|
|
| خط ۴۱: |
خط ۴۱: |
|
| |
|
|
| |
|
| '''الرسائل العشر''' تألیف [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|جمال‌الدين ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد حلّى]]، معروف به [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|ابن فهد حلّى]] (م 841 ق). | | '''الرسائل العشر'''، تألیف [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|جمال‌الدين ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد حلّى]]، معروف به ابن فهد حلی (م 841 ق) است که تحقیق آن توسط مهدی رجایی صورت گرفته و با اشراف سید محمود مرعشی منتشر شده است. |
|
| |
|
| اين كتاب مشتمل بر 10 رساله‌ى فقهى است: | | اين كتاب مشتمل بر 10 رساله‌ى فقهى است: |
| خط ۵۵: |
خط ۵۵: |
| # [[جوابات المسائل البحرانية]]؛ | | # [[جوابات المسائل البحرانية]]؛ |
| # [[نبذة الباغي فيما لا بدّ من آداب الداعي]]؛ | | # [[نبذة الباغي فيما لا بدّ من آداب الداعي]]؛ |
|
| |
| ==کتاب الموجز الحاوي لتحرير الفتاوى==
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب در بردارندۀ كتاب‌هاى طهارة و صلاة و قسمتى از زكات است كه به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است. اگرچه مؤلف قصد داشته است كه ساير كتاب‌هاى قسمت عبادات و همين‌طور قسمت‌هاى معاملات، ايقاعات و احكام را تأليف نمايد امّا موفق به اين كار نشده است.
| |
|
| |
| در اين كتاب مهم‌ترين مسائل و فروع فقهى با مختصرترين عبارت‌ها با متنى روان و بدون ذكر آيات، روايات و اقوال فقهاء گردآورى شده است.
| |
|
| |
| از آن جايى كه اين كتاب از اعتبار علمى خاصى بر خورداراست، شاگرد وى شيخ مفلح بن حسن صيمرى (زنده در 887 ق)، در سال 878ق آن را شرح زده است و آن را «كشف الالتباس عن موجز أبي العباس» ناميده است. (ذ95/14/، 20/18).
| |
|
| |
| ==تاريخ تأليف==
| |
|
| |
|
| |
| با توجه به دو نسخۀ خطى مجلس شوراى اسلامى و برينستون كه در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحات 155 و 156 ذكر شده و مربوط به سال 822ق هستند، اين كتاب قبل از سال 821ق تأليف شده است.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة (ج 248/23 و 249) به نسخه‌هاى خطى كتابخانۀ محمدحسین قمشه‌اى (مربوط به سال 853 ق) و نسخۀ كتاب‌هاى شيخ جواد محيى‌الدين نجفى (مربوط به سال 966 ق) و نسخۀ كتاب‌هاى شيخ هادى كاشف الغطاء (مربوط به 968 ق) اشاره شده است.
| |
|
| |
| و همين‌طور در ج 148/20 نسخۀ شيخ هادى كاشف الغطاء كه همراه المحرر في فقه الاثنی‌عشر است ذكر شده است.
| |
|
| |
| در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحات 155 و 156 به نسخه‌هاى خطى متعددى مثل كتابخانه‌هاى مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، آستان قدس رضوى، آيت‌الله گلپايگانى و غير آنان اشاره شده است.
| |
|
| |
| در چاپ كتاب موجود از نسخه‌هاى كتابخانۀ آيت‌الله مرعشى و كتابخانۀ آستان قدس رضوى استفاده شده است كه به نسخۀ كتابخانۀ آيت‌الله مرعشى با رمز «ن» و نسخۀ آستان قدس رضوى با رمز «ق» اشاره شده است.
| |
|
| |
| ==فهرست مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| در كتاب الطهارة، اقسام طهارت‌ها (وضوء، غسل و تيمم) مطرح شده است.
| |
|
| |
| كتاب الصلاة شامل مقدمات نماز، واجبات نماز، اقسام نمازهاى واجب و مستحب، نماز جماعت، نماز قصر و اتمام است.
| |
|
| |
| در كتاب الزكاة، آنچه مستحب است زكات آن را بدهند، زكاة مال التجارة و بعضى از احكام زكاة مطرح شده است.
| |
|
| |
|
| |
| ==المحرر في الفتوى==
| |
|
| |
|
| |
| نام ديگر كتاب: المحرر في فقه الاثنی‌عشر
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب به صورت فقه فتوايى و رساله‌هاى عمليۀ متداول تأليف شده است و اگرچه مؤلف قصد داشته كه يك دورۀ فقه را در چهار قسمت عبادات، معاملات، ايقاعات و احكام بيان نمايد امّا فقط كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكاة، خمس، صوم، اعتكاف و قسمتى از حج تا ابتداى بحث حصر و صد را توانسته است تأليف نمايد.
| |
|
| |
| وى در خطبۀ كتاب در معرفى آن مى‌نويسد: قد بيّنت في هذا المختصر ما يحتاج إليه المكلف في معرفة عباداته و معاملاته على وجه الإيجاز و الاختصار و سميته ب «المحرر في الفتوى». در اين مختصر، آنچه مكلف در شناخت عبادات و معاملات نياز دارد به نحو مختصر و موجز بيان كردم و آن را المحرر في الفتوى ناميدم.
| |
|
| |
| اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه واقع شده و در كتاب‌هاى «روض الجنان»، «[[كشف اللثام عن قواعد الأحكام|كشف اللثام]]»، «[[مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلامة|مفتاح الكرامة]]»، «[[مستند الشيعة في أحكام الشريعة|مستند الشيعة]]»، «[[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]]»، «كتاب الطهارة» [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شيخ انصارى]] به آن استناد و نظريات و فتاوى آن بررسى شده است.
| |
|
| |
| اين كتاب توسط ملا شرف الدين شيفنكى (م 907 ق) كه از شاگردان قوام الدين كلباوى بوده است شرح زده شده است. (الذريعة 55/14، [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] 336/7).
| |
|
| |
| ==علت تأليف و نام كتاب==
| |
|
| |
|
| |
| در صفحۀ 148 از جلد 20 الذريعة به نقل از مجالس المؤمنين (ج 580/1) و نامۀ دانشوران (ج 376/1) و كشف الحجب داستانى نقل شده كه: ابن فهد در خواب سيد مرتضى را ديده و از او درخواست نموده كتابى را بنويسد كه «يحرر المسائل و يسهل الأدلّة و يكون أوّله بعد البسملة: الحمد للّه المتقدس بكماله عن مشابهة المخلوقات».
| |
|
| |
| يعنى مسائل فقهى را تحرير و پاكسازى نمايد و دلائل فقهى را آسان بيان نمايد و ابتداى آن را با اين كلمات آغاز كند: حمد فقط براى خداوندى است كه به سبب كمالش از مشابهت با مخلوقات منزه است. ابن فهد پس از بيدار شدن كتاب را با تناسب با صفت يحرر المسائل به «المحرر» نام‌گذارى و تأليف آن را آغاز نموده است.
| |
|
| |
| اگرچه در كتاب مجالس المؤمنين و كتاب‌هاى پس از آن نام كتاب «التحرير» ذكر شده است امّا همان‌طور كه آقا بزرگ در الذريعة به نقل از [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]]، الرياض و روضات الجنات و نسخۀ خطى شيخ هادى كاشف الغطاء ذكر نموده است نام صحيح آن «المحرر» است. ([[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] ج 21/2، الذريعة ج 377/3، ج 148/20).
| |
|
| |
| لازم به ذكر است كه اوّلا خطبۀ كتاب «المحرر» با اين عبارت آغاز شده است: الحمد للّه ربّ مسبب الأسباب و مسهل الاصعاب. كه با خطبه‌اى كه در خواب از وى خواسته شده است و ثانيا بر خلاف آنچه در درخواست سيد مرتضى ذكر شده است كه كتاب به سبك فقه استدلالى نوشته شده و در بردارندۀ مسائل فقهى باشد، كتاب به سبك فقه فتوايى نوشته شده است.
| |
|
| |
| ==تاريخ انتشار==
| |
|
| |
|
| |
| كتاب موجود در سال 1409 در كتابخانۀ عمومى آيت‌الله عظمى مرعشى نجفى در شهر قم چاپ شده است. تحقيق و تصحيح كتاب توسط سيد [[رجایی، مهدی|مهدى رجايى]] انجام شده است.
| |
|
| |
| ==تاريخ تأليف==
| |
|
| |
|
| |
| از آنجا كه مؤلف قصد داشته يك دوره فقه فتوايى بنويسد امّا موفق به انجام اين امر نشده و از طرفى نظم و ترتيب در متن و فتاوى صريح و دقيق آن نشان از اين دارد كه اين كتاب در اواخر عمر شريف وى تأليف شده است.
| |
|
| |
| ==ترتيب مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| اگرچه مؤلف در خطبۀ كتاب مى‌نويسد «و كسرته على أربعة أقسام، القسم الأوّل في العبادات» يعنى مطالب كتاب را در چهار قسمت مرتب نموده‌ام و قسمت اول آن در عبادات است.
| |
|
| |
| و در پايان كتاب الصوم و پايان صلاة اموات نيز به مطالب بعدى كتاب ارجاع مى‌دهد، امّا فقط كتاب‌هاى طهارة، صلاة، صوم و حج تا پايان واجبات يوم النحر و منى را تأليف نموده است.
| |
|
| |
| -----------------------------------------
| |
|
| |
| ==اللمعة الجليّة في معرفة النية==
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| در اين كتاب مباحث مربوط به نيت در قسمت عبادات فقه بررسى شده است. سبك نگارش آن، فقه رساله‌اى و فتوايى است و در موارد نادرى مثل صفحۀ 269، چهرۀ استدلالى دارد.
| |
|
| |
| در كتاب‌هاى فقهى قدماء بررسى مستقل مسائل مربوط به نيت سابقۀ طولانى داشته و كتاب‌هايى نظير «الفخرية في معرفة النية» از [[فخرالمحققین، محمد بن حسن|فخر المحققين]] (م 771 ق)، «جواهر الكلمات» تأليف مفلح بن حسن بن راشد (از علماى قرن نهم)، «رسالة في النية» (م 965 ق) و غير آنها تدوين و تأليف شده است.
| |
|
| |
| اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ واقع شده.
| |
|
| |
| ابن طى فقعانى (م 855 ق) در «الدر المنضود»،
| |
|
| |
| [[فاضل هندی، محمد بن حسن|فاضل هندى]] (م 1137 ق) در «[[كشف اللثام عن قواعد الأحكام|كشف اللثام]]»،
| |
|
| |
| [[حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد|سيد محمد جواد عاملى]] (م 1226 ق) در «[[مفتاح الكرامة في شرح قواعد العلامة|مفتاح الكرامة]]»،
| |
|
| |
| [[طباطبایی کربلایی، علی بن محمدعلی|سيد على طباطبايى]] (م 1231 ق) در «[[رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة)|رياض المسائل]]»،
| |
|
| |
| [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شيخ انصارى]] (م 1281 ق) در «رسائل فقهية» به آن استناد نموده‌اند.
| |
|
| |
| در الذريعة ج 190/6، 350/18 به حاشيۀ شيخ يحيى بن حسين بحرانى يزدى، شاگرد [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]] بر اين كتاب اشاره شده است. مؤلف در مقدمۀ كتاب دربارۀ آن مى‌نويسد:
| |
|
| |
| فهذه المقدمة الموسومة به اللمعة الجليّة في معرفة النية و هي مع اشتمالها على فروع غريبة و نكات عجيبة، حلوة الطعم، لذيذة المغنم عملتها واجبا بوضعها الثواب.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| از تاريخ تأليف كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست.
| |
|
| |
| در الذريعة (351/18) به نسخه‌هايى از كتابخانۀ خوانسارى در نجف، حاج آقا در اصفهان، [[آل کاشف‌الغطاء، علی|شيخ على كاشف الغطاء]]، محمد على هبة الدين و نسخۀ سيد مهدى در كويت كه مربوط به عصر مصنف مى‌باشد، اشاره شده است.
| |
|
| |
| همچنين به نسخه‌هايى از آستان قدس رضوى، دانشگاه تهران، با شمارۀ 2312 به خط رضى‌الدين مربوط به سال 952ق ذكر شده است.
| |
|
| |
| در مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 158 نيز به نسخه‌هاى دانشگاه تهران، كتابخانۀ آيت‌الله گلپايگانى، آيت‌الله مرعشى، آستان قدس رضوى و غير آنها اشاره شده است.
| |
|
| |
| در چاپ كتاب موجود از نسخه‌هاى خطى متعددى استفاده شده است و همچنين از نسخۀ چاپى آن در مجلة تراثنا استفاده شده است.
| |
|
| |
| ==فهرست مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| مباحث كتاب در يك مقدمه و 9 باب مطرح شده است.
| |
|
| |
| در مقدمۀ وجوب نيت و حقيقت آن مطرح شده و در 9 فصل بعدى به تعداد ابواب عبادات مباحث مربوط به نيت در طهارت، صلاة، زكاة، خمس، صوم، اعتكاف، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر بيان شده است.
| |
|
| |
| ==ويژگى‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| اگرچه كتاب به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است اما در مواردى نيز به كتب قدماء مثل «قواعد الأحكام» و «التحرير» [[حلی، حسن بن یوسف|علامۀ حلّى]]، «المبسوط» شيخ طوسى استناد شده است، از طرف ديگر بعضى از روايات نيز بدون ذكر راوى و مأخذ با عبارت «روى» و نظائر آن مطرح شده است.
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
|
| |
| #روضات الجنات 72/1 كشكول 305/1
| |
| #[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] 148/3
| |
| #رياض العلماء 65/1
| |
| #لؤلؤ البحرين ص 157
| |
| #الذريعة 350/18
| |
| #الكنى و الألقاب 380/1
| |
| #فوائد رضوية ص 33.
| |
|
| |
| -----------------------------------------------------
| |
|
| |
| ==مصباح المبتدى و هداية المقتدى==
| |
|
| |
|
| |
| نام ديگر كتاب: المصباح في واجبات الصلاة و مندوباتها
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب در بردارندۀ واجبات و مستحبات نماز به صورت مختصر است. قلم روان، نظم مسائل فقهى، و توانايى فقهى در اين كتاب به خوبى مشاهده مى‌شود.
| |
|
| |
| سبك نگارش آن فقه رساله‌اى است و از سه باب تشكيل شده است.
| |
|
| |
| ==فهرست مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| باب اول شامل مقدمات نماز است.
| |
|
| |
| باب دوم در افعال و كارهاى نماز است.
| |
|
| |
| باب سوم احكام خلل در نماز را در بردارد.
| |
|
| |
| مؤلف همان‌طور كه در مقدمۀ كتاب ذكر نموده بناى بر دورى از طرح مباحث مفصل را داشته است و در مواردى نيز به كتاب‌هاى «فصول في التعقيبات و الدعوات» صفحۀ 297 و يا «الهداية في فقه الصلاة» در صفحۀ 301 ارجاع داده است.
| |
|
| |
| ==زمان تأليف==
| |
|
| |
|
| |
| با توجه به مطلبى كه در الذريعة ج 117/21 آمده است كه نسخه‌اى به خط محمد بن مهنا بن نضيع در سال 803 نوشته است بنابراين اين كتاب قبل از سال 803ق تأليف شده است.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در چاپ كتاب موجود از دو نسخۀ كتابخانه‌هاى آيت‌الله مرعشى و آستان قدس رضوى به صورت تلفيقى استفاده شده است.
| |
|
| |
| در الذريعة ج 117/21 به چندين نسخۀ خطى متعلّق به سيد ابومحمدحسن صدر الدين و نسخۀ آستان قدس رضوى مربوط به سال 904ق و غير آنها اشاره شده است.
| |
|
| |
| اگرچه در بعضى از كتاب‌ها مثل [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] (ج 148/3) كتاب ديگرى به نام «المصباح في واجبات الصلاة و مندوباتها» را به مؤلف نسبت داده‌اند.
| |
|
| |
| امّا همچنان كه صاحب [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] و [[آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن|صاحب الذريعة]] احتمال داده‌اند اين دو كتاب يكى هستند و مؤلف، كتاب مستقلى به اين نام نداشته است. آيت‌الله سيد محمد مهدى بحر العلوم در الفوائد الرجاليّة ج 107/2 دربارۀ آن مى‌نويسد: مصباح المبتدى و هداية المهتدى رسالة جيّدة.
| |
|
| |
| و در كشف الحجب و الأستار ص 528 آمده است: نسب إليه بعض العلماء و هي رسالة في فقه الصلاة.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 59 به نسخه‌هاى متعددى از كتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى، فيضيه، ملك، آيت‌الله مرعشى، دانشگاه تهران، الهيات، آيت‌الله گلپايگانى، مسجد اعظم و غير آن اشاره نموده است.
| |
|
| |
| -------------------------------------------------
| |
|
| |
| ==غاية الإيجاز لخائف الإعواز==
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب مجموعۀ مختصرى در احكام طهارة مثل وضوء، غسل و تيمم و همين‌طور احكام نماز است كه هر مكلفى براى خواندن نماز حتما بايد از آنان آگاهى داشته باشد.
| |
|
| |
| سبك نگارش كتاب فقه رساله‌اى و بسيار مختصر است.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در چاپ كتاب موجود از تنها نسخۀ آستان قدس رضوى استفاده شده است.
| |
|
| |
| در الذريعة (ج 9/16) به نسخه‌هاى متعددى مثل نسخۀ متعلّق به سيد مهدى در كويت مربوط به زمان زندگانى مؤلف و نسخۀ آستان قدس رضوى و نسخۀ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى اشاره شده است.
| |
|
| |
| همين‌طور به نسخه‌هاى چاپى كه در سال 1300 در بمبئى چاپ شده است اشاره شده است.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 157 به نسخه‌هاى متعددى از مجلس شوراى اسلامى، آيت‌الله مرعشى، دانشگاه تهران، آستان قدس رضوى، مسجد اعظم و غير آنها اشاره نموده است.
| |
|
| |
| ==فصول كتاب==
| |
|
| |
|
| |
| كتاب از دو فصل تشكيل شده است.
| |
|
| |
| يك فصل در رابطه با اقسام طهارت (وضوء، غسل، تيمم) است.
| |
|
| |
| و فصل ديگر در رابطه با افعال نماز است.
| |
|
| |
| ------------------------------------------------
| |
|
| |
| ==كفاية المحتاج إلى مناسك الحج==
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب در بردارندۀ اعمال و شرايط واجب عمرۀ تمتع و حج مى‌باشد كه به سبك فقه رساله‌اى تدوين شده است.
| |
|
| |
| مؤلف داراى دو كتاب در مناسك حج است كه يكى مختصر و در مورد نيت در اعمال حج است و ديگرى مفصل است كه همين كتاب مى‌باشد. (ذ255/22/).
| |
|
| |
| ==فهرست==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب از دو باب تشكيل شده است كه باب اول در عمرۀ تمتع و باب دوم در حج است.
| |
|
| |
| باب اول از 5 فصل تشكيل شده كه شامل احرام، طواف، نماز طواف، سعى و واجبات تقصير است.
| |
|
| |
| باب دوم از 8 فصل تشكيل شده كه عبارتند از: واجبات احرام، وقوف به عرفات، وقوف به مشعر، مناسك منى، طواف حج، سعى، طواف نساء، برگشتن به منى.
| |
|
| |
| در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 156/7، كتابى به نام «كفاية المحتاج في مناسك الحج» را به شهيد ثانى (م 966 ق) نسبت داده است و از آن با عبارت «هو المناسك الكبير في الحج و العمرة لطيفة»، مدح نموده است كه بنظر مى‌رسد اين انتساب اشتباه باشد.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة 99/18، 255/22 به دو نسخۀ خطى متعلّق به سيد مهدى در كويت، مربوط به زمان زندگانى مؤلف، و آستان قدس رضوى اشاره شده است.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 158 به نسخۀ كتابخانۀ لوس آنجلس اشاره شده است، در چاپ كتاب موجود از نسخۀ كتابخانۀ آيت‌الله مرعشى استفاده شده است.
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
|
| |
| - رياض العلماء 66/1
| |
|
| |
| - لؤلؤ البحرين 157
| |
|
| |
| - روضات الجنات 72/1
| |
|
| |
| - [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] 148/3
| |
|
| |
| - الذريعة 255/22
| |
|
| |
| - فوائد رضويه 33.
| |
|
| |
| --------------------------------------------
| |
|
| |
| ==رسالة وجيزة في واجبات الحج==
| |
|
| |
|
| |
| نام ديگر كتاب: مناسك الحج المختصر
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| در اين كتاب نحوۀ نيت نمودن در اعمال و واجبات حج تمتع مطرح شده است و به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است.
| |
|
| |
| ==فهرست مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| كتاب از دو فصل تشكيل شده است. در فصل اول كه عمرۀ تمتع است در مورد نيت در احرام، طواف، نماز طواف، سعى و تقصير مى‌باشد.
| |
|
| |
| و فصل دوّم نيت در 13 مورد را در بردارد كه عبارتند از: احرام، وقوف به عرفات، وقوف به مشعر، مبيت به منى، رمى الجمار أيامها، ذبح، حلق، تقصير، طواف، نماز حج، سعى، طواف نساء، نماز طواف نساء.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة 255/22 به نسخۀ خطى متعلّق به سيد مهدى در كويت، مربوط به زمان زندگانى مؤلف و نسخۀ آستان قدس رضوى اشاره شده است كه نسخۀ اول با عبارت «الحمد للّه ولي الحمد» و نسخۀ دوم با عبارت «رب زدني علما» آغاز شده است.
| |
|
| |
| كتاب موجود با نسخۀ كتابخانۀ آستان قدس رضوى مقابله و تصحيح شده است.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 160 به نسخۀ كتابخانۀ ملك در تهران اشاره كرده است.
| |
|
| |
| -------------------------------------------
| |
|
| |
| ==جوابات المسائل الشامية الأولى==
| |
|
| |
|
| |
| نام‌هاى ديگر كتاب: المسائل الشامية في فقه الإماميّة و المسائل الشاميات
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب شامل 204 مسألۀ فقهى است كه فقيه فاضل شيخ ظهير الدين محمد بن على بن حسام عينائى عاملى (زنده در 860 ق) از [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|ابن فهد حلّى]] سؤال نموده است و جواب‌هاى او را شاگردش شيخ زين الدين على بن فضل هيكل حلّى به درخواست مؤلف بر اساس ترتيب كتاب‌هاى فقهى از طهارت تا ديات مرتب و گردآورى كرده است.
| |
|
| |
| از آنجايى كه شيخ ظهير الدين از فضلا و بزرگان از فقهاى شام بوده و سؤال‌هاى وى دقيق و عالمانه طرح شده و گاهى نيز از مطالب كتاب‌هاى فقهى نيز سؤال شده است، جواب‌هاى ابن فهد نيز به همان گونه عالمانه و عميق است.
| |
|
| |
| كتاب به سبك نيمه استدلالى نوشته شده كه گاهى با استناد به روايات يا اقوال فقها و اصول عمليّه آميخته است.
| |
|
| |
| ابن هيكل در مقدمۀ كتاب دربارۀ گردآورى مسائل و جواب آنان مى‌نويسد:
| |
|
| |
| فإنها قد اشتملت على فوائد جميلة و فرائد جليلة، لا توجد في غيرها من المطولات و لا المختصرات، فاحببت أن أصونها في دستور، ليكون أحفظ لها و أكثر للانتفاع بها.
| |
|
| |
| ==مطالب==
| |
|
| |
|
| |
| كتاب شامل دو دسته از سؤالات از شام است و از مسألۀ 178 به بعد در ص 393 ابن هيكل حلّى اين گونه مى‌نويسد: و مما أفاده دام ظلّه على المسائل الواردة من ناحية الشام غير تلك المسائل التي قبلها.
| |
|
| |
| ==تاريخ تأليف==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة دو تاريخ تأليف ذكر شده است، در ج 223/5 تاريخ گردآورى جواب‌ها را 834ق ذكر شده و در ج 126/16 تاريخ پايان آن سال 837 ذكر شده است.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة ج 223/5 به نسخۀ ابن هيكل حلّى در كتابخانۀ سيد حسن صدر در كاظميه و نسخۀ آستان قدس رضوى اشاره شده است.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به 4 نسخۀ خطى كتابخانه‌هاى مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، آستان قدس رضوى و ملك در تهران اشاره شده است.
| |
|
| |
| اين كتاب در ضمن كتاب «كلمات المحققين» در سال 1315 چاپ سنگى شده است. كتاب موجود از مقابله و تصحيح با نسخۀ آستان قدس رضوى چاپ شده است.
| |
|
| |
| ==ويژگى‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| از آن جايى كه سؤالات فقهى عالمانه طرح شده است، كتاب از ارزش علمى خاصى برخوردار است. مؤلف در مواردى مثل مسائل 15، 18، 28، 29، 33، 53، 144 و غير آنها به روايات استناد نموده است.
| |
|
| |
| در موارد ديگرى مثل مسائل 26، 47، 176، 186، 204 و غير آن به اقوال فقهاء استناد نموده است و گاهى مثل مسألۀ 176 در بحث كفارۀ قتل عمد اين گونه مى‌نويسد: قال في المبسوط تسقط، تبعه ابن إدريس، قال العلامة بل يجب في ماله، و تبعه [[فخرالمحققین، محمد بن حسن|فخر المحققين]] في الإيضاح و تردد المحقق.
| |
|
| |
| از ديگر ويژگى‌هاى كتاب، طرح مباحث و ديدگاه‌هاى اقتصادى است. به عنوان نمونه در ص 362 از خمس تعبير به عوض و جانشين زكات كرده است.
| |
|
| |
| توجه مؤلف به وظايف فقيه در جامعۀ اسلامى از ديگر ويژگى‌هاى كتاب است، همچنان كه در كتاب «المحرر» تصرف و ولايت در تصرف بر خمس را مختص فقيه مى‌داند.
| |
|
| |
| ------------------------------------------
| |
|
| |
| ==جوابات المسائل البحرانيّة==
| |
|
| |
|
| |
|
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب در بردارندۀ 18 مسأله از مسائل فقهى است كه به سبك فقه رساله‌اى نوشته شده است.
| |
|
| |
| اين مسائل شامل نماز خورشيد گرفتگى، خمس، حج، شركت، نذر، جهاد، قصاص و غير آن است كه به صورت منظم و با بيان تقسيمات مختلف مسأله به آنها جواب داده شده است.
| |
|
| |
| از آن جايى كه اين كتاب در سال‌هاى آخر عمر مؤلف تأليف شده است از ارزش علمى والايى برخوردار است. در پايان كتاب آمده است: كتبت هذه الأجوبة في يوم سادس و عشرين شؤال من سنة أربعين و ثمان مائة (840 ق).
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة ج 215/5 به نسخه‌اى از آستان قدس رضوى اشاره نموده است.
| |
|
| |
| در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 154 و 155 به سه نسخۀ خطى كتابخانه‌هاى آستان قدس رضوى، مجلس شوراى اسلامى، ملك در تهران اشاره شده است.
| |
|
| |
| كتاب موجود با نسخۀ آستان قدس رضوى مقابله و تصحيح شده است. در اين نسخه كلمات و عبارت‌هاى نارسايى وجود دارد كه قابل استفاده نيست و به همان صورت در كتاب چاپ شده است. وى در مورد همراهى با ظالم در جنگ در جواب مسألۀ 8 اين گونه مى‌نويسد:
| |
|
| |
| لا تجوز مساعدة الجائر و الجهاد معه و كل هذه الخيالات لا تبيح ذلك و على من ابتلى بذلك أن يهاجر من تلك البلاد.
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
|
| |
| - كشف الحجب 505
| |
|
| |
| - الذژيعة 215/5، 338/20
| |
|
| |
| - بحار الأنوار 166/110.
| |
|
| |
| ----------------------------------------------
| |
|
| |
| ==نبذة الباغي فيما لا بدّ من آداب الداعي==
| |
|
| |
|
| |
| نام ديگر كتاب: آداب الدعاء
| |
|
| |
| ==موضوع==
| |
|
| |
|
| |
| اين كتاب خلاصه و مختصر كتاب «عدة الداعي و نجاح الساعي» از ديگر تأليفات ابن فهد است. كتاب «عدة الداعي» از مشهورترين كتاب‌هاى ابن فهد است كه در ادعيه، شرايط و احكام آن است.
| |
|
| |
| مؤلف در مقدمۀ كتاب مى‌نويسد: اين مختصرى است كه دربردارندۀ آداب دعوت كنندگان است كه من از كتاب العدّة خلاصه كرده‌ام و شامل چند باب است. باب اول در اسباب اجابت دعا، باب دوم در مورد دعا كننده، باب سوّم در كيفيت دعا و هر باب نيز از قسمت‌هايى تشكيل شده است.
| |
|
| |
| در پايان كتاب نيز تفصيل مطالب را به عدة الداعي ارجاع كرده است.
| |
|
| |
| در رياض العلماء ج 65/1 آمده است: اين كتاب خلاصۀ عدة الداعي است و من آن را در اردبيل ديده‌ام كتاب كوچكى است و آن را به اختصار العدة يا آداب الداعي گويند.
| |
|
| |
| ==نسخه‌ها==
| |
|
| |
|
| |
| در الذريعة ج 200/20 به نسخه‌اى از كتابخانۀ مدرسۀ فاضل‌خان در مشهد اشاره شده كه مربوط به سال 1153ق است.
| |
|
| |
| نسخۀ مورد استفاده در چاپ كتاب، نسخۀ موجود در كتابخانۀ آيت‌الله مرعشى نجفى است.
| |
|
| |
| ==منابع==
| |
|
| |
|
| |
| - الذريعة 18/1، 228/15، 200/20، 36/24
| |
|
| |
| - [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] 148/3
| |
|
| |
| - رياض العلماء 65/1.
| |
|
| |
|
|
| |
|
