۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - ' (ع) ' به '(ع)'
جز (جایگزینی متن - 'ه(' به 'ه (') |
جز (جایگزینی متن - ' (ع) ' به '(ع)') |
||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
لكهارت كه تحقيق مفصل و معتبرى در مورد سقوط شاه سلطان حسين و سال‌هاى حكومت افغان‌ها در ايران انجام داده است، مى‌گويد كه زبدة التواريخ «بى‌شك از مهم‌ترين منابع فارسى براى اين دوره است». مدرس رضوى هم در مقدمه مجمل‌التواريخ درباره اين اثر نقل مشابهى دارد: «براى اواخر سلاطين صفويه و دوران هرج و مرج مملكت و تسلط افاغنه بر ايران بهترين كتاب، زبدة التواريخ محمد محسن بن عبدالكريم مستوفى آستان قدس رضوى است كه آن را به نام رضا قلى پسر نادر شاه تأليف كرده». البته او نام پدر محمد محسن را به جاى محمد كريم به غلط عبدالكريم ذكر كرده است. | لكهارت كه تحقيق مفصل و معتبرى در مورد سقوط شاه سلطان حسين و سال‌هاى حكومت افغان‌ها در ايران انجام داده است، مى‌گويد كه زبدة التواريخ «بى‌شك از مهم‌ترين منابع فارسى براى اين دوره است». مدرس رضوى هم در مقدمه مجمل‌التواريخ درباره اين اثر نقل مشابهى دارد: «براى اواخر سلاطين صفويه و دوران هرج و مرج مملكت و تسلط افاغنه بر ايران بهترين كتاب، زبدة التواريخ محمد محسن بن عبدالكريم مستوفى آستان قدس رضوى است كه آن را به نام رضا قلى پسر نادر شاه تأليف كرده». البته او نام پدر محمد محسن را به جاى محمد كريم به غلط عبدالكريم ذكر كرده است. | ||
بسيارى از مطالب تاريخى كه محمد محسن از عصر آخرين سلاطين صفوى نقل كرده است، در منابع ديگر يافت نمى‌شود. او در هنگام جنگ‌هايى كه با ابدالى‌هاى هرات مى‌شد، در مشهد حضور داشته است. بنابراين، اطلاعات دقيقى از اين نبردها كه عموما با پيروزى ابدالى‌ها همراه بود، به دست مى‌دهد. هنگامى كه فتحعلى خان تركمان از طرف دربار فرماندهى سپاه قزلباش‌ها را براى فتح هرات و قندهار به عهده گرفت، براى تدارك سپاهش طلاها و نقره‌هاى آستانه امام رضا (ع) را با عنوان قرض تصرف كرد. در جلسه‌اى كه با حضور بزرگان مشهد صورت حساب خزائن آستانه تهيه مى‌شده، به گفته محمد محسن، محمد آقاى ناظر مسجد جامع؛ يعنى رئيس مؤلف هم حضور داشته است. به همين خاطر وزن دقيق طلا و نقره‌اى كه فتحعلى خان تصاحب كرده بود، در كتاب خود نوشته است. | بسيارى از مطالب تاريخى كه محمد محسن از عصر آخرين سلاطين صفوى نقل كرده است، در منابع ديگر يافت نمى‌شود. او در هنگام جنگ‌هايى كه با ابدالى‌هاى هرات مى‌شد، در مشهد حضور داشته است. بنابراين، اطلاعات دقيقى از اين نبردها كه عموما با پيروزى ابدالى‌ها همراه بود، به دست مى‌دهد. هنگامى كه فتحعلى خان تركمان از طرف دربار فرماندهى سپاه قزلباش‌ها را براى فتح هرات و قندهار به عهده گرفت، براى تدارك سپاهش طلاها و نقره‌هاى آستانه امام رضا(ع)را با عنوان قرض تصرف كرد. در جلسه‌اى كه با حضور بزرگان مشهد صورت حساب خزائن آستانه تهيه مى‌شده، به گفته محمد محسن، محمد آقاى ناظر مسجد جامع؛ يعنى رئيس مؤلف هم حضور داشته است. به همين خاطر وزن دقيق طلا و نقره‌اى كه فتحعلى خان تصاحب كرده بود، در كتاب خود نوشته است. | ||
اساسا آمار و ارقامى را كه محمد محسن از تعداد سپاهيان يا مخارج آنها و با بذل و بخشش‌هاى شاهان صفوى به زيارتگاه‌ها در اثر خود آورده است، مى‌شود به خاطر دسترسى او به دفاتر ديوانى، معتبر تلقى كرد. همچنين آمار هفتصد هزار كشته از مردم اصفهان در جريان محاصره و سقوط پايتخت ايران به دست محمود افغان كه مؤلف زبدة التواريخ به استناد ليست تهيه شده، از طرف حاكمان جديد اصفهان نقل كرده است، از تخمين‌هايى كه ديگر منابع ارائه داده‌اند، مستندتر است. | اساسا آمار و ارقامى را كه محمد محسن از تعداد سپاهيان يا مخارج آنها و با بذل و بخشش‌هاى شاهان صفوى به زيارتگاه‌ها در اثر خود آورده است، مى‌شود به خاطر دسترسى او به دفاتر ديوانى، معتبر تلقى كرد. همچنين آمار هفتصد هزار كشته از مردم اصفهان در جريان محاصره و سقوط پايتخت ايران به دست محمود افغان كه مؤلف زبدة التواريخ به استناد ليست تهيه شده، از طرف حاكمان جديد اصفهان نقل كرده است، از تخمين‌هايى كه ديگر منابع ارائه داده‌اند، مستندتر است. | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
مجمع دشت مغان و انتخاب نادر به عنوان شاه ايران در زبدة التواريخ كاملا يك طرفه منعكس شده است. محمد محسن هم مانند ديگر نويسندگان دستگاه نادر سعى كرده است اين اجتماع و به سلطنت رسيدن خان افشار را طبيعى جلوه دهد. | مجمع دشت مغان و انتخاب نادر به عنوان شاه ايران در زبدة التواريخ كاملا يك طرفه منعكس شده است. محمد محسن هم مانند ديگر نويسندگان دستگاه نادر سعى كرده است اين اجتماع و به سلطنت رسيدن خان افشار را طبيعى جلوه دهد. | ||
محمد محسن كه تربيت يافته نظام صفوى و به خصوص دوره شاه سلطان حسين به شمار مى‌رود، يك شيعه تمام عيار است و اگر چه در ديباچه كتاب خود از خلفاى راشدين با احترام ياد مى‌كند؛ ولى تنها نشانه تأثير او از سياست‌هاى مذهبى نادر به همين محدود مى‌شود. در عوض سراسر كتاب او آكنده از احترام و تكريم ائمه شيعه (ع) و روحانيان است. قضاوت‌هاى او درباره اختلافات دربار شاه سلطان حسين و كشمكش‌هاى ميان امرا با توجه به اينكه در زمان تأليف زبدة التواريخ سلطه آنها به پايان رسيده بود و مؤلف آزادتر قضاوت كرده، حائز اهميت تاريخى است. | محمد محسن كه تربيت يافته نظام صفوى و به خصوص دوره شاه سلطان حسين به شمار مى‌رود، يك شيعه تمام عيار است و اگر چه در ديباچه كتاب خود از خلفاى راشدين با احترام ياد مى‌كند؛ ولى تنها نشانه تأثير او از سياست‌هاى مذهبى نادر به همين محدود مى‌شود. در عوض سراسر كتاب او آكنده از احترام و تكريم ائمه شيعه(ع)و روحانيان است. قضاوت‌هاى او درباره اختلافات دربار شاه سلطان حسين و كشمكش‌هاى ميان امرا با توجه به اينكه در زمان تأليف زبدة التواريخ سلطه آنها به پايان رسيده بود و مؤلف آزادتر قضاوت كرده، حائز اهميت تاريخى است. | ||
محمد محسن با همه احترامى كه براى مخدوم خود محمد آقاى خواجه قائل است و در چند مورد آن را آشكار مى‌سازد؛ ولى هنگام انتقاد از بزرگان دربار شاه سلطان حسين او را هم مقصر مى‌شمارد. | محمد محسن با همه احترامى كه براى مخدوم خود محمد آقاى خواجه قائل است و در چند مورد آن را آشكار مى‌سازد؛ ولى هنگام انتقاد از بزرگان دربار شاه سلطان حسين او را هم مقصر مى‌شمارد. | ||