آثار البلاد و اخبار العباد (ترجمه)

آثار البلاد و اخبار العباد (ترجمه)

نام کتاب	آثار البلاد و اخبار العباد (ترجمه)
نام های دیگر کتاب	آثار البلاد و اخبار العباد. فارسی
پدیدآورندگان	محدث، هاشم (تصحيح و تكميل) قزوینی، زکریا بن محمد (نويسنده) جهانگیر میرزا (مترجم)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏G‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏4‎‏ ‎‏آ‎‏2041‎‏ ‎‏1373‎‏ب
موضوع	جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 جغرافیای تاریخی - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	امير کبير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1373 هـ.ش
کد اتوماسیون	2201

معرفى اجمالى

«آثار البلاد و أخبار العباد (ترجمه)»، ترجمه اثر ارزشمند زكريا بن محمود قزوينى است كه به قلم جهانگيرميرزا به فارسى برگردانده و توسط ميرهاشم محدث تصحيح شده است.

مترجم اين كتاب، جهانگيرميرزا، پسر سوم عباس‌ميرزا نايب‌السلطنه است كه در سال 1225ق، متولد و در 18 ربيع‌الاول سال 1250 با تحريك و اغواى ميرزا ابوالقاسم قائم مقام، به امر برادر صلبى خود، محمد شاه قاجار، كور شد و به سال 1269 در سن چهل و چهار سالگى در خوى وفات كرد.

از آنجا كه «آثار البلاد و أخبار العباد» با همه جامعيت و معروفيتش، به فارسى ترجمه نشده، مصحح در صدد تصحيح ترجمه فوق برآمده است: «آشنايى من با اين ترجمه به سال 1362ش، برمى‌گردد كه به‌مناسبت همكارى در تصحيح مرآةالبلدان گاه و بيگاه مجبور به مراجعه به اين كتاب بودم و چون ترجمه را از هر نظر جالب ديدم، در صدد تصحيح آن برآمدم».

ترجمه جهانگيرميرزا از آثار البلاد، مانند بقيه كتبى كه در زمان قاجار ترجمه شده، ترجمه‌اى آزاد است و مترجم به‌طورى‌كه گفته خواهد شد، غير از مواردى چند، در برگرداندن اين متن از زبان عربى به فارسى، سعى كرده امانت را حفظ كند.

مترجم، هر جا كه لازم دانسته اطلاعاتى به كتاب افزوده كه موجب اعتبار بيشتر آن شده است؛ در عوض به اين بهانه كه: «مترجم اين سخن‌ها و كرامات را كه صاحب آثار البلاد از احوال مشايخ صوفيه و علماى تسنن، مى‌نويسد، از قلم مى‌اندازد و به ترجمه نمى‌آورد؛ زيرا كه دروغ و بى‌فايده است»، چندين قسمت را ترجمه نكرده است.

از ديگر نكاتى كه وى به بهانه فوق، از ترجمه آنها خوددارى كرده، مطالبى است كه قزوينى درباره ابن عربى و سهروردى و خيام و... نوشته است. مصحح براى اينكه خواننده، ترجمه كتاب را به‌طور كامل در دست، داشته باشد، اين قسمت‌ها را ترجمه و به كتاب افزوده است؛ منتها اضافات مترجم با علامت () و هم كمبودهايى كه ترجمه شده با علامت [] در كتاب آمده است، تا محدوده كار جهانگيرميرزا، نشان داده شود.

در مواردى جهانگيرميرزا، به سنى بودن زكرياى قزوينى، به اين ترتيب اشاره كرده: «صاحب آثار البلاد چون در مذهب شافعى است...»، «چون صاحب كتاب آثار البلاد، از اهل تسنن است...»، «چون صاحب آثار البلاد، در مذهب اشاعره است...» و... كه مصحح آنها را حذف كرده است. در متن عربى كتاب، پس از ذكر نام خلفاى سه‌گانه، «رضي‌الله‌عنه» آمده؛ درحالى‌كه مترجم، آنها را به فحش و ناسزا تبديل نموده است. اين كلمات توهين‌آميز نيز حذف شده است.

از ترجمه جهانگيرميرزا، تنها نسخه منحصرى در اختيار مصحح بوده است. ترجمه كتاب از اقليم اول شروع مى‌شود و ترجمه سه مقدمه مؤلف را ندارد. از آخر نيز، حدود دو صفحه ناقص است. مصحح پس از استنساخ، ترجمه را با متن عربى آثار البلاد، مقابله مى‌كند؛ پس از آن به پيشنهاد على‌نقى منزوى نسخه‌اى از چاپ آلمان پيدا كرده، دوباره ترجمه را از سر تا ته، با آن مقايسه مى‌كند، كه البته پس از مقابله، معلوم شده است كه تفاوت چندانى با يكديگر ندارند.

به اعتقاد مصحح، مقدمه چاپ بيروت بى‌ارزش است؛ ولى در عوض، مقدمه‌اى را كه ووستنفلد بر كتاب نوشته، بسيار ارزشمند مى‌باشد، لذا با ترجمه دكتر عبدالكريم گلشنى در ابتداى كتاب آمده است.

از ابتكارات جالب مترجم ذكر شماره صفحات دو چاپ بيروت و آلمان در كنار هر اسم جغرافيايى است؛ تا خواننده به سهولت بتواند، هر سه چاپ را با هم مقايسه كند. رمز «ب» نشانه بيروت و رمز «و» نشانه ووستنفلد است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب آثار البلاد و اخبار العباد (ترجمه) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور