الهداية في الأصول

الهدایة فی الأصول

نام کتاب	الهدایة فی الأصول
نام های دیگر کتاب	تقریرا لابحاث السید ابوالقاسم الخوئی قدس‌سره
پدیدآورندگان	خویی، ابوالقاسم (محاضر) صافی اصفهانی، حسن (مقرر)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏159‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏2‎‏ﻫ‎‏4
موضوع	اصول فقه شیعه - قرن 14
ناشر	موسسه فرهنگی صاحب الامر (عجل الله فرجه الشریف)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1417 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2773AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«الهداية في اصول الفقه» تقريرات درس اصول آيت‌الله سيد ابوالقاسم خويى (م 1413ق) است كه توسط آيت‌الله شيخ حسن صافى اصفهانى، به زبان عربى، به رشته تحرير درآمده است. مقرر، پس از شركت در دوره دوم درس ايشان، اين كتاب را تأليف نموده‌اند.

اين كتاب، يك دوره كامل اصول فقه شامل جميع مباحث اصولى است كه چكيده و خلاصه‌اى از مطالب فرائد الأصول، كفاية الأصول و به‌خصوص أجود التقريرات مى‌باشد.

كتاب الهداية في أصول الفقه در كنار ساير تقريرات درس ايشان، نظير مصباح الأصول و جواهر الأصول و محاضرات في أصول الفقه از بهترين تقريرات درس معظم‌له است. كتاب موجود از نسخه‌اى كه به خط مؤلف بوده، نسخه‌بردارى شده است كه اين امر، بر اعتبار كتاب مى‌افزايد.

كتاب، در سال 1369، به پايان رسيده است و توسط مؤسّسه صاحب الأمر(عج)، در چاپ‌خانه ستاره، در قم چاپ شده است. جلد اول و دوم، در سال 1417ق و جلد سوم و چهارم، در سال 1418ق، انتشار يافته است.

ساختار

كتاب، داراى چهار جزء است و مجموعا مشتمل بر يك مقدمه، هشت مقصد و يك خاتمه مى‌باشد.

گزارش محتوا

در مقدمه، از موضوع علم، تعريف علم اصول، وضع، مصحح استعمال مجازى و... سخن به ميان آمده است.

مقاصد هشت‌گانه كتاب، عبارتند از: اوامر، نواهى، مفاهيم، عام و خاص، مطلق و مقيد، ادله عقليه و شرعيه‌اى كه در طريق استنباط واقع مى‌شوند، اصول عمليّه، تعارض ادله و امارات.

در خاتمه، بحث اجتهاد و تقليد مطرح شده است.

جلد اول، از مقدمه و مقصد اول(اوامر) تشكيل شده است. مقدمه كتاب كه مبادى و مقدمات ورود به مباحث علم اصول در آن بيان مى‌شود، عبارت از موضوع علم اصول، اقسام وضع، حقيقت و مجاز و مشتق مى‌باشد.

در بحث اوامر نيز تعريف امر، اتحاد طلب و اراده، واجب تعبدى و توصلى، مبحث مره و تكرار، فور و تراخى و در نهايت، مبحث إجزاء مطرح شده است.

جلد دوم، شامل مقصد دوم(نواهى)، مقصد سوم(مفاهيم)، مقصد چهارم(عام و خاص) و مقصد پنجم(مطلق و مقيد) مى‌باشد. مطالب مطرح شده در اين جلد، عبارتند از: مقدمه واجب، واجب تخييرى و تعيينى، واجب كفايى و عينى، واجب موسع و مضيق، نواهى، مفاهيم(شرط، وصف، غايت، استثنا)، عام و خاص، مطلق و مقيد، مجمل و مبين.

جلد سوم، شامل مقصد ششم(ادله عقليه و شرعيه‌اى كه در طريق استنباط واقع مى‌شوند)، و قسمتى از مقصد هفتم(اصول عمليّه) مى‌باشد. مطالب مطرح شده در اين جلد، عبارتند از: تعريف قطع، تنبيهات قطع(تجرى، علم اجمالى)، مبحث ظن، حجيت ظواهر الفاظ، حجيت قول لغوى، حجيت اجماع منقول، حجيت شهرت، حجيت خبر واحد، اصل برائت، اصل تخيير، اصل اشتغال، شرايط اصول، قاعده لا ضرر و تنبيهات آن.

در جلد چهارم، اصل استصحاب، تنبيهات استصحاب، اقسام استصحاب كلى، قاعده فراغ و تجاوز، اصالة الصحة، قاعده على اليد و تعارض ادله و امارات مطرح شده و در خاتمه نيز مبحث اجتهاد و تقليد آورده شده است.

از جمله ويژگى‌هاى اين كتاب، تكرارى نبودن مطالب آن و بيان واضح مباحث مشكل و پيچيده، همراه با آوردن مثال‌هايى براى آسان‌تر شدن فهم آن مى‌باشد.

از ديگر ويژگى‌هاى كتاب اين است كه از نسخه‌اى كه به خط مؤلف بوده، نسخه‌بردارى شده است و ناشرين، نظريات علماى اصول را با مصادر آن استخراج نموده و همين‌طور مصادر آيات قرآن كريم و روايات اهل بيت(ع) را در ذيل صفحات بيان نموده‌اند.

البته در بعضى از موارد ناشرين و گروه تحقيق، بعضى از قسمت‌هاى كتاب را با توجه به تقريرات درس مؤلف كه توسط سيد مرتضى هاشمى از شاگردان برجسته ايشان نگاشته شده، كامل نموده و در حاشيه كتاب درج نموده‌اند.

يكى ديگر از خصوصيات كتاب، اين است كه مؤلف، صرفا به تقرير نظريات استادش نپرداخته است، بلكه نظريات خود را در ذيل مطالب ذكر شده، با دلايل و براهين آن آورده است.

نوآورى‌ها:

مطالب بديع و ابتكارات زيادى از مؤلف در كتاب ديده مى‌شود كه يكى از آنها تقسيم‌بندى مباحث كتاب، به چهار قسمت(مباحث عقلى محض، مباحث الفاظ، مباحث حجج و مباحث تعادل و تراجيح) است.

در مقدمه كتاب نيز مبحث مبادى را شامل تعريف علم اصول، حقيقت شرعى، صحيح و اعم و مشتق مطرح نموده است كه بدين ترتيب، به پيروى از استادش، مبحث مشتق را از مسائل علم اصول خارج نموده است.

اسامى بعضى از بزرگان علم اصول، به صورت كنايه بيان شده است كه به برخى اشاره مى‌شود:

بعض مشايخنا المحققين، بعض مشايخنا: صاحب نهاية الدراية، شيخ محمدحسین اصفهانى (م 1361ق).

شيخنا الأستاذ قدس‌سره در أجود التقريرات: مرحوم نائينى (م 1355ق).

السيد في حاشية المكاسب: سيد محمد كاظم يزدى، صاحب العروة الوثقی (م 1337ق).

محقق همدانى: صاحب مصباح الفقيه، آقا رضا بن محمد هادى همدانى (م 1322ق).

پیوندها

مطالعه کتاب الهدایة فی الأصول در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور