ابن جزار، احمد بن ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۹ اکتبر ۲۰۱۷، ساعت ۱۷:۵۳

ابن جزار، احمد بن ابراهیم

نام	ابن جزار، احمد بن ابراهیم
نام‌های دیگر	ابن جزار، ابوجعفر احمد ابن جزار قیروانی، احمد بن ابراهیم
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	369 هـ.ق
اساتید
برخی آثار
کد مؤلف	AUTHORCODE3091AUTHORCODE

«ابوجعفر احمد بن ابراهيم بن ابى خالد جزار» معروف به اِبن جزّار، پزشك و مورخ مشهور مغربى است. نخستين گزارش‌گر زندگى اين دانشمند، ابن جلجل است كه گزاش او با اندكى كاستى و افزودگى منشأ نوشته‌هاى بعدى شده است. ابن جلجل با اين كه معاصر ابن جزار بود، تاريخ تولد و وفات او را ياد نكرده و منابع بعدى نيز غالباً متذكر آن نشده‌اند، اما ابن عذارى كه حدود 3 قرن پس از ابن جزار مى‌زيسته، تاريخ مرگ او را ضبط كرده است و از آنجا كه به اخبار مغرب دسترسى داشته، گفته او دور از اعتبار به نظر نمى‌رسد.

به هر حال ابن جزار در قيروان زاده شد. از تاريخ تولد او اطلاعى در دست نيست، اما با توجه به اين كه در هنگام مرگ كمى بيش از 80 سال از عمر او مى‌گذشت، مى‌بايست چند سال پيش از 289ق (902م) متولد شده باشد. پدر و عمويش طبيب بودند. ظاهراً او نيز پزشكى را از آنان و احتمالاً نزد استادان ديگر آموخت و سپس نزد اسحاق بن سليمان اسرائيلى، طبيب مشهور عبيدالله المهدى (296ق-322ق)، به تكميل دانش خود پرداخت.

بر پايه برخى شواهد تاريخى، مى‌توان دريافت كه ارتباط ابن جزار با اسحاق بن سليمان، فراتر از رابطه شاگردى و استادى بوده است؛ مثلاًً ابن جزار در کتاب از ميان رفته‌اش، «اخبار الدوله»، از اسحاق ابن سليمان سخنى نقل كرده كه از فحواى آن چنين برمى‌آيد كه آن دو را دوستى و مصاحبتى در بين بوده است.

ابن جزار پيرو يكى از مذاهب تسنن و به احتمال بسيار زياد مالكى بود. زيرا از يك سو ابن صاعد او را نيكو مذهب شمرده و از سوى ديگر قاضى عياض مالكى مكرر به نقل از آثار او پرداخته است. افزون بر اين‌ها، رواج كامل مذهب مالكى در افريقيه به روزگار ابن جزار و بى‌اعتنايى او به اميران و خلفاى فاطمى شيعى مذهب، كه در بيشتر منابع به آن اشاره شده است مى‌تواند مؤيد اين نظر باشد.

ابن جزار از ويژگى‌هاى رفتارى برجسته‌اى برخوردار بود. هيچ گاه با بزرگان و وابستگان دولت انس نگرفت. داستانى از او نقل شده است كه بى‌اعتنايى او را به دولتمردان مى‌رساند: فرزند بيمار قاضى نعمان را كه از مردان برجسته دستگاه خلافت المعزلدين الله (341ق- 365ق) بود، بى آن كه به ديدار بيمار رود، تنها با مشاهده تفسره‌اش معالجه كرد. چون قاضى نعمان پس از بهبود فرزند، براى وى نامه تشكرآميزى همراه با چندين جامه و 300 دينار زر فرستاد، ابن جزار نپذيرفت و گفت: به خدا هيچ يك از دولتمردان معد (المعز لدين الله) را بر من نعمتى نيست. به گفته ياقوت و صفدى، داروهايش را به رايگان مى‌داد. در هنگام مرگ ثروت هنگفتى شامل پول نقد و کتاب‌هاى طبى و غير طبى بسيار از او به جاى ماند. ابوحفص عمر بن بريق اندلسى كه 6 ماه نزد وى شاگردى كرده بود، کتاب «زاد المسافر» او را به اندلس برد و از اين طريق نام ابن جزار را به آن ديار رسانيد. گفته‌اند خود ابن جزار نيز در زمان حيات، قصد سفر به اندلس داشت، اما هرگز بدان اقدام نكرد.

تأليفات

چنان كه از عنوان آثار ابن جزار و نقل قول نويسندگان و دانشمندان بعد از او از آن آثار برمى‌آيد، ابن جزار گذشته از پزشكى كه در آن مشهور بود، به ويژه در تاريخ و نيز در مطالعات جغرافيايى و حكمت و فلسفه دستى داشت. كثرت اين آثار نشان دهنده آن است كه وى زندگى عزلت‌جويانه و فراغتى را كه در سايه ثروت خويش داشت، به خدمت علم و تحرير آثارى ارزشمند درآورده بود:

1. الاعتماد في الادويه المفرده در طب. اين کتاب را استفانوس سرقسطى به لاتين ترجمه كرد و سپس به يونانى و عبرى نيز برگردانده شد.

2. زادالمسافر في علاج الامراض يا قوت الحاضر و زاد المسافر: اين کتاب مشهورترين اثر ابن جزار در طب است. اين کتاب را كه در 7 مقاله و ابواب بسيار تنظيم شده، از مهمترين و قديمى‌ترين آثار زبان عربى شمرده‌اند كه در آن شرح بيمارى عشق آمده است.

3. سياسه الصبيان و تدبيرهم. کتابى است طبى در 22 باب در تدبير و طريق نگه‌دارى نوزاد سالم و بيمار.

4. کتاب في المعدة و امراضها و مداواتها.

5. کتاب ابدال العقاقير.

6. البغيه يا کتاب في الادويه المركبه.

7. کتاب الخواص في در طب.

8. طب الفقراء و المساكين.

9. طب المشايخ و حفظ صحتهم.

10. کتاب في فنون الطب العطر.

11. کتاب مداواة النسيان و طرق تقوية الذاكرة.

12. الفرق بين العلل التى تشتبه اسبابها و تختلف اعراضها.

13. کتاب الفصول و البلاغات يا الفصول في سائر العلوم و البلاغات.

14. رسالة في اسباب الوفاة.