۶۱٬۱۸۹
ویرایش
جز
جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>'
جز (جایگزینی متن - '</ref>.' به '</ref>') |
جز (جایگزینی متن - ' <ref>' به '<ref>') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
'''غاليان، كاوشى در جريان‌ها و برآيندها تا پايان سده سوم''' اثر نعمت الله صفرى فروشانى، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است. | '''غاليان، كاوشى در جريان‌ها و برآيندها تا پايان سده سوم''' اثر نعمت الله صفرى فروشانى، كتابى است در موضوع غلات و تأثير آنان در افكار و عقايد و تاريخ شيعه كه به زبان فارسى نوشته شده است. | ||
اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نويسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است <ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref> | اين پژوهش، پايان‌نامه كارشناسى ارشد نويسنده است كه در سال 1375ش از آن دفاع نموده و بخش‌هايى از آن در دو شماره نخست «علوم حديث»، منتشر شده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref> | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است. | كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در چهار فصل تنظيم شده كه هر فصل مشتمل بر عناوين متعددى است. | ||
از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه (ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نويسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است <ref>مقدمه نويسنده، ص19-21</ref> | از همان ابتداى ظهور فرقه‌هاى غاليان، كتاب‌هاى بسيارى در ردّ آن‌ها از سوى دانشمندان بزرگ شيعه و اصحاب ائمه (ع) و نيز بعضى از علماى اهل سنّت نگاشته شده است؛ اما طرز نگاه نويسنده در اين اثر به غلات، با طرز نگاه نويسندگان پيشين بسيار متفاوت است؛ زيرا وى درصدد آن است كه علاوه بر نقد و بررسى عقايد غلات، به چگونگى ارتباط و نسبت آنان با شيعه و تأثيرگذارى آنان بر عقايد شيعه بپردازد، در حالى‌كه كتاب‌هاى مزبور، تنها به بيان تعداد فرق غلات و نقل عقايد آنان پرداخته‌اند و در بسيارى از موارد، نوشته‌هاى آنان عارى از حقيقت است<ref>مقدمه نويسنده، ص19-21</ref> | ||
نويسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه (ع) يعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است <ref>همان، ص22</ref> | نويسنده تاريخ بررسى را به زمان حضور ائمه (ع) يعنى سه قرن اوليه اسلام محدود كرده و عمده نظر وى نسبت به غلات، درباره تاريخ آن‌ها مى‌باشد و كمتر سراغ احكام فقهى غلات رفته است<ref>همان، ص22</ref> | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
نويسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است <ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | نويسنده در مقدمه، به ضرورت تحقيق در باب غاليان، پيشينه اين گونه تحقيقات و روش‌ها و محدوديت‌هاى خويش در پژوهش اشاره نموده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | ||
نويسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه (ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه (ع) مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند <ref>مقدمه نويسنده، ص 18</ref> | نويسنده در پى آن است تا تأثير غلات در افكار، عقايد و تاريخ شيعه را بررسى نمايد. در اين تحقيق، منظور از كلمه تأثير، اعم از تأثيرهاى مستقيم و غيرمستقيم است. نيز اين كلمه، تأثيرات اعتقادى و عملى را دربر مى‌گيرد. همچنين منظور از غاليان، فرقه‌هايى هستند كه ائمه (ع) را به درجه الوهيت مى‌رساندند، نه كسانى كه تنها بعضى عقايد غلوّآميز درباره بعضى از صفات ائمه (ع) مانند علم امام، عصمت امام و قدرت امام داشته‌اند، بدون آن‌كه صفت الوهيت را به آنان نسبت دهند<ref>مقدمه نويسنده، ص 18</ref> | ||
محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه (ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است <ref>همان، ص 19</ref> | محدوده زمانى كه اين اثر به كاوش در آن مى‌پردازد، زمان حضور ائمه (ع) و بخشى از دوران غيبت صغرى است كه بيشترين ظهور و بروز فرقه‌هاى غاليان در اين برهه كه تا اوايل قرن چهارم به درازا مى‌كشد، بوده است<ref>همان، ص 19</ref> | ||
فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است <ref>خالقى، محمد هادى، ص 215</ref> | فصل اول كتاب به كلياتى چون: غلو، غلو در قرآن و روايات، غلو در اديان پيشين، فرقه‌شناسى غاليان، غلو در كلام و رجال شيعه و اهل سنت، تفاوت غلو در ذات و غلو در صفات اختصاص يافته است<ref>خالقى، محمد هادى، ص 215</ref> | ||
عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است <ref>همان</ref> | عنوان فصل دوم، «بررسى غلات در تاريخ» است كه در آن، كاوشى تاريخى درباره فرقه‌هاى غلات و شناسايى يكايك آن‌ها و نيز بحث از فرقه‌هايى كه هرگز وجود خارجى نداشته‌اند، فراهم آمده است. بخش پايانى اين فصل، شرح رفتار امامان شيعه با غلات و فهرست مصنفات علماى شيعه در رد غاليان (در دوره مورد بحث) است<ref>همان</ref> | ||
كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامى كرده‌اند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نويسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است: | كتاب‌هاى ملل و نحل كه در بيان فرقه‌هاى مختلف و عقايد آن‌ها نگاشته شده است، معمولاً براى تطبيق فرقه‌هاى اسلامى با حديث منقول از پيامبر(ص) كه تعداد فرقه‌هاى اسلام را هفتادودو يا هفتادوسه فرقه ذكر مى‌كند، سعى در هرچه زياد كردن فرقه‌هاى اسلامى كرده‌اند تا به عدد هفتادودو يا هفتادوسه برسد. در اين راه، گاهى چنان حساب از دست آن‌ها خارج مى‌شود، كه تنها تعداد فرقه‌هايى كه براى مذهبى همانند شيعه بيان مى‌كنند به حدود سيصد فرقه مى‌رسد و در اين‌جاست كه مجبور به عقب‌نشينى شده، براى توجيه حديث پيامبر(ص) مى‌گويند كه مراد آن حضرت فرقه‌هاى اصلى و بزرگ است و اين‌ها كه ما شمرديم، فرقه‌هاى كوچك مى‌باشند. نويسنده، براى روشنتر شدن اين بحث، اين مطلب را در قسمت‌هاى زير ادامه داده است: | ||
1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل <ref>متن كتاب، ص53-66</ref> | 1- حديثى كه مبناى علم فرقه‌شناسى قرار گرفته است؛ 2- تحليل اين حديث؛ 3- تعداد فرقه‌هاى شيعه و غلات در كتب ملل و نحل؛ 4- ميزان اعتبار كتب ملل و نحل و 5- علل فراوانى فرقه‌هاى غلات در كتب ملل و نحل<ref>متن كتاب، ص53-66</ref> | ||
نويسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است: | نويسنده در اين فصل، غلات را به دو دسته تقسيم كرده است: | ||
الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و... <ref>همان، ص71</ref> | الف) فرقه‌هايى كه به نام رهبران خود معرفى شده‌اند كه عبارتند از: سبائيه؛ كيسانيه؛ مختاريه؛ هاشميه؛ كربيه؛ جناحيه؛ مغيريه و...<ref>همان، ص71</ref> | ||
ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و... <ref>همان، ص142</ref> | ب) فرقه‌هايى از غلات كه نامشان از عقايدشان گرفته شده است از جمله: اثنينيه؛ اعضائيان؛ ازدريّه؛ امريه؛ بدائيه؛ تفويضيه؛ تناسخيه و...<ref>همان، ص142</ref> | ||
در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است <ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | در فصل سوم، مؤلف به تحليل عقايد غاليان، محورهاى اعتقادى آنان، نقاط مشترك عقايد شيعه و غلات و... اهتمام ورزيده است<ref>خالقى، محمد هادى، ص215</ref> | ||
در اين فصل، نويسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و كيفيت تحريف را مشخص كند. در بعد عمل، نيز ريشه‌هاى اباحى‌گرى را بيان كرده و توجيهاتى را كه براى آن شده است، متذكر شده است <ref>متن كتاب، ص173</ref> | در اين فصل، نويسنده قصد دارد كه به بررسى عقايد كلّى غلات كه اجمالاً مشترك بين اكثر يا تمام فرقه‌هاى آنان مى‌باشد، بپردازد، ريشه‌هاى آن عقايد را مشخص كند و تأثير يا عدم تأثير آن عقايد در اعتقادات شيعه را به بحث بگذارد و نيز عقايدى را كه اصلى در شيعه داشته‌اند و غلات، آن عقايد را تحريف كرده‌اند، يادآور شود و كيفيت تحريف را مشخص كند. در بعد عمل، نيز ريشه‌هاى اباحى‌گرى را بيان كرده و توجيهاتى را كه براى آن شده است، متذكر شده است<ref>متن كتاب، ص173</ref> | ||
در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نويسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل <ref>همان، ص174</ref> | در بسيارى از كتب فرقه‌شناسى و تاريخى، عقايدى همانند تناسخ، حلول، تشبيه، بداء و تأويل را از عقايد مشترك بين تمام غلات دانسته‌اند، اما با مراجعه به عقايد فرقه‌هاى مختلف، عدم صحّت اين قول ثابت مى‌شود. نويسنده در اين فصل، بدون اين‌كه به مشترك بودن يا مشترك نبودن عقيده‌اى بين تمام غلات توجه داشته باشد، عقايد اصلى و كلى آن‌ها را ذكر كرده و از ورود به جزئيات خوددارى كرده است. اين فصل به دو بخش اصلى تقسيم مى‌شود: الف- غلات در آينه عقيده (عقايد غلات)؛ ب- غلات در آينه عمل<ref>همان، ص174</ref> | ||
فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... است <ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref> در اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد <ref>متن كتاب، ص309</ref> | فصل پايانى كتاب، عهده‌دار بررسى تأثير منفى غلات بر تاريخ شيعه، اوصاف غاليان در منابع رجال شيعه، غلو در فقه و كلام شيعه و... است<ref>خالقى، محمد هادى، ص216</ref> در اين فصل، تلاش مى‌شود در حد امكان، آثار غلات در تاريخ و افكار و عقايد شيعه بررسى گردد<ref>متن كتاب، ص309</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||