ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر

ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر

نام	ابن‌براج، عبدالعزیز بن نحریر
نام های دیگر	طرابلسی، عبدالعزیزی بن نحریر
نام پدر	نحریر
متولد	۴۰۰ق
محل تولد	مصر
رحلت	481 هـ.ق
اساتید	سيد مرتضى علم الهدى، شيخ طوسى،
برخی آثار	‏جواهر الفقه المهذب
کد مؤلف	AUTHORCODE78AUTHORCODE

ولادت

ابن بَرّاج، سعد‌الدين ابوالقاسم عبدالعزيز بن نحرير بن عبدالعزيز بن براج طرابلسى، معروف به قاضى و ملقب به عز المؤمنين (د شعبان 481)، فقيه و قاضى شيعى امامى بوده است. از تاريخ تولد او آگاهى دقيقى در دست نيست، ولى با توجه به اينكه عمرش را هشتاد و اندى نوشته‌اند، مى‌توان گفت كه در حدود 400ق، به دنيا آمده است.

ابن براج در مصر متولد گرديد و در همان جا رشد يافت و چون ديرزمانى قضاى طرابلس شام را به عهده داشت، به طرابلسى معروف شد. فقيهان امامى، وقتى به‌نحو مطلق از «قاضى» ياد مى‌كنند، مرادشان ابن براج است.

اساتید

آوازه مجلس درس سيد مرتضى علم الهدى او را به بغداد كشاند. ابن براج در 429ق، در درس وى حاضر شد و 7 سال؛ يعنى تا زمان درگذشت سيد مرتضى نزد او دانش آموخت. علم الهدى كه كمك‌هزينه دانشجويان را به اندازه شأن علمى‌اشان مى‌پرداخت، به شيخ طوسى ماهانه 12 و به ابن براج 8 دينار مى‌داد و ازاين‌رو مى‌توان او را برجسته‌ترين و نام‌بردارترين شاگرد علم الهدى، پس از شيخ ابوجعفر طوسى (د 460ق) دانست.

ابن براج پس از درگذشت علم الهدى، در مجلس درس شيخ طوسى شركت جست و چند سالى نيز در محضر او بود. در 438ق، به‌عنوان خليفه شيخ رهسپار طرابلس شام شد. برخى از نويسندگان بر آنند كه جلال الملك (از فرمانروايان بنى عمار، حك 464 - 492ق) در همين سال او را بر منصب قضا گماشت، ولى با توجه به زمان روى‌كارآمدن جلال الملك چنين سخنى درست به نظر نمى‌رسد. اگر جلال الملك درست در آغاز حكومت خود، ابن براج را بر آن منصب گمارده باشد، از آنجا كه وى تا پايان عمر در طرابلس ماندگار شد، مى‌توان گفت كه وى حدود 17 سال قاضى طرابلس بوده است. افندى، افزون بر استادان يادشده، شيخ مفيد محمد بن نعمان (د 413ق) را نيز با ترديد از استادان قاضى مى‌شمارد كه اگر وى در سال درگذشت شيخ مفيد، 13 ساله بوده باشد، مى‌توان اين ترديد را موجه دانست. افندى از خلال كلمات مجلسى چنين برداشت كرده كه ابوالفتح كراجكى (د 449ق) استاد وى بوده است، ولى شخصاً بر آن است كه كراجكى استاد قاضى عبدالعزيز بن ابى‌كامل طرابلسى، شاگرد ابن براج بود و برخى از رجال‌شناسان، پاره‌اى از احوال، کتاب‌ها و حتى لقب آن قاضى را با ابن براج درآميخته‌اند.

شاگردان

كسان بسيارى از مجلس درس ابن براج بهره جسته و از او حديث شنيده‌اند كه به برخى از آنان اشاره مى‌شود: حسكا بن بابويه جد منتجب‌الدين، عبدالجبار مقرى رازى، عبدالرحمان نيشابورى خزاعى، حسن بن عبدالعزيز جيهانى، قاضى ابن ابى‌كامل طرابلسى، ابوجعفر محمد حلبى، زيد بن داعى و كميح.

از برخى نوشته‌هاى قاضى مى‌توان پى برد كه وى در مجلس درس شيخ طوسى يك شاگرد معمولى نبوده؛ چنان‌كه در مهذب مباحثه‌اى را مى‌بينيم كه ميان شيخ با ابن براج رخ داده و شيخ در اين گفت‌وگو مجاب گرديده است. نيز شيخ طوسى در سرآغاز پاره‌اى از نوشته‌هايش تصريح مى‌كند كه اين کتاب‌ها را به درخواست شيخ فاضل مى‌نويسد و آقابزرگ در حاشيه پاره‌اى از نسخ کتاب «الجمل و العقود» وى ديده كه مراد از شيخ فاضل، ابن براج است. نيز به گفته كاظمينى، راوندى در «حل العقود» تصريح كرده است كه شيخ مورد نظر همان ابن براج است. افزون بر آن اينكه شيخ کتاب جداگانه‌اى به نام مسائل ابن براج پرداخته است.

آثار

1. الجواهر (جواهر الفقه): در1276ق، در تهران در مجموعه‌اى به نام «الجوامع الفقهية» چاپ شده است. در اين کتاب حدود 820 پرسش در باب‌هاى گوناگون فقه مطرح و به آنها پاسخ داده شده است. برخى بر آنند كه اين کتاب اولين نوشته‌اى است كه مسائل فقهى را به‌صورت پرسش و پاسخ طرح نموده است.
2. شرح جمل العلم و العمل: شرحى است بر بخش فقهى کتاب «جمل العلم و العمل» علم الهدى. اين کتاب مختصر به بيان احكام طهارت، نماز ميت، روزه، اعتكاف، حج و زكات پرداخته است و از ويژگى‌هاى آن اين است كه نظرهاى فقهى گروهى از صحابه پيامبر(ص) و تابعين و فقيهان سده 1 و 2ق را در بر دارد.
3. المهذب: اين کتاب چنان‌كه از فحواى عبارتى از آن (476/2) برمى‌آيد، در حدود 467ق، نوشته شده است و صاحب «مفتاح الكرامة» آن را مهذب قديم در مقابل مهذب ابن فهد (مهذب جديد) مى‌خواند.

پاره‌اى آثار همچون حسن التعريف؛ الكامل در فقه؛ العالم در فروع؛ المعتمد؛ المقرب؛ المنهاج؛ الموجز در فقه و التفسير نيز به وى نسبت داده شده است.

منابع مقاله

دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، جلد 3، ص 95، به قلم سيد محمد بحر العلوم .

وابسته‌ها

المهذب

جواهر الفقه

شرح جمل العلم و العمل