معاني الأخبار: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>'
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>')
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>')
خط ۴۳: خط ۴۳:
'''معاني الأخبار'''، اثر [[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابوجعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى]]، معروف به [[شيخ صدوق]]، با تصحيح [[على‌اكبر غفارى]]، توضيح و تشريح كلمات مشكل آيات و روايات، مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى، نوشته شده است.
'''معاني الأخبار'''، اثر [[ابن‌بابویه، محمد بن علی|ابوجعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى]]، معروف به [[شيخ صدوق]]، با تصحيح [[على‌اكبر غفارى]]، توضيح و تشريح كلمات مشكل آيات و روايات، مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن چهارم هجرى، نوشته شده است.


در اهميت اين اثر، مى‌توان به اين نكته اشاره نمود كه اين كتاب، در مقام بيان غرايب احاديث و مشكلات اخبار، از زبان اهل بيت(ع) است و به‌منزله قاموسى در فهم كلمات و معانى الفاظ و لطايف اخبار معصومين(ع) مى‌باشد و روزگار، كتابى مثل اين را در اين زمينه، به خود نديده و بر سبك آن، كتابى نوشته نشده است و فوايد آن، در غير آن، يافت نمى‌شود <ref>عبداللهى عابد، صمد، ص 175</ref>
در اهميت اين اثر، مى‌توان به اين نكته اشاره نمود كه اين كتاب، در مقام بيان غرايب احاديث و مشكلات اخبار، از زبان اهل بيت(ع) است و به‌منزله قاموسى در فهم كلمات و معانى الفاظ و لطايف اخبار معصومين(ع) مى‌باشد و روزگار، كتابى مثل اين را در اين زمينه، به خود نديده و بر سبك آن، كتابى نوشته نشده است و فوايد آن، در غير آن، يافت نمى‌شود<ref>عبداللهى عابد، صمد، ص 175</ref>


== ساختار ==
== ساختار ==




دو مقدمه از مصحح و مؤلف، آغازگر مطالب بوده و كتاب حاوى 429 باب در موضوعات مختلف و متنوع مى‌باشد كه در هر باب، از يك تا 105 حديث وجود دارد <ref>همان، ص 177</ref>
دو مقدمه از مصحح و مؤلف، آغازگر مطالب بوده و كتاب حاوى 429 باب در موضوعات مختلف و متنوع مى‌باشد كه در هر باب، از يك تا 105 حديث وجود دارد<ref>همان، ص 177</ref>


تعداد روايات كتاب، 784 روايت است، ولى در برخى روايات، مشاهده مى‌شود كه داخل روايات، روايت ديگرى نيز ذكر شده كه بر اين اساس، به تعداد مذكور، 53 روايت نيز اضافه مى‌گردد و مجموع روايات، به 837 روايت مى‌رسد <ref>همان، ص 178</ref>
تعداد روايات كتاب، 784 روايت است، ولى در برخى روايات، مشاهده مى‌شود كه داخل روايات، روايت ديگرى نيز ذكر شده كه بر اين اساس، به تعداد مذكور، 53 روايت نيز اضافه مى‌گردد و مجموع روايات، به 837 روايت مى‌رسد<ref>همان، ص 178</ref>


شيخ صدوق در اين اثر، كوشيده است تا به توضيح و تشريح واژه‌هاى مشكل و مجمل قرآن و روايات بپردازد. او در اين جهت، از خود آيات و احاديث، كمك گرفته است؛ بسيارى از لغات مشكل قرآن و احاديث را معنا كرده، سپس وقتى معناى لغتى را از روايات يا آيات درنيافته، به سراغ كتاب‌هاى معتبرى مانند «غريب القرآن» ابوعبيد قاسم بن سلام و «غريب الحديث» رفته و بحث را تكميل كرده است <ref>همان، ص 174</ref>
شيخ صدوق در اين اثر، كوشيده است تا به توضيح و تشريح واژه‌هاى مشكل و مجمل قرآن و روايات بپردازد. او در اين جهت، از خود آيات و احاديث، كمك گرفته است؛ بسيارى از لغات مشكل قرآن و احاديث را معنا كرده، سپس وقتى معناى لغتى را از روايات يا آيات درنيافته، به سراغ كتاب‌هاى معتبرى مانند «غريب القرآن» ابوعبيد قاسم بن سلام و «غريب الحديث» رفته و بحث را تكميل كرده است<ref>همان، ص 174</ref>


== گزارش محتوا ==
== گزارش محتوا ==




در مقدمه مصحح، زندگى‌نامه مفصلى از شيخ صدوق ارائه گرديده است <ref>مقدمه مصحح، ص 4 - 94</ref>
در مقدمه مصحح، زندگى‌نامه مفصلى از شيخ صدوق ارائه گرديده است<ref>مقدمه مصحح، ص 4 - 94</ref>


در مقدمه مختصر مؤلف نيز به وجه تسميه و نام‌گذارى كتاب، اشاره گرديده است <ref>مقدمه نويسنده، ص 1</ref>
در مقدمه مختصر مؤلف نيز به وجه تسميه و نام‌گذارى كتاب، اشاره گرديده است<ref>مقدمه نويسنده، ص 1</ref>


مؤلف در اين اثر، نشان مى‌دهد هرچند حفظ و نقل احاديث و آيات و تدوين آن‌ها به تنهايى لازم و ارزشمند است، ولى هرگز كافى نيست، بلكه علاوه بر آن، بايد به عمق معانى آيات و حقيقت سخنان گهربار معصومين(ع) آگاهى يافت و به مفاهيم مورد نظر آن‌ها، به‌طور دقيق پى‌برد. باب اول، بدين موضوع مهم، اختصاص يافته است <ref>عبداللهى عابد، صمد، ص 174</ref>
مؤلف در اين اثر، نشان مى‌دهد هرچند حفظ و نقل احاديث و آيات و تدوين آن‌ها به تنهايى لازم و ارزشمند است، ولى هرگز كافى نيست، بلكه علاوه بر آن، بايد به عمق معانى آيات و حقيقت سخنان گهربار معصومين(ع) آگاهى يافت و به مفاهيم مورد نظر آن‌ها، به‌طور دقيق پى‌برد. باب اول، بدين موضوع مهم، اختصاص يافته است<ref>عبداللهى عابد، صمد، ص 174</ref>


در اين باب، در باره اهميت درك واقعيت‌هاى نهفته در كلام الهى و معصومين(ع)، سه حديث از امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] ديده مى‌شود كه مضمون آن‌ها به‌اختصار، چنين است:
در اين باب، در باره اهميت درك واقعيت‌هاى نهفته در كلام الهى و معصومين(ع)، سه حديث از امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] ديده مى‌شود كه مضمون آن‌ها به‌اختصار، چنين است:
خط ۶۷: خط ۶۷:
1. [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: شما زمانى فقيه‌ترين مردم دنيا مى‌شويد كه به عمق گفتار ما آگاهى يابيد (همان).
1. [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: شما زمانى فقيه‌ترين مردم دنيا مى‌شويد كه به عمق گفتار ما آگاهى يابيد (همان).


2. امام باقر(ع) به [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: فرزندم، مقام و منزلت شيعيان ما را به اندازه روايات و معرفتشان بشناس، چون معرفت صحيح، آن است كه انسان از احاديث و گفتار ما شناخت كامل داشته باشد و تنها به سبب همين شناخت است كه مؤمنان مى‌توانند به درجات عالى ايمان دست يابند <ref>همان</ref>
2. امام باقر(ع) به [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: فرزندم، مقام و منزلت شيعيان ما را به اندازه روايات و معرفتشان بشناس، چون معرفت صحيح، آن است كه انسان از احاديث و گفتار ما شناخت كامل داشته باشد و تنها به سبب همين شناخت است كه مؤمنان مى‌توانند به درجات عالى ايمان دست يابند<ref>همان</ref>


3. [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: فهميدن معناى يك حديث، بهتر از نقل و حفظ هزار حديث است <ref>همان</ref>
3. [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] فرمود: فهميدن معناى يك حديث، بهتر از نقل و حفظ هزار حديث است<ref>همان</ref>


احاديث كتاب در موضوعات مختلفى است كه در يك دسته‌بندى كلى، مى‌توان محتواى آن‌ها را در پنج موضوع زير، تقسيم نمود:
احاديث كتاب در موضوعات مختلفى است كه در يك دسته‌بندى كلى، مى‌توان محتواى آن‌ها را در پنج موضوع زير، تقسيم نمود:
خط ۷۵: خط ۷۵:
1. احاديث تفسيرى:حجم بسيار زيادى از كتاب، به احاديث تفسيرى اختصاص دارد، همچنان كه حجم نسبتا قابل توجهى از متون روايى شيعه را به خود اختصاص داده است. اين روايات در بسيارى از مواقع، در حل مشكلات تفسيرى، بسيار مفيد و قابل استفاده‌اند. براى نمونه، ابواب زير، روايات تفسيرى را در بر دارند:
1. احاديث تفسيرى:حجم بسيار زيادى از كتاب، به احاديث تفسيرى اختصاص دارد، همچنان كه حجم نسبتا قابل توجهى از متون روايى شيعه را به خود اختصاص داده است. اين روايات در بسيارى از مواقع، در حل مشكلات تفسيرى، بسيار مفيد و قابل استفاده‌اند. براى نمونه، ابواب زير، روايات تفسيرى را در بر دارند:


باب‌هاى معنى «بسم الله الرحمن الرحيم»، معنى الله عز و جل، معنى الصمد، معنى الأول و الآخر، معنى رضى الله و سخطه، معنى الهدى و الظلال و التوفيق و الخذلان من الله، معنى الحروف المقطعة في أوائل السور، معنى الاستواء على العرش، معنى العرش و الكرسي، معنى الصراط، معنى الكلمات التي ابتلى إبراهيم ربه بهن فأتمهن، معنى كلمة الباقية في عقب إبراهيم(ع) و... <ref>همان، ص 175</ref>
باب‌هاى معنى «بسم الله الرحمن الرحيم»، معنى الله عز و جل، معنى الصمد، معنى الأول و الآخر، معنى رضى الله و سخطه، معنى الهدى و الظلال و التوفيق و الخذلان من الله، معنى الحروف المقطعة في أوائل السور، معنى الاستواء على العرش، معنى العرش و الكرسي، معنى الصراط، معنى الكلمات التي ابتلى إبراهيم ربه بهن فأتمهن، معنى كلمة الباقية في عقب إبراهيم(ع) و...<ref>همان، ص 175</ref>


2. احاديث فقهى: به‌عنوان نمونه، در ابواب زير، مى‌توان با موضوعات فقهى ذيل، آشنا شد:
2. احاديث فقهى: به‌عنوان نمونه، در ابواب زير، مى‌توان با موضوعات فقهى ذيل، آشنا شد:


معنى حروف الأذان و الإقامة، معنى الزكاة الظاهرة و الباطنة، معنى ما روي أن الفقيه لا يعيد الصلاة، معنى قول الصادق(ع): «لا يحرم من الرضاع إلا ما كان مجبورا»، معنى السهم من المال يوصي به الرجل و... <ref>همان، ص 176</ref>
معنى حروف الأذان و الإقامة، معنى الزكاة الظاهرة و الباطنة، معنى ما روي أن الفقيه لا يعيد الصلاة، معنى قول الصادق(ع): «لا يحرم من الرضاع إلا ما كان مجبورا»، معنى السهم من المال يوصي به الرجل و...<ref>همان، ص 176</ref>


3. احاديث كلامى: اين احاديث در ابواب زير، مطرح شده است:
3. احاديث كلامى: اين احاديث در ابواب زير، مطرح شده است:


معنى التوحيد و العدل، معنى النبوة، معنى القول النبي(ص): «من كنت مولاه فعلي مولاه»، معنى القول النبي(ص): «أنت مني بمنزلة هارون من موسى(ع)»، معنى الثقلين و العترة و... <ref>همان</ref>
معنى التوحيد و العدل، معنى النبوة، معنى القول النبي(ص): «من كنت مولاه فعلي مولاه»، معنى القول النبي(ص): «أنت مني بمنزلة هارون من موسى(ع)»، معنى الثقلين و العترة و...<ref>همان</ref>


به جهت اهميت اين قسم، شيخ صدوق استدلالات خوب و ارزنده‌اى در برخى از موارد فوق، ارائه نموده است <ref>همان</ref>
به جهت اهميت اين قسم، شيخ صدوق استدلالات خوب و ارزنده‌اى در برخى از موارد فوق، ارائه نموده است<ref>همان</ref>


4. احاديث اخلاقى: در ابواب متعددى ذكر شده است كه از آن جمله‌اند:
4. احاديث اخلاقى: در ابواب متعددى ذكر شده است كه از آن جمله‌اند:


باب‌هاى معنى البخل و الشح، معنى الكبر، معنى العجب، معنى الحسد، معنى الفقر، معنى الزهد و... <ref>همان، ص 177</ref>
باب‌هاى معنى البخل و الشح، معنى الكبر، معنى العجب، معنى الحسد، معنى الفقر، معنى الزهد و...<ref>همان، ص 177</ref>


5. در برخى ابواب نيز نويسنده ضمن روايات، به برخى حوادث تاريخى اشاره كرده كه از جمله مى‌توان به ابواب زير اشاره كرد:
5. در برخى ابواب نيز نويسنده ضمن روايات، به برخى حوادث تاريخى اشاره كرده كه از جمله مى‌توان به ابواب زير اشاره كرد:


معنى الناكثين و القاسطين و المارقين، معنى قول النبي(ص): «من بشرني بخروج آذار فله الجنة»، معنى إسلام أبي‌طالب بحساب الجمل و... <ref>همان</ref>
معنى الناكثين و القاسطين و المارقين، معنى قول النبي(ص): «من بشرني بخروج آذار فله الجنة»، معنى إسلام أبي‌طالب بحساب الجمل و...<ref>همان</ref>


آخرين باب كتاب، باب «نوادر المعاني» است كه بر اساس سنت غالب نويسندگان، موضوعاتى كه تحت عنوان خاصى نيامده است، در اين باب قرار گرفته است، لذا تعداد احاديث اين باب، از همه ابواب بيشتر است كه شامل 105 حديث مى‌شود <ref>همان، ص 177</ref>
آخرين باب كتاب، باب «نوادر المعاني» است كه بر اساس سنت غالب نويسندگان، موضوعاتى كه تحت عنوان خاصى نيامده است، در اين باب قرار گرفته است، لذا تعداد احاديث اين باب، از همه ابواب بيشتر است كه شامل 105 حديث مى‌شود<ref>همان، ص 177</ref>


ابوابى كه گرايش شيعى مؤلف را به‌طور بارزى نشان مى‌دهند، جزء طولانى‌ترين ابواب كتاب بشمار مى‌آيند، البته بعضى ابواب، با اينكه احاديث كم‌ترى دارند، صفحات بيشترى را به خود اخصاص داده‌اند؛ زيرا نويسنده، مطالب بسيار را از خود، اضافه نموده است، مثل باب معنى عصمة الإمام <ref>متن کتاب، ص 32</ref>، معنى الإمام المبين <ref>همان، ص 95</ref>، معنى ألفاظ وردت في صفة النبي(ص) (همان، ص 79</ref>، معنى قول النبي(ص): «من كنت مولاه...» <ref>همان، ص 68</ref>، معاني أسماء محمد(ص) و علي(ع) و...<ref>همان، ص 54</ref> و...
ابوابى كه گرايش شيعى مؤلف را به‌طور بارزى نشان مى‌دهند، جزء طولانى‌ترين ابواب كتاب بشمار مى‌آيند، البته بعضى ابواب، با اينكه احاديث كم‌ترى دارند، صفحات بيشترى را به خود اخصاص داده‌اند؛ زيرا نويسنده، مطالب بسيار را از خود، اضافه نموده است، مثل باب معنى عصمة الإمام<ref>متن کتاب، ص 32</ref>، معنى الإمام المبين<ref>همان، ص 95</ref>، معنى ألفاظ وردت في صفة النبي(ص) (همان، ص 79</ref>، معنى قول النبي(ص): «من كنت مولاه...»<ref>همان، ص 68</ref>، معاني أسماء محمد(ص) و علي(ع) و...<ref>همان، ص 54</ref> و...


== وضعيت كتاب ==
== وضعيت كتاب ==
۶۱٬۱۸۹

ویرایش