تذكرة الخواص من الأمة بذكر خصائص الأئمة

تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الأئمة (طبع جديد)
پدیدآوران	ابن‌جوزي‌، يوسف‌ بن‌ قزاوغلي‌ (نويسنده) تقي زاده، حسين (محقق)
عنوان‌های دیگر	تذکرة الخواص
ناشر	المجمع العالمي لاهل البيت عليهم‌السلام، مرکز الطباعة و النشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1426ق
چاپ	1
موضوع	1.ائمه اثناعشر - احاديث و سرگذشت نامه 2.علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - احاديث و سرگذشت نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏8‎‏ ‎‏ن‎‏7041‎‏ ‎‏1381
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تذكرة الخواص من الأمة بذكر خصائص الأئمة(طبع جدید)، تألیف شمس‌الدین یوسف بن قزاوغلی (قزغلی) بن عبدالله معروف به سبط ابن جوزی (متوفی 654ق)، یکی از آثار مهم درباره مناقب و فضایل اهل‌بیت(ع) است. تـذكرة الخواص از جمله آثار حدیثی اهل‌ سنت‌ بشمار می‌رود و بنای نویسنده‌ بر آن بوده که‌ اخـبار‌ را بـه‌صـورت مسند ذکر‌ کند. کتاب با تحقیق حسین تقی‌زاده منتشر شده است.

ساختار

این کتاب چنان‌که نویسنده، خود در مقدمه اشاره کرده است بر اساس تعداد ائمه اطهار(ع) در دوازده فصل تنظیم و تدوین شده است. از فصل نخست تا فصل هفتم به امیرالمؤمنین(ع) اختصاص دارد. فصل هشتم و نهم به ترتیب درباره امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است. فصل دهم به محمد بن حنفیه، فصل یازدهم به حضرت خدیجه(س) و حضرت زهرا(س) و فصل دوازدهم به شرح حال دیگر ائمه(ع)؛ یعنی از امام سجاد(ع) تا حضرت حجت(ع) اختصاص یافته است.

گزارش محتوا

یکی از ویژگی‌های مهم این اثر بهره‌گیری نویسنده از منابع بسیار و گوناگون در تدوین و نگارش آن است که برخی از آنها اکنون موجود نیست. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان منابع این کتاب را به دو دسته کلی تقسیم کرد:

1. منابع شفاهی که نویسنده از راویان بسیار نام برده و از آنان اخباری را با این تعابیر نقل کرده است: «أخبرنا، حدثنا، أنبأنا، قرئت علي، سمعت و...».
2. منابع مکتوب که مؤلف به سه شیوه گوناگون از آنها استفاده و آنها را یاد کرده‌ است: با تعابیری کلی و عام مانند «قال أهل السير» یا «اختلف علماء السير»؛ با ذکر نام مؤلفان بدون اشاره به نام آثارشان همانند: سعدی، شعبی؛ با ذکر نام کتاب و مؤلفان آنها که در این‌باره نزدیک به شصت منبع با نام مؤلفان آنها بیان کرده است.

به نظر می‌رسد در تدوین و نگارش چنین اثری، افزون بر آنچه نویسنده در مقدمه کتاب به آن پرداخته، دو نکته دیگر قابل توجه و تأمل است که از نوع رویکرد و شیوه انتخاب و چینش اخبار و نیز از لابه‌لای گزارش‌های کتاب می‌توان استنباط کرد:

1. ارائه دیدگاه اهل سنت معتدل درباره اهل‌بیت(ع): او در تأیید دیدگاه یادشده به دو موضوع توجه کرده است: نخست بیان مناقب و فضایل اهل‌بیت(ع) و رد تضعیفات برخی از علمای اهل سنت، به‌ویژه جدش، درباره برخی از اخبار مناقب و فضایل. دوم پرداختن به برخی از مثالب و اعمال ناشایست برخی از اصحاب و زنان صحابیکه چنین رویکردی تلویحاً و غیر مستقیم، نظریه عدالت صحابه نزد اهل سنت را به چالش کشیده است.
2. برائت از دیدگاه بنی‌ امیه و اهل ‌سنت افراطی نسبت به اهل‌بیت(ع) که اکنون در فرقه وهابیت نمود یافته است.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم و نقاط قوت کتاب پاسخ‌گویی نویسنده به تضعیف و نقد برخی از اخبار، به‌ویژه اخبار مربوط به مناقب اهل‌بیت(ع) است. نکته شایان توجه در این‌باره آن است که مؤلف کوشیده بر اساس شیوه مقبول محدثان و مورخان اهل سنت، تضعیفات سندی و در برخی موارد، نقد دلالی و محتوایی آنان را به شیوه‌های گوناگون پاسخ دهد. او در جاهایی، تضعیف سندی آنان را مردود دانسته است؛ چنان‌که در جاهای دیگر، اخبار یادشده را با سلسله سندی بیان کرده است که دیگر نمی‌تواند از سوی محدثان و مورخان اهل ‌سنت مخدوش گردد. برای نمونه، او به تضعیفات سندی و در جایی محتوایی آنان درباره احادیث مؤاخات، منزلت، قسمتی از حدیث غدیر، طیر، سد ابواب و... پاسخ داده است.

مطالب ابواب کتاب به ترتیب عبارتند از: باب اول: نـسب امـام علی(ع) و نام، کنیه، صفت، پدر، مادر، برادران و خواهران‌ او.

باب‌ دوم: فضایل‌ امام‌ عـلی(ع). پس از ذکـر آیـات‌ نازل در شأن آن حضرت، احادیث مشهور و متواتر در فضیلت حـضرت ذکـر شده است.

باب‌ سوم: خلافت‌ امام على(ع). عمده اخبار این بخش به‌ سه‌ جنگ‌ مهم‌ در‌ دوران خـلافت امـام(ع)؛ یعنی‌ جمل‌ و صفین و نهروان اختصاص دارد.

بـاب چـهارم: ورع امام عـلی(ع) و زهـد و خـوف و عبادت او. نظر‌ به‌ اینکه‌ زهد و عـبادت امـام علی(ع) از ویژگی‌های بارز‌ حضرت‌ است، یک‌ باب‌ به‌ اخبار‌ این دو امر اختصاص یـافته است.

بـاب پنجم: منتخباتی از سخنان امام(ع) است، ابتدا چند خطبه آمـده و سپس سخنان دیگر آن حـضرت در مـوضوعات مختلف گرد آمده ‌است.

باب ششم: شهادت‌ امـام عـلی(ع). در این باب، چگونگی شهادت، میراث حضرت، والیان حضرت هنگام شهادت، انگشتر، موالی، مسانید و همسران حضرت، تبیین شده است.

باب هفتم: همسران و فـرزندان امـیر مؤمنان(ع). اگرچه عنوان باب حکایت از مـنحصر بـودن مـطالب آن به همسران‌ و فـرزندان امـام(ع) است، اما پس از ذکر این امور، به مـعرفی جـعفر بن ابی‌طالب و عبداللّه بن جعفر نیز پرداخته شده است.

باب هشتم: شرح حال امام حـسن(ع). در ایـن باب فضایل‌ امام‌ حسن(ع)، اتفاقات پس از شهادت امـام عـلی(ع)، وفات امام حـسن(ع)، فرزندان امـام(ع) و مـعرفی چند تن از نواده‌های او آمـده است.

باب نهم: شرح حال امام حسین(ع). این باب‌ بیشتر‌ به زندگی سیاسی امام حسین(ع) اختصاص‌ دارد. پایان‌بخش‌ این بـاب، فصلی در مـورد یزید بن معاویه و جواز لعن او و بـحثی دربـاره قـیام مـختار و انـتقام خداوند از قاتلان امـام حسین(ع) است.

بـاب‌ دهم: شرح‌ حال محمد بن حنفیه. پس‌ از‌ بیان برخی ویژگی‌های او، سخنان و چگونگی وفات و فرزندان او ذکر شده است.

باب یـازدهم: شرح حـال خـدیجه کبری و حضرت زهرا(س). در این باب فضایل ایـن دو شـخصیت بـزرگوار و چـگونگی‌ وفـات‌ آنـها و نیز فرزندانشان بیان شده است.

باب دوازدهم: شرح حال بقیه امامان(ع). زندگی‌نامه مختصر نه امام باقی‌مانده در آخرین باب آمده است.

وضعیت کتاب

چاپ اخیر کتاب که در قالب دو جلد است و حاصل یک دهه تحقیق محقق محترم آقای حسین تقی‌زاده است، بر اساس نه نسخه، تحقیق و عرضه شده است. این نسخه‌ها بر اساس دو تحریر از مؤلف است. تحریر نخست شامل نسخه‌های یک تا چهار است و نسخه‌های پنج تا نه، تحریر دوم را در بر دارد.

فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن ذکر شده است. فهرست آیات، احادیث و آثار، اشعار، اعلام و القاب و کنیه‌ها، قبائل و طوائف و شعوب و امم، حیوانات و طیور، اماکن و بلدان، ایام و وقایع و شهور و حوادث، اشجار و فواکه، کتب و مصادر تحقیق در انتهای جلد دوم کتاب آمده است.

اختلاف نسخه‌ها، ارجاعات و توضیحات مفیدی در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. رنجبر، محسن، معرفی و بررسی کتاب تذكرة الخواص نگاشته سبط ابن جوزی، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، پاییز و زمستان 1392، شماره 35. # خوش‌نژادیان، صدیقه، تذكرة الخواص، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کتاب‌های اسلامی، پاییز و زمستان 1384، شماره 22 و 23، صفحه 117 تا 122