المسامرة شرح المسایرة

المسامرة

نام کتاب	المسامرة
نام های دیگر کتاب	مسایرة في العقائد المنجیة في الآخرة. شرح المسایرة شرح المسایرة فی العقائد المنجیة فی الآخرة، الجامعة للإصطلاحات السلف و الماتریدیة و الأشاعرة
پدیدآورندگان	قاری، کمال‌الدین (محقق) معمیش، عزالدین (محقق) ابن همام، محمد بن عبدالواحد (نويسنده) ابن ابی‌شریف مقدسی، محمد بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏217‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏5022
موضوع	ابن همام، محمد بن عبدالواحد، 790 - 861ق. مسایره فی العقائد المنجیه فی الاخره. - نقد و تفسیر توحید - متون قدیمی تا قرن 14 کلام اهل سنت - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	المکتبة العصرية
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1425 هـ.ق یا 2004 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1151AUTOMATIONCODE

المسامرة اثر كمال‌الدين محمد بن محمد شافعي معروف به ابن ابي شريف مقدسي تأليف قرن دهم است كه در شرح كتاب "المسايرة" اثر كمال‌الدين محمد بن محمد همّام‌الدين حنفی تأليف قرن نهم است كه با تحقيق دو تن با اسامي كمال‌الدين قاري و عزالدين معميش به زبان عربی به چاپ رسيده است.

تهيه شرحي مناسب براي اصطلاحات علماي گذشته اهل سنت، خصوصاً اصطلاحات موجود در دو فرقه ماتريديه و اشاعره كه در كتاب "المسايره" آمده است.

ساختار

كتاب با مقدمه‌اي شامل شرح حال و زندگينامه مصنف و شارح كتاب شروع شده و در ادامه به روش و اسلوب تحقيق اين كتاب پرداخته سپس مقدمه‌اي از سوي شارح كتاب ذكر شده و بعد با متن كتاب كه با مقدمه‌ي از سوي مصنف كتاب آغاز گرديده و سپس بعد از تعريف علم عقائد، مصنف كتاب خود را در چهار ركن و هر ركن را در ده اصل بيان داشته است.

در پايان نيز فهرستي از منابع و مصادر مورد اعتماد و استفاده مؤلف و شارح، آيات قرآن، احاديث و روايات نبوي، أعلام و شخصيت‌هاي شرح داده شده در كتاب، اصطلاحات و موضوعات كلامي مورد شرح قرار گرفته و بالاخره فهرست تفصيلي محتويات، كتاب را به پايان رسيده است.

گزارش محتوا

كتاب «المسامرة شرح المسايرة» از متن و شرحي كه به صورت مزجي (تركيبي از متن و شرح) تألیف يافته تشكيل مي‌شود كه در متن، ابن همّام با تقليد از روش غزالي در كتاب «قواعد العقائد من احياء علوم‌ الدين» - كه رساله‌اي شرح شده در قدس شريف و به همين جهت به رساله قدسيه اشتهار يافته و حاوي چهار ركن و در هر ركني ده اصل آمده كه در نهايت با فصلي كه در آن از اسلام و ايمان بحث شده، خاتمه يافته است - به همين روش عمل نموده است.

در حالي كه كتاب ابن همام به اختصار رساله غزالي نبوده و از گستره و جامعيت بيشتري برخوردار بوده و به بارزترين مسائل مرتبط به عقيده شيوخ و علماي ماتريديه و احيانا اشاعره پرداخته، ما را با مكاتبي ناشناخته همچون مكتب سمرقنديه و برخي شيوخ ماوراء النهر كه نسبت به برخي روش‌هاي استدلال آشنا بوده اما تأليفاتشان در جهان اسلام به شكل شايسته‌اي انتشار نيافته آشنا مي‌سازد.

ابن همام در كتاب خود از همان رويه‌اي كه در تألیف كتاب موسوم به: «التحرير في اصول الفقه» استفاده نموده پيروي كرده است. وي در آن كتاب اصطلاحات شافعي و حنفي و در اين كتاب نيز اصطلاحات اشاعره و ماتريديه را جمع آوري و برخي اوقات به اين نكته اشاره نموده است كه اين اصطلاح از آنِ گذشتگان بوده است.

وي نسبت به مكاتب ديگر با انفتاح و سعه‌صدر خاصي برخورد نموده و در برخي موارد با معيار و شناختي كه از مذاهب مختلف داشته مذهبی را بر مذهب ديگر ترجيح داده و در برخي اوقات نيز مذهب خود را با قوّت ترجيح داده است.

و اما ابن ابي شريف مقدسي يعني شارح اين كتاب، در شرح خود تتمه‌اي را كه براي اين كتاب لازم دانسته به همراه تعليقه و حاشيه‌هايي كه بر اصل اين موضوع لازم ديده در اكثر موارد با روشي ساده بيان نموده است.

در حقيقت اين شرح و متن گفتگويي فكري ميان استاد و شاگرد و يا به تعبيري ديگر يك ماتريدي و اشعري است كه متضمن هشتاد كتاب مرجع و منبع در عقائد، اصول، فقه، حديث و لغت است كه به دور از ظلم و جفايي كه در بيشتر كتاب‌هاي اعتقادي اهل سنت صورت گرفته است به اين مباحث پرداخته و غالب مطالب اعتقادي را شامل گرديده است.

در ضمن اين كتاب كه توسط دوتن از اساتيد و محقيقان اهل سنت به نام‌هاي كمال‌الدين قاري و عزالدين معميش به چاپ رسيده دقت و اعتبار اين كتاب را افزون ساخته است.

اين دو حاشيه نويس در مقدمه كتاب درباره روش و منهج خود در اين كتاب اين‌گونه گفته‌اند:

ابن ابي شريف در شرح خود بر كتاب مسايره بسياري از تعليقات و حاشيه‌هاي علمي كه براي توضيح معاني مشكل و غامض، بيان مطالب صعب و مشكل و يا مناقشه در نظرات ديگران لازم بوده است را بيان داشته و از اين جهت كار را به اندازه كافي محكم و متقن ساخته و كتاب را براي بهره رساندن بيشتر آمده ساخته است؛ لكن ما نيز به سهم خود هر جا كه شارح بدون شرح از كنار مطلبي گذشته و ما توضيح و تبيين آن را لازم دانسته‌ايم به بيان آن پرداخته‌ايم.

بدون شك عذر شارح در ترك مواردي كه به شرح نپرداخته اشتهار و وضوح آن موارد در زمان تألیف كتاب بوده اما در اين زمان بر خوانندگان مشتبه گرديده و نياز به توضيح و تبيين دارد. از اين‌رو هرموردي را كه ما به نقد، توجيه و يا شفاف سازی آن پرداخته‌ايم بر اساس احساسي بوده است كه ما از اهميت بيان مطلب داشته‌ايم.

از مهم‌ترين مواردي كه ما در اين كتاب به تعليق آن پرداخته‌ايم عبارت بوده‌اند از:

تعداد زيادي از احاديث شريف نبوي، بيشتر رواياتي كه مورد استناد و يا به عنوان شاهد بيان شده، معرفي اعلام و شخصيت‌هايي كه در اين كتاب از آنها نام برده شده، شرح كلمات و اصطلاحات كلامي و فلسفی مشكل و همچنين فهرستي از كتاب‌هاي مورد اعتماد مصنف و شارح.

و در پايان نيز فهرست‌هايي كه دست‌يابي به مواد به كار رفته در كتاب را آسان‌تر مي‌سازد را بيان داشته‌ايم كه از جمله آنها موارد زير است:

1. فهرست آيات قرآن و محل ذكر آن در كتاب.
2. فهرست احاديث و روايات نبوي.
3. فهرست اصطلاحات كلامي.
4. فهرست تفصيلي محتويات كتاب.

نسخه شناسی

نسخه حاضر به كوشش مكتبة العصرية للطباعة و النشر و التوزيع بيروت، به سال 1425ق (2004 م) در يك جلد 360 صفحه‌اي در قطع وزيري با تحقیق دو تن به نام‌هاي كمال‌الدين قاری و عز‌الدين معميش در پاورقى، همراه با فهرست منابع و مصادر، آيات و روايات، اعلام و شخصيات، اصطلاحات كلامي مورد شرح قرار گرفته و فهرست محتويات كتاب به چاپ رسيده است.

منابع مقاله

برگرفته از متن و مقدمه‌ى كتاب مى باشد.

پیوندها

مطالعه کتاب المسامرة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور