الرسالة الجعفریة

در اين كتاب احكام، مقدمات و شرايط نماز با به بهترين عبارت‌ها و دقتى كم‌نظير بيان شده و به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است.

اعتبار كتاب

اين كتاب از معتبرترين كتب فقهى و آثار بجاى مانده از محقق كركى است كه از زمان تأليف مورد توجه فقهاى بزرگى واقع شده و شروح و حواشى متعددى همچون حاشيۀ خود مصنف، حاشيۀ فاضل جواد (م 1065 ق) به نام الفوائد العلّية في شرح الجعفريّة، شرح شيخ على بن عبدالصمد ميسى (م 938 ق) صاحب كتاب مشهور الرسالة الميسيّة و غير آن بر آن زده شده است.

علاوه بر شروح و حواشى آن، چندين بار ترجمه و به نظم و شعر درآمده است.

به دليل همين جايگاه ارزشمند در كتب فقهى بعد از آن مكررا به آن استناد شده و در كتاب‌هاى:

- مجمع الفائدة و البرهان محقق اردبيلى (م 933 ق)

- حدائق الناظرة شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق)

- مفتاح الكرامة سيد محمد جواد عاملى (م 1226 ق)

- جواهر الكلام شيخ محمدحسن نجفى (م 1226 ق) و غير آن به بررسى مباحث آن پرداخته شده است.

مباحث

مطالب كتاب شامل يك مقدمه و چهار باب و يك خاتمه است.

در مقدمه، تعريف حقيقت نماز آمده.

در ابواب چهارگانه، طهارة، مقدمات نماز، افعال و كارهاى نماز، و توابع نماز مطرح شده است.

در خاتمه نيز ساير نمازها ذكر شده‌اند.

كلام بزرگان

صاحب الذريعة در ج 174/13 دربارۀ آن مى‌نويسد: من كتب الفقه المهمة الجيدة عنى بشرحه بعض تلاميذ مؤلّفه و معاصريه و المتأخرين عنه من الفقهاء و الأعلام و له شروح متعددة قيمة.

در أعيان الشيعة ج 145/1 آمده است: له الرسالة الجعفريّة لا تحصى شروحها اذعن له العلماء الإماميّة بالتحقيق و علوّ الشأن.

در جاى ديگر از أعيان الشيعة 210/8 آمده‌است: الرسالة الجعفريّة و هذه الرسالة لاقت حظا عظيما و شرحت عدّة شروح من أعظم العلماء.

تاريخ تأليف

همچنان كه در پايان نسخۀ خطى به خط مؤلف كه در كتابخانۀ آستان قدس رضوى موجود است ذكر شده است تاريخ اتمام آن روز پنج‌شنبه دهم جمادى الاولى سال 917ق در مشهد مقدس بوده است. (ذ110/5/).

نسخه‌ها

در الذريعة110/5 به نسخه‌هاى خطى به خط مؤلف و به خط فرزندش شيخ عبدالعالى بن نورالدين على در سال 918 و نسخۀ مربوط به سال 954ق اشاره نموده است.

در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 171 به نسخه‌هاى خطى متعددى اشاره شده كه بعضى از مهم‌ترين آنان عبارتند از:

- نسخۀ آستان قدس رضوى

- نسخۀ مجلس شوراى اسلامى

- نسخۀ دانشگاه تهران

- نسخۀ كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى

- نسخۀ مدرسۀ نوّاب

- نسخۀ دار الكتب.

در مقدمۀ كتاب موجود 10 نسخۀ خطى از كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى معرفى شده كه عبارتند از:

نسخۀ مربوط به سال 1063، نسخه مربوط به سال 1051، نسخۀ مربوط به سال 939، نسخۀ مربوط به سال 1051، نسخۀ مجهول التاريخ، نسخۀ سال 1106، نسخۀ سال 1058، نسخۀ سال 971، نسخۀ 1082، نسخۀ سال 1000.

تاريخ انتشار

در الذريعة111/5 به دو نسخۀ چاپى در ضمن تعليقۀ آخوند محمد كاظم خراسانى و حاشية المقاصد العلّية اشاره شده است.

در مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 171 در نسخۀ چاپ تهران مربوط به سال‌هاى 1314 و 1317 ذكر شده است.

حواشى و شروح

اين كتاب داراى حواشى و شروح متعددى است كه به بعضى از آنها در الذريعة111/5، 175/13 اشاره شده كه عبارتند از:

شرح مصنف (ذ111/5/، 175/13). الفوائد الغرويّة، از شاگردش سيد شرف‌الدين على حسينى استرآبادى (ذ352/16/، 175/13، 45/16، 111/5). المطالب المظفرية، از شاگردش امير محمد بن ابى طالب موسوى استرآبادى (ذ174/13/، 176، 140/21). التحفة الرضويّة، از شيخ شرف‌الدين يحيى بن حسين بحرانى (ذ436/3/، 176/13). الفوائد العلّية، از فاضل جواد بن سعد الله بن جواد كاظمى (ذ350/16/). الحيدريّة، از شاه طاهر بن رضى‌الدين اسماعيل حسينى (ذ125/7/، 175/13). الأشعة البدريّة، از ملا محمداسماعيل بن محمد ابراهيم كزازى (ذ109/2/). شرح شيخ على بن عبدالصمد ميسى صاحب الرسالة الميسية (ذ111/5/، 175/13). شرح عيسى بن محمد جزائرى (م 106 ق) (ذ111/5/، 175/13). شرح نظام‌الدين عبدالحى بن عبدالوهاب حسينى (ميانۀ قرن دهم) (مقدمه‌اى بر فقه ص 174 ترجمۀ كتاب).

ترجمه

اين كتاب مكررا به فارسى ترجمه شده است كه نام بعضى از مترجمين آن عبارتند از:

حسن بن غياث‌الدين استرآبادى (بعض الأصحاب) (ذ94/4/، مقدمۀ رسائل المحقق الكركي). سيد ابوالمعالى بن بدرالدين حسن حسينى استرآبادى (ذ104/4/، أعيان الشيعة 454/2). حسن بن عبدالغفار (نيمۀ اول قرن دهم) (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 172). على بن حسن زوارى (ميانۀ قرن دهم) (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 172). همچنين شيخ عبدالحسين بن عبدالرضا كاظمى آن را به نظم و شعر درآورده و به «العابديّة في نظم الجعفرية» نام نهاده است. (ذ204/15/).