تاریخ مبارک شاهی

تاریخ مبارک شاهی

نام کتاب	تاریخ مبارک شاهی
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	سرهندی‌، یحیی بن‌ احمد (نويسنده) حسین، محمد هدایت (محقق)
زبان	فارسی
کد کنگره
موضوع
ناشر	اساطير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1382 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11198AUTOMATIONCODE

تاريخ مبارك شاهى يكى از منابع اصلى تاريخ سلاطين هندى به زبان فارسى است كه در سال 838ق. در زمان سلطنت مبارك شاه دوم ابن اخضر، معزالدين (سلطنت 824-837ق.) و به نام او تألیف شده و به وى تقديم شده است و آن را به نام وى، تاريخ مبارك شاهى ناميده است.

مؤلف، بخش اعظم تاريخ مبارك شاهى را پيش از شعبان 831ق. نگاشته است.

ساختار

كتاب، كه از روى چاپ هند افست شده، فاقد هر گونه مقدمه و پيش سخن در چاپ ايران است و در آن از بيست و شش تن از سلاطين هند ياد شده كه در واقع ياد كرد هر يك از ايشان، عناوين ابواب كتاب را شكل مى‌دهند. مقدمه انگليسى كتاب نيز در انتهاى كتاب درج گرديده است.

گزارش محتوا

مؤلف در اين كتاب پس از بيان سبب تأليف (تدوين تاريخ سلاطينى كه «در تختگاه دهلى ضابط بودند»، از ابتداى استقرار حاكمان مسلمان بر اين ناحيه تا زمان تأليف كتاب)، به فتوحات محمد بن سام غورى (حك: 558 - 599) و معزّالدين محمد سام غورى (حك: 569 -602)، از غوريان يا شَنسَبانيان، از آغاز حكومت او بر غزنين (569) پرداخته و سپس رويدادها را تا 838ق؛ يعنى ابتداى سلطنت محمدشاه (838 - 849ق.)، جانشين مبارك شاه، ادامه داده است.

بخش ارزشمند اين اثر، تاريخ خاندان سادات است كه حدود يك چهارم كتاب را دربر مى‌گيرد. سيهرندى بسيارى از حوادث را ديده يا شنيده بوده است و مطالب او را مورخان بعدى گاه عيناً در كتاب‌هاى خود تكرار كرده‌اند؛ از جمله نظام‌الدين احمد در طبقات اكبرى و عبدالقادر بداؤنى در منتخب التواريخ و ملامحمدشاه در تاريخ فرشته.

سيهرندى از منابع خود فقط از قِران‌السعدينِ اميرخسرو دهلوى نام برده است.

نثر كتاب ساده و بدون عبارت پردازى است و مؤلف درباره رويدادها؛ از جمله درباره حمله تيمور به دهلى و فجايع متعاقب آن، اظهار نظر نكرده است.

كتاب با ذكرى از حكمرانى سلطان معزالدين آغاز مى‌شود. علت اين آغاز به گفته صريح مؤلف از آن روست كه اسلام در ملك دهلى و اقاليم هندوستان از زمان سلطان معزالدين آشكار شد. نخستين حادثه‌اى كه از آن صحبت مى‌شود، لشكركشى معزالدين از غور به غزنين در سال 569ق. است. پس از آن به چگونگى قدرت‌گيرى قطب‌الدين ايبك مى‌پردازد كه در سال 602ق. به حكومت لاهور رسيد و آغازگر دوران حكومت سلاطين دهلى گرديد.

نويسنده در ادامه به ذكر اخبار و رويدادهاى سلاطين دهلى به ترتيب و توالى زمانى، اما بر اساس دوران سلطنت هر كدام از آن‌ها مى‌پردازد و كتاب را به دوران حكمرانى مبارك‌شاه (سلطنت 824-838ق.) پايان مى‌بخشد.

حكمرانانى كه سيهرندى به شرح اخبار آن‌ها پرداخته همراه با تاريخ سلطنت آن‌ها به ترتيب عبارتند از:

الف- سلاطين شاخه غلامشاهيان (يا پادشاهان مملوك) معزى يا شمسى

1-معزالدين محمد 2- قطب‌الدين ايبك 3- شمس‌الدين ايلتتمش 4-ركن‌الدين فيروزشاه 5-سلطان رضيه بيگم دختر ايلتتمش 6-معزالدين بهرام شاه ابن ايلتتمش 6-علاءالدين مسعود شاه 8-ناصرالدين محمودشاه 9-غياث‌الدين بلبن (بلبان) 10-معزالدين كيقباد 11-شمس‌الدين كيكاوس

ب-سلاطين شاخه خلجيان

12-جلال‌الدين فيروزشاه 13-علاءالدين محمد شاه 14-قطب‌الدين مبارك شاه 15-ناصرالدين خسروخان

ج-سلاطين تغليقه يا تغلق شاهيان

16-غياث‌الدين تغلق شاه 17-محمد شاه پسر غياث‌الدين تغلق شاه 18-كمال‌الدين فيروزشاه سوم 19-تغلق‌شاه پسر فتح‌خان پسر فيروزشاه 20-ابوبكر شاه 21-محمد شاه پسر فيروزشاه 22-علاءالدين سكندرشاه 24-محمود ناصرالدين شاه

د-شاخه سادات يا خضرخانيه

24- رايت اعلى خضرخان 25- معزالدين مبارك شاه دوم ابن خضر 26-محمد شاه چهارم پسر فريد شاه

اگر چه تاريخ سلاطين دهلى تا سال 962ق. ادامه مى‌يابد و سلاطين دو شاخه ديگر (لودى و سورى) نيز به قدرت مى‌رسند تا اين كه توسط دولت مغولان هند از بين مى‌روند؛ اما كتاب حاضر به زمان نگارش كتاب؛ يعنى اواخر سلطنت مبارك‌شاه (838ق.) ختم مى‌گردد.

اين اثر نيز مانند منابع تاريخى قرون ميانه به شيوه تاريخ‌نگارى سياسى نگارش يافته و عمدتا مشتمل بر شرح رويدادهاى سياسى مهم جنگ‌ها، لشكركشى‌ها، فتوحات و شكست‌ها، جانشينى‌ها، دست به دست گشتن قدرت، كشمكش‌هاى داخلى ميان امرا و جانشينان آن‌ها، فتنه‌ها و شورش‌ها و حوادثى از اين دست است.

بر اساس اطلاعات صفحه عنوان اصلى كتاب، مى‌توان گفت اصل كتاب توسط محمد هدايت حسين «ناظر مدرسه عاليه كلكته» براى انجمن آسيايى بنگال مقابله و تصحيح شده و در سال 1931م. در كلكته هند منتشر شده است.

وضعيت كتاب

محمد هدايت حسين، اين كتاب را بر اساس نسخه‌اى كه در 957 استنساخ شده بود، در 1310ش 1931/م. در كلكته به چاپ رساند. بسو اين كتاب را به انگليسى برگردانيده و با افزودن مقدمه‌اى، در 1311ش 1932/م. در بروده منتشر كرده است.

نسخه حاضر در برنامه همان نسخه تصحيح شده محمد هدايت حسين مى‌باشد كه مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم وى و نيز فهرست‌هاى ذيل مى‌باشد:

فهرست نام‌هاى سلاطين، فهرست نام‌هاى رجال و نيز فهرست اماكن و درياها.

منابع

1- مشايخ فريدنى، آذرميدخت، دانشنامه جهان اسلام، ج6

2- تبريزنيا، مجتبى، تاريخ غوريان و سلاطين دهلى هند در كتاب تاريخ مبارك شاهى، كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، ارديبهشت 1383،‌ش 79، ص64-67.