أضواء علی مناهج بعض المفسرين من زوايا علوم القرآن

اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن

نام کتاب	اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن
پدیدآورندگان	متولی، عبدالحمید محمود (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏91‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏5‎‏الف‎‏6
موضوع	تفاسیر - تاریخ و نقد تفسیر - فن مفسران - نقد و تفسیر
ناشر	عبد الحميد محمود متولي
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1420 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2921AUTOMATIONCODE

اضواء على مناهج بعض المفسّرين من زوايا علوم القرآن تأليف دكتر عبد الحميد محمود متولى استاد تفسير و علوم قرآنى دانشكده‌ى مباحث اسلامى دانشگاه الأزهر پيرامون معرفى روشهاى بعضى از مفسّرين به زبان عربى به رشته تحرير در آمده است.

ساختار

مباحث کتاب در يازده مبحث تدون شده و متضمن بعضى مباحث پيرامون تفسير، منشأ پيدايش آن و دخول اسرائيليات در تفسير مى‌باشد. مؤلف اهتمام در بيان مسائل واجب بر مفسّر هنگام بررسى قرآن جهت فهم آن و نوشتن تفسير دارد، چه تفسير تحليلى باشد يا موضوعى، چه در يك سوره باشد يا كل قرآن، وى اميدوار است با نوشتن اين کتاب مسلمانان و پژوهشگران را با ميراث تفسيرى اسلام و تفاوت روش آنها و جايگاهشان آشنا كند.

گزارش محتوا

در مبحث اول معانى لغوى و اصطلاحى تفسير و تأويل، تفاوت آندو و شروط لازم بر مفسّر و اقسام تفاسير مأثور و مصادر آنها، تفسير قرآن به قرآن و به سنّت بررسى و به تبيين تفسير در عهد صحابه مى‌پرداخته ميشود.

بعد از قرآن و سنت، كلام صحابه مصدر ديگرى براى تفسير قرآن شمرده شده و مشهورترين تفاسير از صحابه را 10 تفسير مى‌باشد. تفاسير خلفاى اربعه، ابن مسعود، ابن عباس ، ابىّ بن كعب، زيدبن ثابت، ابوموسى اشعرى و عبدالله بن زبير. معرفى بزرگانى كه بيشترين روايات از آنها در تفاسير وجود دارد در ادامه مى‌آيد.

پس از معرفى آنها، فضائلشان، ارزش تفاسير مأثور از صحابه و تابعين و مميّزات آنها، تعصب مذهبى، اغراض سياسى و اختلاط احاديث، از اسباب ضعف در تفاسير برشمرده و بيان ميشود كه شروع تدوين نوشتارى تفسير در پايان قرن اول هجرى در عهد عمربن عبدالعزيز بوده است.

ايشان اقوال مفسّرين از صحابه و تابعين را جمع‌آورى كرده و مى‌گويد: از مزاياى تفسير در اين مرحله، ضميمه كردن روايات پيامبر اكرم(ص) در تفسير به تفاسير صحابه و تابعين، اختصار اسانيد و از نقاط ضعفشان اسناد از سلف بدون ذكر قائلينشان و ورود برخى روايات اسرائيليات مى‌باشد.

مهمترين تفاسير مأثور: 1. جامع البيان - طبرى 2. معالم التنزيل - لغوى 3. تفسير القرآن - ابن كثير 4. درالمنثور - سيوطى مى‌باشد. پس از بررسى و معرفى مختصرى از دوران حيات، مهمترين تأليفات، جايگاه علمى آنها به تبيين تفاسيرشان پرداخته و معتقدند تفسير به رأى بر سه معنا اطلاق مى‌شود:

1. اعتقاد 2. قياس 3. اجتهاد و مورد سوّم را مقصود ما نحن فيه مى‌داند. تفسير به رأى، تفسير قرآن به اجتهاد بعد از شناخت كلام عرب و الفاظشان و دلالت آنها، با استعانت از شعر و... و وقوف بر اسباب نزول و شناخت ناسخ و منسوخ و... مى‌باشد. وى پس از بازگو كردن ادله قائلين به عدم جواز تفسير به رأى و جواب آنها، هر قسم از تفسير به رأى كه موافق قوانين زبان عربى، ادله شرعى و شرايط تفسير نباشد را جايز نمى‌داند و بعد از بيان نكاتى در تعارض تفسير مأثور و تفسير به رأى و برشمارى و معرفى اجمالى مهمترين کتابهاى مشهور تفسير به رأى، در فصل بعد اهتمام در شناساندن فرقه اهل سنت و روش تفسيرى آنها داشته و در ضمن مقدمه‌اى پس از اشاره‌اى به منشأ پيدايش فرق اسلامى و انشعابشان به پنج فرقه اصلى اهل سنت، معتزله، مرجئه، شيعه و خوارج، به معرفى اين فرق مى‌پردازد.

وى بر اين باور است كه زيديّه فرقه‌اى از شيعه بوده و نزديكترين آنها به اهل سنت مى‌باشند و پس از معرفى زيديّه و مبادى اعتقادى ايشان، ديدگاه آنها نسبت به تفسير قرآن و برشمارى مهمترين كتب تفسيرى آنها، معتقد است كه شيعه امامى در تشيّعشان مبالغه و از حدود عقل و شرع تعدى كرده‌اند و از مهمترين تعاليم شيعى، مباحث عصمت، رجعت، مهدى منتظر و تقيه مى‌باشد و نهايت سعيشان را كرده‌اند تا بين آيات قرآن، مبادى و اصولشان جمع كنند. تفاسيرشان متأثر از معتزله مى‌باشد و منابع تفسير مأثور نزدشان، قرآن، احاديث نبوى و منقول از ائمه اثنى عشريّه مى‌باشد. از مهمترين كتب تفسيرى آنها البيان الجامع لكل علوم القرآن تأليف شيخ طوسى است. مؤلف در خاتمه به عقايد صوفيه و منهج تفسيرى آنها مى‌پردازد.

وضعيت کتاب

در پايان کتاب اهم مراجع و فهرست محتويات آمده و در پاورقى به آدرس آيات، روايات و منابع اشاره شده است.

پیوندها

مطالعه کتاب اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور