات معروف اسماعیلیان را انسجام بخشیده و به‎کار گرفته است. همچنین از آیات قرآنی و احادیث معصومان(ع) که اعتقادات اسماعیلیان را تأیید می‎کند، شاهد آورده است. او معتقد است: آنچه را غزالی در «فضائح الباطنية» نوشته، حاصل املای شرایط خشن سیاسی آن زمان است که بر جهان اسلام سلطه یافته بوده و سپس اندکی درباره آن شرایط توضیح می‎دهد.

وی، پدید آمدن حرکات و دیدگاه‎های باطنی با این سرعت را نتیجه طبیعی عوامل اجتماعی و سیاسی و دینی آن دوره، به‎ویژه ستم‎ها و خفقان دوره بنی‎عباس می‎داند. او معتقد است، طبیعی است که خلفای عباسی برای مقابله با فاطمیان مغرب و مصر که کیش اسماعیلی داشتند، ساکت ننشینند. یکی از کارهای آنان تکلیف ابوحامد غزالی از جانب خلیفه المستظهربالله بود به نوشتن کتابی در رد اسماعیلیه که حاصل آن «فضائح الباطنية» شد؛ خود غزالی در مقدمه کتاب به این امر تصریح می‎کند.

از نظر محقق، کتاب غزالی در رد اسماعیلیه صرفا از روی اغراض سیاسی نوشته شده و پاسخ‎های علی بن ولید به وی پاسخ‎هایی دقیق و علمی هستند. دکتر مصطفی غالب، کتاب را بدون هیچ تعلیق یا حذف عبارتی ارائه کرده و علت این امر را ضرورت تقدیم میراث علمی به همان صورتی که بوده، ذکر می‎کند.

کتاب «دامغ الباطل» شامل دو جلد است که نویسنده در آن، اصطلاحات اسماعیلی را در 12 باب شرح داده است. بخش اول، دربردارنده شرح حال خودِ غزالی و تغییر دین و تلون مذاهبش است. بخش دوم، پاسخ‎ها به او در شرحش است. بخش سوم، متضمن ردیه و پاسخ به بخش اول کتاب غزالی در ذکر روش بحث وی از سیاق کتابش می‎باشد. بخش چهارم، شامل ردیه بر او در آنچه در باب ثانی شرح کرده می‎باشد؛ او در باب دوم، باطنیه را ملقب به القابی نموده است. پنجمین بخش، ردیه‎ای از او بر بخش سوم کتاب غزالی است؛ غزالی در این بخش، درجات حیله‎های باطنیه در تلبیس را ذکر کرده است. بخش ششم کتاب، ردیه بخش چهارم کتاب غزالی است؛ غزالی عباراتی در نقل مذهب باطنیه به‎صورت تفصیلی دارد که از نظر علی بن ولید، باطل و یاوه است. هفتمین بخش این اثر، ردیه بخش پنجم «فضائح الباطنية» غزالی است؛ غزالی عباراتی را در تأویلات ظواهر قرآن توسط باطنیه ذکر کرده است. ابوحامد، در بخش ششم کتابش ادله عقلی باطنیه اسماعیلیه را مورد ایراد قرار داده است و داعی مطلق، در بخش هشتم دامغ الباطل، به رد آن پرداخته است. ابوحامد غزالی در بخش هفتم کتابش، استدلال آنان بر نص بر امام معصوم را ذکر کرده، در بخش هشتم مقتضای فتوای شرع را و در بخش نهم، برهانی عقلی بر رد باطنیه اقامه کرده است. علی بن ولید به‎ترتیب در بخش‎های نه، ده و یازده این کتاب، به رد مطالب بخش‎های هفتم، هشتم و نهم فضائح باطنیه پرداخته است. داعی مطلق، در بخش دوازدهم این کتاب، به رد کلی غزالی و دیگر معترضین بر باطنیه، می‎پردازد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن آمده است. صفحات 5 تا 7 جلد اول و 4 و 5 جلد دوم، حاوی تصاویری از نسخه خطی کتاب است. محقق در تصحیح این اثر از سه نسخه خطی استفاده کرده و آنها را با حروف «د»، «ی» و «ه‍» علامت‎گذاری کرده است. وی از همه یاری‎گران در تکمیل این اثر، به‎ویژه صادق کمونه و هانری کربن، تشکر کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.