آغاز و انجام

آغاز و انجام

نام کتاب	آغاز و انجام
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نويسنده) حسن‌‌زاده آملی، حسن (محقق)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏850‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏6033
موضوع	انسان (اسلام) فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 معاد نصیر الدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. آغاز و انجام - نقد و تفسیر نفس
ناشر	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1366 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1769AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

آغاز و انجام، عنوان شمارى از رساله‌ها و کتاب‌هاى كلامى و عرفانى و علمى به زبان فارسى، نوشته تنى چند از دانشوران ايرانى، بيشتر شيعى، مى‌باشد. يكى از اين دانشوران كه ذيل اين عنوان اثرى پديد آورده، خواجه نصير‌ الدين طوسى است. اثر او رساله مختصر و فشرده‌اى در باب مبدأ و معاد است كه در آن اصول عقايد اسلامى را به روش عرفانى - فلسفى، تأويل كرده است و در طرح و بيان عقايد خويش، تا حدّى به فلسفه اسماعيلى و روش باطنى نظر دارد. او، اين رساله را به درخواست دوستى عزيز كه جوياى دانستن احوال آخرت بوده، تأليف كرده و خود، آن را «تذكرة» ناميده است.

ساختار

اين کتاب، داراى 20 فصل است و در پايان آن، تعليقات آیت‌الله حسن‌زاده آملى، مشتمل بر يك مقدمه، مدخل، پيش‌گفتار و توضيحاتى كه مربوط به هر كدام از فصل‌هاى بيست‌گانه کتاب است، ذكر شده است.

گزارش محتوا

فهرست مطالب مطرح شده در کتاب، عبارت است از: صفت آخرت و ذكر سالكانش و اسباب اعراض مردمان در جهان از آن و آفات آن اعراض؛ اشاره به مبدأ و معاد و آمدن از فطرت اولى و رسيدن به آن‌جا و ذكر شب قدر و روز قيامت؛ اشاره به هر دو جهان و ذكر مراتب مردم در اين جهان و آن جهان؛ اشاره به مكان و زمان آخرت؛ اشاره به حشر خلايق؛ ذكر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذكر بهشت و دوزخ؛ اشاره به صراط؛ اشاره به صحايف اعمال و كرام الكاتبين و نزول ملائكه و شياطين به نيكان و بدان؛ اشاره به ثواب و به حساب و طبقات اهل حساب؛ اشاره به وزن اعمال و ذكر ميزان؛ درنورديدن آسمان‌ها؛ دميدن در صور و تبديل زمين و آسمان؛ احوال روز رستاخيز و وقوف خلق به عرصات؛ درهاى بهشت و دوزخ؛ زبانيه دوزخ؛ جوى‌هاى بهشت؛ خازن بهشت و دوزخ؛ درخت‌هاى زقوم و طوبى؛ حور العين؛ ثواب و عقاب و عدل.

تفصيل پاره‌اى از مطالب فوق: راه آخرت، آشكار است و پيمودنش آسان، چون مردم از همان‌جا آمده‌اند، بنا بر اين، آنچه ديدنى يا شنيدنى است، يك بار ديده و شنيده‌اند، ولى فراموش كرده‌اند...

سبب روى‌گردانى مردم از آخرت، سه چيز است: 1. شوائب طبيعت، مانند شهوت و غضب و توابع آن از قبيل حب جاه و مال و غير آن؛ 2. وساوس عادت، مانند تسويلات نفس اماره و...؛ 3. نواميس امثله، مانند تقليد جاهلان عالم‌نما و...

ثواب از فضل خداست و عقاب از عدل او، بدين سبب، «من جاء بالحسنة فله خير منها و من جاء بالسيئة فلا يجزى الذين عملوا السيئات الا ما كانوا يعملون»(القصص 42)«هر كس كار نيكو كند، پاداشش به از آن است و هر كس كار بد كند، بدكاران را جز آنچه مى‌كردند، كيفر ندهند.»...

گفتارى از علامه حسن‌زاده آملى (در بخش تعليقات رساله حاضر): «آغاز و انجام»، يكى از مآخذ و مصادر علمى حكمت متعاليه ملا صدراست و در چندين فصل موقف هفتم الهيات أسفار و نيز در اكثر فصول باب يازدهم نفس اسفار، نظر به مطالب اين رساله دارد...كيف كان، در اين رساله، در واقع سخن از شرح حال انسان، در هر عالم است جز آن‌كه در فصل دوم و هفدهم و برخى از مواضع ديگر در اثناى سخن، به اختصار و ايجاز از آغاز؛ يعنى مبدأ تعالى و آمدن انسان از فطرت اولى اشارتى رفته است، نه بدان نحو كه مثلا در مبدأ و معاد شيخ رئيس و مولى صدرا از مبدأ بحث مى‌شود، لذا سزاوار است كه اين رساله را يكى از رسائل در معرفت نفس؛ يعنى روان‌شناسى بشناسيم و بدانيم.

نسخه شناسى

اين کتاب، داراى نسخ خطى فراوانى است كه در کتاب‌خانه موزه بريتانيا و نيز کتاب‌خانه‌هاى ايران (تهران، مشهد، همدان، قم) و پاكستان و مصر نگه‌دارى مى‌گردد.

نسخه‌اى از آن در دانشگاه تهران، به شماره 2401، موجود است.

نسخه حاضر در برنامه، با مقدمه و شرح و تعليقات آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملى در قطع رقعى با جلد شوميز در 232 صفحه براى بار چهارم در سال 1374ش، توسط «سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى» ايران، منتشر شده است.

منبع

1. دائرة المعارف تشيع، جلد اول، مدخل: آغاز و انجام.

2. دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج اول، مدخل:آغاز و انجام.

3. تعليقات آیت‌الله حسن‌زاده آملى.

وابسته‌ها

آغاز و انجام

پیوندها

مطالعه کتاب آغاز و انجام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور