المرشد الوجيز إلی علوم تتعلق بالكتاب العزيز: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'کشف الظنون' به 'کشف الظنون ') |
جز (جایگزینی متن - '[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|کشف الظنون ]] ]]' به 'کشف الظنون ') |
||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب « | در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|کشف الظنون]] » حاجی خلیفه، افزوده شده است<ref>مقدمه محقق، ص3- 26</ref>. | ||
در مقدمه نویسنده، به موضوع فصول کتاب، اشاره شده است<ref>مقدمه دوم، ص27- 29</ref>. | در مقدمه نویسنده، به موضوع فصول کتاب، اشاره شده است<ref>مقدمه دوم، ص27- 29</ref>. | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارت‌اند از: | از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارت‌اند از: | ||
# درج زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده؛ | # درج زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده؛ | ||
# افزودن مقدمه‌ای پیرامون علم قرائت، برگرفته از کتاب « | # افزودن مقدمه‌ای پیرامون علم قرائت، برگرفته از کتاب «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|کشف الظنون]] » حاجی خلیفه؛ | ||
# ضبط دقیق الفاظ قرآنی در وجوه قرائت آن‌ها؛ | # ضبط دقیق الفاظ قرآنی در وجوه قرائت آن‌ها؛ | ||
# شرح و توضیح لغات سخت و دیریاب متن در پاورقی‌ها، به همراه استناد آن به فرهنگ لغت‌ها و معاجم معروف و معتبر؛ | # شرح و توضیح لغات سخت و دیریاب متن در پاورقی‌ها، به همراه استناد آن به فرهنگ لغت‌ها و معاجم معروف و معتبر؛ | ||
نسخهٔ ۱ اوت ۲۰۱۷، ساعت ۱۲:۱۰
| نام کتاب | المرشد الوجيز الی علوم تتعلق بالكتاب العزيز |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابوشامه، عبدالرحمن بن اسماعيل (نويسنده)
شمس‌الدين، ابراهيم (مترجم) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 75/45 /الف2م4 |
| موضوع | احاديث خاص (سبعه احرف)
قرآن - علوم قرآني قرآن - قرائت |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | مجلد1: 1424ق , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE03051AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
المرشد الوجيز الی علوم تتعلق بالكتاب العزيز تألیف شهاب‌الدین عبدالرحمن بن اسماعیل بن ابراهیم، معروف به ابوشامه مقدسی (متوفی 665ق)، کتابی است در شناخت کیفیت نزول قرآن، جمع و تلاوت آن و تفسیر و توضیح حدیث «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و قرائت‌های هفتگانه قرآن[۱].
تحقیق و تصحیح کتاب، توسط ابراهیم شمس‌الدین صورت گرفته است.
زبان و زمان نگارش
کتاب به زبان عربی و در نیمه اول قرن هفتم هجری، نوشته شده است.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز و مطالب در شش باب، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، ابتدا به تعریف علم قرائت پرداخته شده و سپس، ضمن اشاره به موضوع کتاب و نویسنده آن، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، مبادرت شده است. در پایان نیز، زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده ذکر و مطالبی در تعریف علم قرائت به نقل از کتاب «کشف الظنون » حاجی خلیفه، افزوده شده است[۲].
در مقدمه نویسنده، به موضوع فصول کتاب، اشاره شده است[۳].
باب اول، در بیان کیفیت نزول قرآن و چگونگی تلاوت و حفظ آن است. نویسنده در این زمینه، ابتدا به بررسی آیه 185 سوره بقره: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ؛ ماه رمضان [همان ماه] است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است»، آیه 3 دخان: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَکَةٍ؛ ما آن را در شبى فرخنده نازل کردیم» و آیه اول سوره قدر: «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ؛ ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم» و وجود یا عدم وجود منافات بین این آیات پرداخته و سپس، روایات شب قدر را به‌منظور جمع میان این 3 آیه، بررسی نموده است[۴].
باب دوم، در مورد چگونگی جمع‌آوری قرآن کریم توسط صحابه و توضیح اقدامات خلفا است[۵].
در باب سوم، در ضمن سه فصل زیر، به بررسی روایت پیامبر(ص): «أنزل القرآن علی سبعة أحرف» و شرح آن پرداخته شده است:
در فصل اول، به ذکر روایاتی پرداخته شده که در ضمن آن، به این نکته اشاره گردیده که قرآن کریم، بر هفت حرف نازل شده است. از جمله این روایات، حدیثی است بدین مضمون از عروة بن زبیر به نقل از مسور بن مخرمه و عبدالرحمن بن عبدالقاری که از عمر بن خطاب شنیدند که می‌گفت از هشام بن حکیم سوره فرقان را شنیدم که به‌غیراز حروفی که از پیامبر(ص) شنیدم، آن را قرائت می‌کرد ... لذا با او به نزد پیامبر(ص) رفته و ایشان هر دو قرائت را تأیید نموده و فرمودند: «إن هذا القرآن أنزل علی سبعة أحرف فأقرؤوا ما تیسر منه» (همان این قرآن بر هفت حرف نازل شده پس هر اندازه که از آن می‌توانید، بخوانید) [۶].
در فصل دوم، مراد از «أحرف السبعة» که قرآن بر اساس آن نازل گردیده، توضیح داده شده است و برای آن، وجوه مختلفی ذکر گردیده است، از جمله به نقل از ابوعبید قاسم بن سلام در کتاب «غریب الحدیث» چنین آمده است که مراد از این حدیث، «هفت لغت از لغات عرب» است مراد از آن لغات قریش، هذیل، ثقیف، هوازن، کنانه، تمیم و یمن است که فقط در لفظ متفاوت هستند و معنای آن‌ها یکی است[۷].
در فصل سوم، به بررسی این نکته پرداخته شده است که آیا مجموع هفت حرف مورد بحث قراء، در قرآن کنونی جمع شده یا فقط یک حرف از آن، موجود است؟ در اینجا دو نظریه وجود دارد[۸].
باب چهارم، به معنای قرائات هفتگانه معروف و ارائه نکات و مطالبی پیرامون هر یک، اختصاص یافته است[۹]. و در باب پنجم، تفاوت قرائت صحیح و قرائت شاذ و ضعیف، بررسی شده است. نویسنده در این قسمت، به‌تفصیل از نظرات فقیهان مذاهب مختلف در خصوص حکم فقهی قرائت‌های شاذ در نماز سخن گفته است[۱۰].
در آخرین باب، به بیان روایاتی درباره اقبال به علوم مفید قرآن و عمل به آن و ترک تعمق در تلاوت الفاظ آن و غلو در این امر، پرداخته شده است، از جمله آنکه در روایتی از ابوذر غفاری، چنین آمده است که پیامبر(ص) شبی از شب‌ها، به عبادت برخاسته و تمام شب تا صبح، آیه شریفه «إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَ إِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَکِيمُ؛ اگر عذابشان کنى، آنان بندگان تواند و اگر بر ایشان ببخشایى تو خود، توانا و حکیمى» (مائده: 118) [که به‌اشتباه در کتاب آیه 121 ذکر شده است] را قرائت نموده و با آن قیام و رکوع و سجده می‌نمود[۱۱].
وضعیت کتاب
از جمله اقدامات تحقیقی صورت گرفته در کتاب، عبارت‌اند از:
- درج زندگی‌نامه مفصلی از نویسنده؛
- افزودن مقدمه‌ای پیرامون علم قرائت، برگرفته از کتاب «کشف الظنون » حاجی خلیفه؛
- ضبط دقیق الفاظ قرآنی در وجوه قرائت آن‌ها؛
- شرح و توضیح لغات سخت و دیریاب متن در پاورقی‌ها، به همراه استناد آن به فرهنگ لغت‌ها و معاجم معروف و معتبر؛
- ارائه اطلاعاتی پیرامون اعلام، کتب و تألیفات مذکور در متن به همراه ذکر منابع و مراجع آن.
- شرح اصطلاحات علم قرائت؛
- تخریج تمامی احادیث نبوی و ضبط دقیق نص آن، به همراه استناد به کتب حدیثی معتبر؛
- تخریج آیات و الفاظ قرآنی[۱۲].
این اثر دو بار در بیروت (بار اول در 1395ق) چاپ شده است[۱۳].
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رحیم‌لو، یوسف، «دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1378.