مقتل أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب عليه‌السلام

مقتل أمير المؤمنين علي بن أبي‌طالب‌عليه‌السلام

نام کتاب	مقتل أمير المؤمنين علي بن أبي‌طالب‌عليه‌السلام
نام های دیگر کتاب	کتاب مقتل أمير المؤمنين علي بن أبي‌طالب‌عليه‌السلام
پدیدآورندگان	صالح، ابراهیم (محقق) برذعی، حسین بن صفوان (راوی) ابن ابی‌الدنیا، عبدالله بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏37‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏7
موضوع	علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‎ها
ناشر	دار البشائر
مکان نشر	دمشق - سوریه
سال نشر	1422 هـ.ق یا 2001 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11841AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

مقتل أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(عليه‌السلام) تألیف ابى‌بكر عبدالله بن محمد بن عبيد بن سفيان معروف به ابن ابی‌الدنیا (متوفى 182ق) به روايت حسين بن صفوان برذعىّ است. اين اثر به زبان عربى مشتمل بر رواياتى مربوط به فضائل و زندگانى حضرت على(ع) از ولادت تا شهادت و مباحث پيرامون آن است.

ساختار

كتاب با يك مقدمه از محقق، ابراهيم صالح، در شرح حال و سخنان بزرگان درباره ابن ابى الدنيا آغاز شده است. متن كتاب نيز در ده باب ارائه شده كه هر باب مشتمل بر تعدادى روايت است. كتاب با يك مقدمه از محقق، ابراهيم صالح، در شرح حال و سخنان بزرگان درباره ابن ابى الدنيا آغاز شده است. متن كتاب نيز در ده باب ارائه شده كه هر باب مشتمل بر تعدادى روايت است.

گزارش محتوا

محقق كتاب در مقدمه به شرح زندگانى ابن ابى الدنيا و اقوال علما در مورد ايشان به همراه وصف نسخه خطى كتاب كه در دمشق و به خط كوفى موجود است، پرداخته و در آخر نيز راوى كتاب حسين بن صفوان برذعىّ را به صورت مختصر معرفى كرده است.

مطالب ابواب كتاب به اختصار عبارت است از:

باب اول كتاب شامل سى و نه حديث درباره فضائل حضرت على(ع) و چگونگى شهادت ايشان است.

باب دوم نيز شامل وصاياى حضرت على(ع) به امام حسن(ع) بعد از ضربت خوردن است كه طى ده حديث بيان شده است.

باب سوم به زمان در رحلت ايشان كه در چه روز و چه لحظه‌اى از روز بوده در طى هفت حديث اختصاص دارد.

باب چهارم نيز به عمر شريف حضرت در هنگام شهادت پرداخته كه هشت حديث را شامل شده است.

در باب پنجم به بعضى از صفات ظاهرى و خلق و خوى شخصيتى حضرت در ده حديث پرداخته است.

در باب ششم به طريقه غسل، كفن، نماز و دفن حضرت در سه حديث پرداخته شده است.باب هفتم به مكان دفن حضرت و اينكه در كجا و چه موقعيتى از كوفه قرار دارد، در طى شش حديث مى‌پردازد.

باب هشتم در بيان احوالات ابن ملجم بعد از ضربت و چگونگى قتل ايشان مى‌باشد كه در هيجده حديث به آن پرداخته شده است.

در باب نهم به مراثى كه بر حضرت بعد از شهادت و اينكه چه كسانى بر ايشان گريه كرده‌اند در طى پانزده حديث پرداخته شده است.

باب دهم نيز به بيان فرزندان ايشان از تمامى همسرانشان در طى هيجده حديث اختصاص دارد.

از ميان آثار مربوط به تاريخ شهادت امام على(ع) كتاب ابن ابى الدنيا، كهن‌ترين كتابى است كه برجاى مانده است.

به گفته رسول جعفريان، «نويسنده كتاب ابوبكر عبدالله بن محمد بن عبيد معروف به ابن ابى الدنيا قرشى (281 208ق) از علماى محدث - مورخ است كه آثار بيشمارى به صورت تك‌نگارى در حوزه‌هاى مختلف حديثى و بعضاً تاريخى دارد. سبك و سياق او نگارش اخبار به صورت روايات مستقل است كه جمعاً تحت يك عنوان كلى فراهم مى‌آورد. وى شخصيتى كم مانند در تأليف و تنوع موضوعاتى است كه به آن پرداخته و آثار بيشمارى، هر چند برخى از آنها كوچك است، از خود برجاى گذاشته است. براى اهميت اثر او را بدانيم بايد توجه كنيم كه وى سى سال زودتر از طبرى مورخ درگذشته و بنابراين يك نسل از او جلوتر است.»

كتاب در مجموع داراى 119 روايت است كه نويسنده آنها را با سند و از مآخذ مختلف تاريخى نقل كرده است. هر روايت تاريخى داستانى را درباره بخشى از ماجراى شهادت امام على(ع)، همين‌طور پيش‌زمينه‌ها و نيز آثار و تبعات آن گزارش نموده است. تمامى اين روايات توسط شخصى به نام حافظ حسين بن صفوان برذعى متوفاى 340ق به نقل از ابن ابى الدنيا روايت شده و نام او در آغاز همه اسناد ديده مى شود در واقع وى راوى آثار ابن ابى الدنيا ست.

راوى يا راويان هر خبرى بين ابن ابى الدنيا تا اصل خبر در آغاز بيشتر نقلها آمده است. برخى از آنها مورخان شيعى و برخى نيز به اصطلاح از عامه مى‌باشند. براى مثل اين سند: «... از جابر بن عبدالله جعفى، از محمد بن على [امام باقر]...» سپس متن وصيت امام على را به امام مجتبى(ع) نقل كرده است.

نخستين روايت از وقت بيرون آمدن امام على(ع) پيش از اذان صبح به سوى مسجد است كه مرغان برابر وى درآمدند و آواز سردادند. همراهان آنان را دور كردند اما حضرت فرمودند: مرانيد كه نوحه‌گرند.

روايات مربوط به شهادت امام على(ع) در اين كتاب متفاوت نقل شده است در واقع، ابن ابى الدنيا جامع اين نقلهاست و درست همان‌طور كه در كتابى مانند تاريخ طبرى ملاحظه مى‌كنيم، روايات متفاوت و متعارضى درباره يك واقعه آورده مى‌شود.

در روايت 12 به نقل از امام باقر(ع) آمده است: «آنگاه كه خداوند اراده كرد كه كرامت شهادت با ضربت ابن ملجم نصيب امام على(ع) شود، ابن ملجم شب را در مسجد بنى اسد بود. وقتى هوا تاريك شد به خانه‌اى از خانه‌هاى كنديان رفت. يك جمعه پيش از آن امام روى منبر از زبان رسول خدا(ص)نقل كرد كه آن حضرت به من فرمود: لايبغضك مؤمن و لا يحبك كافر. و افزود:من در خواب ديدم كه شيطانى ضربتى بر من زده و ريش مرا به خون سرم تر كرده است، اما اين مرا ناراحت نكرد... اين بود تا شب معهود كه ابن ملجم در كنارى كمين كرد. وقتى امام براى نماز وارد مسجد شد، ابن ملجم ضربه خود را فرود آورد. محمد بن حنيفه نزديك آن حضرت ايستاده بود، او را گرفت. مردم نيز بر ابن ملجم يورش بردند تا او را بكشند. امام على(ع) فرمود: صبر كنيد. او را نكشيد. اگر ماندم او را قصاص خواهم كرد يا خواهم بخشيد. اگر نماندم، همان اصل نفس در برابر نفس.در روايت 97 آمده است: عبدالملك بن سليمان گويد: به عطاء گفتم: آيا احدى از اصحاب رسول الله فقيه‌تر از على بود؟ گفت: نه والله من كسى را نمى‌شناسم.

وضعيت كتاب

تنها نسخه خطى اين كتاب در دار الكتب الظاهريه در شهر دمشق نگهدارى مى‌شد كه بعدها به مكتبه الاسد الوطنيه اين شهر منقل شده و با شماره 3831 در بيست صفحه موجود مى‌باشد. اين اثر توسط ابراهيم صالح در شهر دمشق براى اولين بار در سال 1422ق به چاپ رسيد.

در پاورقى كتاب ارجاعات و معرفى مختصر اعلام توسط محقق كتاب ذكر شده است. فهارس كتاب در انتهاى اثر آمده كه عبارت است از: آيات قرآنى، احاديث، اشعار، قبايل و جماعات، اماكن، مصادر، ابواب كتاب و فهرست فهارس.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب

وابسته‌ها

مقتل الإمام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع)

پیوندها

مطالعه کتاب مقتل أمير المؤمنين علي بن أبي‌طالب‌عليه‌السلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور