اختیارات بدیعی

اختیارات بدیعی

نام کتاب	اختیارات بدیعی
نام‌های دیگر کتاب	قسمت مفردات
پدیدآورندگان	انصاری شیرازی، علی بن حسین (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏164‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏77‎‏ ‎‏الف‎‏3
موضوع	دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی
ناشر	شرکت دارويی پخش رازی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1371 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12595AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«اختيارات بديعى» تنها اثر باقيمانده از على بن حسين انصارى شيرازى (729-806ق) مشهور به حاج زين العطار يا زين‌ الدين عطار است كه ابتدا در سه رساله جداگانه در ادويه مفرده، ابدال و اصلاح داروها تنظيم يافته و در سال 767ق به نام مفتاح الخزائن منتشر شده است.

مؤلف بعداً تغييراتى در کتاب داده و در سال770ق و به نام «اختيارات بديعى» به شاهزاده بديع الجمال هديه كرده است.

ساختار

اين کتاب مشتمل است بر مقدمه و دو مقاله و خاتمه بوده است. مقدمه در بيان كليات اخذ ادويه و مقاله اول در بيان ادويه مفرده و اسامى آنها به لغت هر طايفه از طوايف و ابدال و اصلاح و منفعت و مضرات آن‌ها است.

مقاله دوم کتاب يا اصلاً تحرير نشده و يا در گذر زمان نابود شده است.

نويسنده در مقاله اول ادويه‌ها را يكايك به ترتيب حروف الفبا از الف تا ياء بيان نموده و در هر مورد به منشأ آن (حيوانى، معدنى، نباتى) اشاره نموده و قسمت موثر هر كدام را مشخص كرده است. آنگاه به بيان خواص آنها و اين‌كه با هر كدام چه نوع دارويى مى‌سازند و در كدام بيمارى‌ها استعمال مى‌گردد پرداخته است. از موارد ديگر ذكر اشكال دارويى ادويه در آن دوران شياف، مرهم، ضماد، گرد، حب، قرص، جوشانده است.

گزارش محتوا

کتاب اختيارات بديعى يكى از مراجع معتبر و مهم عطاران زمان خود بوده به‌گونه‌اى كه حتى حكيم مؤمن در کتاب تحفة المؤمنين كه در مذمت اين کتاب سطورى چند نگاشته از ذكر اين مطلب خوددارى نكرده است.

حاج زين العطار از آثار اطباى پيش از خود، چه كسانى كه در کتاب خود به شرح داروها پرداخته‌اند و چه كسانى كه قبل از وى کتابى خاص در اين زمينه داشته‌اند سود جسته است؛ البته اين کتابها يا ترجمه آثار پزشكان يونانى و يا كتب نويسندگان ايرانى بوده است. تقريباً در متن کتاب از نظرات متجاوز از سى طبيب استفاده كرده است، اما از دو اثر كه احتمالاً آنها را با مبناى کتاب خود قرار داده بسيار سود جسته است، گاهى عقيده يكى را بر ديگرى رجحان داده و زمانى نظر هر دو مؤلف را رد كرده و عقيده شخصى خود را ابراز داشته است. اين دو مأخذ يكى کتاب جامع و ديگرى کتاب منهاج است. همچنين در اين اثر نام جالینوس و ديسقوريدوس زياد برده شد و از كتب آنها مسلماً غيرمستقيم استفاده يشده است.

وضعيت کتاب

کتاب اختيارات بديعى به تصحيح و تحشيه دكتر محمدتقى مير و بر اساس چهار نسخه خطى تصحيح و تحقيق شده است. دكتر مير در ابتدا مقدمه‌اى پيرامون زندگى مؤلف و کتاب او نوشته و در پايان نيز لغت‌نامهاى تدوين و تنظيم نموده است.

در ذيل بسيارى از مفردات و ادويه، محقق مطالبى بر اساس منابع ديگر افزوده و همچنين معادل انگليسى، فرانسوى و لاتين آنها را ذكر كرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب