الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها

الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها

نام کتاب	الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها
نام های دیگر کتاب	الکتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها
پدیدآورندگان	ابن ابي مريم، نصر بن علي (نويسنده) ابن عجمي، وليد بن رجب (مصحح ) بدر، عبدالرحمن ابراهيم (محقق)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏8
موضوع	قرآن - قرائت قرآن - قرائت - آداب و رسوم
ناشر	دار الصحابة للتراث
مکان نشر	مصر - طنطا
سال نشر	مجلد1: 2007م , 1428ق , مجلد2: 2007م , 1428ق ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE13985AUTOMATIONCODE

الكتاب الموضح في وجوه القراءات و عللها نوشته ابن ابی مریم (متوفی بعد 565ق) و تحقیق عبدالرحمن ابراهیم بدر، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به توضیح وجوه قرائات و علل این امر می‌پردازد. او قرائت یعقوب حضرمی را به دلیل کثرت راویانش و حسن انتخابش، به قاریان سبعه (هفتگانه) افزوده و قرائات را در این کتاب در قالب قرائات ثمانیه (هشتگانه) ارائه کرده است.

ساختار

کتاب، دارای دو جلد است. جلد اول حاوی مقدمه ناشر، معرفی قراء ثمانیه، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در ده فصل است و سپس قرائات هشتگانه را در سوره‌های قرآن از فاتحه تا بنی‌اسرائیل (اسراء) ذکر کرده است. جلد دوم ادامه مطالب جلد اول است از سوره کهف تا ناس.

گزارش محتوا

ناشر در مقدمه ا ز چاپ صد کتاب در علوم قرآن و تجوید و قرائات تاکنون سخن می‌گوید و نام 81 کتاب دیگر را که در این موضوع در دست چاپ است، ارائه می‌کند. محمد محمد احمد ابوسعده، تقریظی بر این کتاب نوشته و از کار محقق کتاب، عبدالرحمن بدر تقدیر کرده است. محقق کتاب در مقدمه‌اش از تخفیف الهی به خاطر نزول قرآن به هفت حرف (سبعه احرف) می‌گوید. او می‌نویسد: مطالبی که میان صفحات این کتاب جای گرفته، قرائات ائمه هشتگانه از امام نافع به امام یعقوب برای امام نصر بن علی بن محمد ابوعبدالله شیرازی فارسی فسوی نحوی است. نویسنده، پیش از نگارش این کتاب، کتابچه‌ای را به نام «المنتقی» در وجوه قرائات شاذ نوشته است. این اثر در عین اختصار حاوی مطالب مفید بسیاری بوده است. ازاین‌رو طالبان علم از ابن ابی مریم درخواست کردند که کتابی درباره قرائات مشهوره هم برای آنان بنویسد و او هم پس از فراغت از تدریس و خطابه در مسجد جامع شیراز، عملاً به درخواست آنان پاسخ مثبت داد. وی این کتاب را در قرائات هشتگانه نوشته است بااینکه مشهور نزد محققین در علوم قرائات این است که قرائات هفت تا یا ده تا (صغری و کبری) هستند. ابن ابی مریم، امام یعقوب حضرمی را هم به قراء هفتگانه اضافه کرده و علت این امر را کثرت راویان از او و حسن اختیارش ذکر کرده است؛ لذا وی به‌جای هفت قرائات از هشت قرائت صحبت کرده. وی در ذکر علل قرائات بر آنچه ابوالحسن علی بن جعفر بن محمد رازی سعیدی در «اختلاف القراء الثمانیة» ذکر کرده، بسنده کرده و علت گزینش این کتاب را اقبال اهالی شهرش به آن می‌داند. نویسنده در ابتدای کتاب، ده فصل را به‌صورت مقدمه مباحث بیان کرده و سپس به بیان استعاذه و بسلمه و شروع در ذکر قرائات در سوره‌ها به ترتیب از فاتحه تا ناس کرده است. او در ده فصل مقدماتی مباحث کلی ذیل را بیان کرده است؛ اسامی ائمه ثمانیه و انساب و اسانید و امصار آنان، ذکر راویان و راویان از آن‌ها و رموز آنان، مطالبی درباره تجوید قرآن، حروف معجم، اقسام و حوزه‌های حروف، همزه و احکام آن، احکام حروف مانند ادغام و اماله و ... وقف و ابتدا و ... . از مزایای این کتاب، ذکر قرائات با روشی مختصر و درعین‌حال غیرمخل است بعلاوه اینکه نویسنده در آن، از آیات قرآنی و احادیث نبوی و آثار و اشعار و اقوال و امثال زیادی برای توضیح وجه لغوی در کلمات قرآنی استفاده کرده است. او در این کتاب، اختلافات راوی با شیخش و اختلافات در خود راوی و موارد صحیح و ضعیف و غیره را در موارد اصول و قواعد و قرائات و نحو و صرف توضیح داده است و این کتاب را «الموضح» نام داده. قاریان هشتگانه عبارتند از: ابو معبد عبدالله بن کثیر کنانی، ابو عبدالرحمن نافع بن عبدالرحمن مدنی، ابو عمران عبدالله بن عامر شامی، ابو عمرو بن العلاء بصری، ابوبکر عاصم بن بهدلة أسدی، ابو عمارة حمزة بن حبیب زیات کوفی، ابوالحسن علی ابن حمزه کسائی و ابو محمد یعقوب بن إسحاق حضرمی. شیوه نویسنده در بیان قرائات این است که سوره‌های قرآن را به ترتیب ذکر کرده و اقوال راویان و ادله آنان را برای هرکدام از قرائات ذکر می‌کند. مثلاً در سوره ناس چنین می‌نویسد؛ الناس [آیه/ 1 و 2 و 3 و 5 و 6]: همه قاریان نون از کلمه «الناس» را مفتوح می‌خوانند به‌جز قرائت دوری از کسایی که نقل شده وی آن را متمایل به جر می‌خوانده است. وجه اماله این کلمه این است که چنین کاری به خاطر کسره اعراب جایز و حسن است. در برخی موارد هم ناس را به دلیل کثرت استعمال اماله داده‌اند که البته این امر باعث قیاس این مورد در سوره ناس با آن موارد نمی‌شود. مواردی که ذکر شده، در جاهایی است که کلام مکسور نیست و به علت کثرت استعمال چنین موردی اماله گرفته است وگرنه در مواردی که کلام مکسور باشد اماله اولویت دارد. درباره الف در کلمه «ناس» باید گفت، بااینکه الف آن الف فعال است ولی در اینکه در تصغیر به واو تبدیل می‌شود، به الف فاعل شباهت دارد. بااینکه اصل مکبر آن «اناس» است، در تصغیر به‌صورت «نویس» نوشته می‌شود و چون به الف فاعل شبیه است، اماله در آن (همان‌طور که در فاعل مجاز بود) مجاز است.

وضعیت کتاب

فهرست موضوعات هر جلد در انتهای همان ذکر شده است. پاورقی‌ها علاوه بر ارجاعات حاوی مطالب مفیدی در شرح مطالب کتاب و معرفی اعلام و ... هستند. توضیح برخی کلمات مبهم کتاب، تخریج احادیث، ترجمه اعلام، اعم از قاریان و راویان و... از جمله کارهای محقق روی کتاب است که بر غنای محتوایی آن افزوده است.

منبع مقاله

مقدمه و متن کتاب.