البيان و التبيين: تفاوت میان نسخه‌ها
(لینک درون متنی) |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR02518J1.jpg|بندانگشتی|البيان و التبيين]] | [[پرونده:NUR02518J1.jpg|بندانگشتی|البيان و التبيين]] | ||
{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | ||
|+ | |+ | ||
|- | |- | ||
! نام کتاب!! data-type= | ! نام کتاب!! data-type="bookName" |البيان و التبيين | ||
|- | |- | ||
|نام های دیگر کتاب | |نام های دیگر کتاب | ||
|data-type= | | data-type="otherBookNames" | | ||
|- | |- | ||
|پدیدآورندگان | |پدیدآورندگان | ||
|data-type= | | data-type="authors" |[[جاحظ، عمرو بن بحر ]] (نويسنده) | ||
[[بو ملحم، علي ]] (محقق) | [[بو ملحم، علي ]] (محقق) | ||
|- | |- | ||
|زبان | |زبان | ||
|data-type= | | data-type="language" |عربي | ||
|- | |- | ||
|کد کنگره | |کد کنگره | ||
|data-type= | | data-type="congeressCode" style="direction:ltr" |PJA 3714 /ب9 1381 | ||
|- | |- | ||
|موضوع | |موضوع | ||
|data-type= | | data-type="subject" |ادبيات عربي - قرن 3ق. - مجموعه‌ها | ||
|- | |- | ||
|ناشر | |ناشر | ||
|data-type= | | data-type="publisher" |دار و مکتبة الهلال | ||
|- | |- | ||
|مکان نشر | |مکان نشر | ||
|data-type= | | data-type="publishPlace" |لبنان - بيروت | ||
|- | |- | ||
||سال نشر | ||سال نشر | ||
|ata-type= | | ata-type="publishYear" |مجلد1: 2002م , | ||
مجلد2: 2002م , | مجلد2: 2002م , | ||
مجلد3: 2002م , | مجلد3: 2002م , | ||
|-class= | |- class="articleCode" | ||
|کد اتوماسیون | |کد اتوماسیون | ||
|data-type= | | data-type="automationCode" |AUTOMATIONCODE02518AUTOMATIONCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''البيان و التبيين'''، از مهم‌ترین کتاب‌های ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ بصری (متوفی 255 یا 256ق)، متکلم و ادیب معتزلی و مؤلف کثیرالتألیف قرن سوم هجری است. ابن خلدون این کتاب را از امهات کتب ادب عربی شمرده است. همچنین در اهمیت این کتاب گفته‌اند که هیچ کاتب و شاعر و خطیبی از آن بی‌نیاز نیست و حاجی خلیفه آن را «کتاب کبیر» نامیده است<ref>ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50</ref>. | '''البيان و التبيين'''، از مهم‌ترین کتاب‌های [[جاحظ، عمرو بن بحر|ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ بصری]] (متوفی 255 یا 256ق)، متکلم و ادیب معتزلی و مؤلف کثیرالتألیف قرن سوم هجری است. ابن خلدون این کتاب را از امهات کتب ادب عربی شمرده است. همچنین در اهمیت این کتاب گفته‌اند که هیچ کاتب و شاعر و خطیبی از آن بی‌نیاز نیست و حاجی خلیفه آن را «کتاب کبیر» نامیده است<ref>ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50</ref>. | ||
کتاب، توسط علی ابوملحم، مقدمه‌نویسی باب‌بندی و شرح شده است. | کتاب، توسط علی ابوملحم، مقدمه‌نویسی باب‌بندی و شرح شده است. | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
البيان، کتابی است در انواع بیان، همراه با منتخباتی از خطب بلیغ، مواعظ و احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، تشریح لحن، یعنی لغزش نحوی در گفتار مستعربه، لطایف، اشعار و نیز بسیاری اشارات تاریخی و فواید بلاغی و تحلیل فن خطابه. در حقیقت سرمشق همة جُنگ‌های معتبر عربی از قبیل المعارف و عيون الأخبار ابن قتیبه، المحاضرات | البيان، کتابی است در انواع بیان، همراه با منتخباتی از خطب بلیغ، مواعظ و احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، تشریح لحن، یعنی لغزش نحوی در گفتار مستعربه، لطایف، اشعار و نیز بسیاری اشارات تاریخی و فواید بلاغی و تحلیل فن خطابه. در حقیقت سرمشق همة جُنگ‌های معتبر عربی از قبیل [[المعارف]] و [[عيون الأخبار]] [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]]، [[محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء|المحاضرات]] [[راغب اصفهانی، حسین بن محمد|راغب]]، [[العقد الفريد]] [[ابن عبدربه، احمد بن محمد|ابن عبدربه]]، [[ربيع الأبرار و نصوص الأخبار|ربيع الأبرار]] [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشری]] و... البيان است. نام دیگر این اثر البيان و التبيان است و ظاهراً دو تحریر داشته که دومی بهتر بوده است<ref>ر.ک: همان، ص49</ref>. | ||
محقق اثر نیز تأکید کرده که نویسنده به ذکر گزیده‌های ادبی از خطبه‌ها، نامه‌ها، احادیث و اشعار بسنده نکرده است، بلکه در پایه‌ریزی علم بیان و فلسفه لغت نیز تلاش کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص5</ref>. | محقق اثر نیز تأکید کرده که نویسنده به ذکر گزیده‌های ادبی از خطبه‌ها، نامه‌ها، احادیث و اشعار بسنده نکرده است، بلکه در پایه‌ریزی علم بیان و فلسفه لغت نیز تلاش کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص5</ref>. | ||
این اثر در اواخر عمر جاحظ و سنین کمال ادبی او تألیف شده و ظاهراً آن را هم‌زمان با «الحيوان» می‌نوشته است. جاحظ تحریر اول «البيان و التبيين» را به احمد بن ابی‌دُؤاد، قاضی متنفذ و متعصب معتزلی، تقدیم کرده است و این ظاهراً باید بعداز 233ق، باشد که ابن ابی‌دؤاد قدرت فراوان یافت. جاحظ را باید از پیشگامان بلاغت و تحلیل فن خطابت دانست؛ زیرا همچنان‌که طه حسین اشاره کرده مسائل علم بیان و آداب خطابه در حاشیه علم کلام و مجالس متکلمان پدید آمد و متکلمان معمولاً استاد سخن بوده‌اند؛ از جمله واصل، ابوالهذیل، نظّام، ثمامة بن اشرس... و خود جاحظ که به قولی بزرگ‌ترین نویسنده زبان عربی است<ref>ر.ک: ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50</ref>. | این اثر در اواخر عمر [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]] و سنین کمال ادبی او تألیف شده و ظاهراً آن را هم‌زمان با «الحيوان» می‌نوشته است. جاحظ تحریر اول «البيان و التبيين» را به احمد بن ابی‌دُؤاد، قاضی متنفذ و متعصب معتزلی، تقدیم کرده است و این ظاهراً باید بعداز 233ق، باشد که ابن ابی‌دؤاد قدرت فراوان یافت. جاحظ را باید از پیشگامان بلاغت و تحلیل فن خطابت دانست؛ زیرا همچنان‌که [[طه حسین]] اشاره کرده مسائل علم بیان و آداب خطابه در حاشیه علم کلام و مجالس متکلمان پدید آمد و متکلمان معمولاً استاد سخن بوده‌اند؛ از جمله واصل، ابوالهذیل، نظّام، ثمامة بن اشرس... و خود جاحظ که به قولی بزرگ‌ترین نویسنده زبان عربی است<ref>ر.ک: ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، ص49 و 50</ref>. | ||
نکات بلاغی و مسائل علم بیان به‌طور پراکنده و بی‌نظم و ارتباط در البيان و التبيين ـ و به‌طور کلی در همة آثار جاحظ ـ آمده، اما اگر بخواهیم آنها را دسته‌بندی کنیم، عمدتاً در این چهار عنوان خلاصه می‌شود: بحث در صحت مخارج حروف، بحث در سلامت لغات و دوری جستن از تنافر نامطبوع حروف، بحث در جمله و ایجاز و اطناب و رعایت حال مخاطب و حالات خطیب و هیئت و وضع او. با عنایت به موضوع اخیر است که جاحظ در بخش «كتاب العصا» از البيان و التبيين، سخنانی را درباره شعوبیه مطرح می‌کند. او قول شعوبیه را در عیب‌جویی بر عرب در «عصا برگرفتن هنگام خطابه» ذکر می‌کند و بعد از دفاع از عرب و بیان فضایل «عصا» می‌نویسد: شعوبیه بر عصا طعنه زنند تا در عصا (و قضیب و مِخصَره) پیغمبر ما طعنه زده باشند و بر عصای موسی که معجزه بود و بر عصای سلیمان طعن زده باشند؛ وگرنه در برگرفتن عصا منعی نیست و نشانه عجزی نیست<ref>ر.ک: همان، ص50</ref>. | نکات بلاغی و مسائل علم بیان به‌طور پراکنده و بی‌نظم و ارتباط در البيان و التبيين ـ و به‌طور کلی در همة آثار جاحظ ـ آمده، اما اگر بخواهیم آنها را دسته‌بندی کنیم، عمدتاً در این چهار عنوان خلاصه می‌شود: بحث در صحت مخارج حروف، بحث در سلامت لغات و دوری جستن از تنافر نامطبوع حروف، بحث در جمله و ایجاز و اطناب و رعایت حال مخاطب و حالات خطیب و هیئت و وضع او. با عنایت به موضوع اخیر است که جاحظ در بخش «كتاب العصا» از البيان و التبيين، سخنانی را درباره شعوبیه مطرح می‌کند. او قول شعوبیه را در عیب‌جویی بر عرب در «عصا برگرفتن هنگام خطابه» ذکر می‌کند و بعد از دفاع از عرب و بیان فضایل «عصا» می‌نویسد: شعوبیه بر عصا طعنه زنند تا در عصا (و قضیب و مِخصَره) پیغمبر ما طعنه زده باشند و بر عصای موسی که معجزه بود و بر عصای سلیمان طعن زده باشند؛ وگرنه در برگرفتن عصا منعی نیست و نشانه عجزی نیست<ref>ر.ک: همان، ص50</ref>. | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
محقق کتاب دو چاپ اخیر را از بهترین چاپ‌های کتاب دانسته است، اما همین دو نسخه نیز اشکالاتی به‌لحاظ فلسفی و تبویب داشته که علی ابوملحم در نسخه سه جلدی حاضر با نگارش مقدمه و تبویب و شرح، این ایرادات را برطرف نموده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5 </ref>. | محقق کتاب دو چاپ اخیر را از بهترین چاپ‌های کتاب دانسته است، اما همین دو نسخه نیز اشکالاتی به‌لحاظ فلسفی و تبویب داشته که علی ابوملحم در نسخه سه جلدی حاضر با نگارش مقدمه و تبویب و شرح، این ایرادات را برطرف نموده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6-5 </ref>. | ||
پس از نگارش البيان آثاری در تکمیل آن نوشته شد، از جمله ابوهلال عسکری (متوفی 395ق) در کتاب صناعتین خود ضمن تعریف و تـمجید از کتاب «البيان و التـبيين» جاحظ می‌گوید: کتاب خود را برای برطرف کردن نقص کتاب جاحظ نوشته است. ابوهلال از اولین کسانی است که از کـتاب‌های جـاحظ و تـعریفات او در اصطلاحات بلاغی استفاده کرد<ref>ر.ک: موسوی، سید رضا، ص106-105</ref>. | پس از نگارش البيان آثاری در تکمیل آن نوشته شد، از جمله [[عسکری، حسن بن عبدالله|ابوهلال عسکری]] (متوفی 395ق) در کتاب صناعتین خود ضمن تعریف و تـمجید از کتاب «البيان و التـبيين» جاحظ می‌گوید: کتاب خود را برای برطرف کردن نقص کتاب جاحظ نوشته است. ابوهلال از اولین کسانی است که از کـتاب‌های جـاحظ و تـعریفات او در اصطلاحات بلاغی استفاده کرد<ref>ر.ک: موسوی، سید رضا، ص106-105</ref>. | ||
معرفی اعلام و معانی الفاظ در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. فهرست مطالب و موضوعات هر جلد در انتهای آن ذکر شده است. | معرفی اعلام و معانی الفاظ در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. فهرست مطالب و موضوعات هر جلد در انتهای آن ذکر شده است. | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
[[رده:زبان و ادبیات عربی]] | [[رده:زبان و ادبیات عربی]] | ||
[[رده:قربانی 25 تیر الی 24 مرداد]] | [[رده:قربانی 25 تیر الی 24 مرداد]] | ||
نسخهٔ ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۷، ساعت ۲۱:۵۳
| نام کتاب | البيان و التبيين |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | جاحظ، عمرو بن بحر (نويسنده)
بو ملحم، علي (محقق) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | PJA 3714 /ب9 1381 |
| موضوع | ادبيات عربي - قرن 3ق. - مجموعه‌ها |
| ناشر | دار و مکتبة الهلال |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 2002م ,
مجلد2: 2002م , مجلد3: 2002م , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE02518AUTOMATIONCODE |
البيان و التبيين، از مهم‌ترین کتاب‌های ابو عثمان عمرو بن بحر جاحظ بصری (متوفی 255 یا 256ق)، متکلم و ادیب معتزلی و مؤلف کثیرالتألیف قرن سوم هجری است. ابن خلدون این کتاب را از امهات کتب ادب عربی شمرده است. همچنین در اهمیت این کتاب گفته‌اند که هیچ کاتب و شاعر و خطیبی از آن بی‌نیاز نیست و حاجی خلیفه آن را «کتاب کبیر» نامیده است[۱].
کتاب، توسط علی ابوملحم، مقدمه‌نویسی باب‌بندی و شرح شده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و هشت باب است. مهم‌ترین عناوین ابواب کتاب عبارتند از: علم بیان، بلاغت، شرح حال سخنوران، ذکر معلمین و خطبه‌های کوتاه از خطبه‌های سلف.
گزارش محتوا
البيان، کتابی است در انواع بیان، همراه با منتخباتی از خطب بلیغ، مواعظ و احوال سخنوران برجسته و مشاهیر اسلام، تشریح لحن، یعنی لغزش نحوی در گفتار مستعربه، لطایف، اشعار و نیز بسیاری اشارات تاریخی و فواید بلاغی و تحلیل فن خطابه. در حقیقت سرمشق همة جُنگ‌های معتبر عربی از قبیل المعارف و عيون الأخبار ابن قتیبه، المحاضرات راغب، العقد الفريد ابن عبدربه، ربيع الأبرار زمخشری و... البيان است. نام دیگر این اثر البيان و التبيان است و ظاهراً دو تحریر داشته که دومی بهتر بوده است[۲].
محقق اثر نیز تأکید کرده که نویسنده به ذکر گزیده‌های ادبی از خطبه‌ها، نامه‌ها، احادیث و اشعار بسنده نکرده است، بلکه در پایه‌ریزی علم بیان و فلسفه لغت نیز تلاش کرده است[۳].
این اثر در اواخر عمر جاحظ و سنین کمال ادبی او تألیف شده و ظاهراً آن را هم‌زمان با «الحيوان» می‌نوشته است. جاحظ تحریر اول «البيان و التبيين» را به احمد بن ابی‌دُؤاد، قاضی متنفذ و متعصب معتزلی، تقدیم کرده است و این ظاهراً باید بعداز 233ق، باشد که ابن ابی‌دؤاد قدرت فراوان یافت. جاحظ را باید از پیشگامان بلاغت و تحلیل فن خطابت دانست؛ زیرا همچنان‌که طه حسین اشاره کرده مسائل علم بیان و آداب خطابه در حاشیه علم کلام و مجالس متکلمان پدید آمد و متکلمان معمولاً استاد سخن بوده‌اند؛ از جمله واصل، ابوالهذیل، نظّام، ثمامة بن اشرس... و خود جاحظ که به قولی بزرگ‌ترین نویسنده زبان عربی است[۴].
نکات بلاغی و مسائل علم بیان به‌طور پراکنده و بی‌نظم و ارتباط در البيان و التبيين ـ و به‌طور کلی در همة آثار جاحظ ـ آمده، اما اگر بخواهیم آنها را دسته‌بندی کنیم، عمدتاً در این چهار عنوان خلاصه می‌شود: بحث در صحت مخارج حروف، بحث در سلامت لغات و دوری جستن از تنافر نامطبوع حروف، بحث در جمله و ایجاز و اطناب و رعایت حال مخاطب و حالات خطیب و هیئت و وضع او. با عنایت به موضوع اخیر است که جاحظ در بخش «كتاب العصا» از البيان و التبيين، سخنانی را درباره شعوبیه مطرح می‌کند. او قول شعوبیه را در عیب‌جویی بر عرب در «عصا برگرفتن هنگام خطابه» ذکر می‌کند و بعد از دفاع از عرب و بیان فضایل «عصا» می‌نویسد: شعوبیه بر عصا طعنه زنند تا در عصا (و قضیب و مِخصَره) پیغمبر ما طعنه زده باشند و بر عصای موسی که معجزه بود و بر عصای سلیمان طعن زده باشند؛ وگرنه در برگرفتن عصا منعی نیست و نشانه عجزی نیست[۵].
در البيان و التبيين، حکایات و لطایفی هم درباره معلّمان آمده است که آدام متز آنها را مقتبس از لطیفه‌های یونانی می‌داند. البيان و التبيين، نمونه شیوایی کلام جاحظ است که در آن، به‌تناسب موضوع، رعایت همه جوانب را نموده است[۶].
وضعیت کتاب
این کتاب از دیرباز مورد توجه ادیبان و عالمان بوده و نخستین بار در 1301ق، در مطبعة الجوائب قسطنطنیه منتخباتی از آن به چاپ رسیده و نخستین چاپ کامل آن در 1311ق، در المطبعة العلمية قاهره صورت گرفته است[۷].
حسن سندوبی بین سال‌های 1345-1351ق، به چاپ عالمانه این کتاب در 3 مجلد، همراه با تعلیقات و فهارس همت گماشت و چاپ سوم این کتاب را در 1366ق/1974م، به «المكتبة التجارية الكبرى» در قاهره واگذارد. یک سال بعد عبدالسلام محمد هارون، این کتاب را در «سلسلة مكتبة الجاحظ» در 4 جلد و 2 مجلد، عالمانه و منقح، به زیور طبع آراست که بارها تجدید چاپ شد[۸].
محقق کتاب دو چاپ اخیر را از بهترین چاپ‌های کتاب دانسته است، اما همین دو نسخه نیز اشکالاتی به‌لحاظ فلسفی و تبویب داشته که علی ابوملحم در نسخه سه جلدی حاضر با نگارش مقدمه و تبویب و شرح، این ایرادات را برطرف نموده است[۹].
پس از نگارش البيان آثاری در تکمیل آن نوشته شد، از جمله ابوهلال عسکری (متوفی 395ق) در کتاب صناعتین خود ضمن تعریف و تـمجید از کتاب «البيان و التـبيين» جاحظ می‌گوید: کتاب خود را برای برطرف کردن نقص کتاب جاحظ نوشته است. ابوهلال از اولین کسانی است که از کـتاب‌های جـاحظ و تـعریفات او در اصطلاحات بلاغی استفاده کرد[۱۰]. معرفی اعلام و معانی الفاظ در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. فهرست مطالب و موضوعات هر جلد در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- مساح، رضوان، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج17، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
- موسوی،سید رضا، «علوم بلاغی، اهمیت و سیر تحول آن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: مدرس علوم انسانی، دوره اول، تابستان 1371، صفحه 101 تا 118، به آدرس اینترنتی:
- ذکاوتی، قراگزلو، علی‌رضا، دانشنامه جهان اسلام، جلد 5، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1379.