طبقات الزيدية الكبری (القسم الثالث): تفاوت میان نسخه‌ها

«طبقات الزيدية الكبرى» در اصل، در سه بخش كلى تدوين شده است. بخش نخست، به راويان از امامان زيدى و روايان از صحابه اختصاص دارد. بخش دوم، به راويان زيديه تا قرن پنجم مى‌پردازد. بخش سوم كه «بلوغ المراد إلى معرفة الإسناد» نام دارد، شرح حال عالمان زيدى از قرن پنجم تا زمان مؤلف است <ref>ر.ك: رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص87</ref>

و... <ref>ر.ك: مقدمه محقق، ج1، ص16</ref>

در مقدمه مؤلف، ابتدا به تعريف اجازه و انواع آن پرداخته شده و سپس، به منابع مورد استفاده نويسنده، اشاره گرديده است <ref>مقدمه مؤلف، ج1، ص45-56</ref>

فصل اول، دربردارنده بيش از 800 شرح حال مى‌باشد كه تمام آن‌ها، از رجال زيديه بوده و سند آنها بدون انقطاع، متصل به زيديه است. نويسنده در هر مورد، اطلاعاتى كه به دست آورده، از جمله تاريخ ولادت، وفات، سماع، اجازات و... را ذكر كرده و متعرض ساير موارد نشده است. اين فصل كه جلد اول، دوم و بخشى از جلد سوم را به خود اختصاص داده است، با شرح حال ابراهيم بن احمد تاج‌الدين (متوفى 683ق) آغاز <ref>متن كتاب، ج1، ص61</ref> و با ترجمه احمد بن ابوالحسين، خاتمه يافته است <ref>همان، ج3، ص1306</ref>

از ديگر افراد مذكور در اين فصل عبارتند از: ابراهيم بن احمد بن عامر (1018-1056ق) <ref>همان، ج1، ص62</ref>؛ احمد بن حميد بن احمد محلى (701ق) <ref>همان، ص116</ref>؛ اسحاق بن احمد صعدى (555ق) <ref>همان، ص243</ref>؛ زيد بن احمد بيهقى (قرن 7 قمرى) <ref>همان، ص445</ref>؛ ساعد بن مسعود برارى (قرن 8 قمرى)؛ صالح بن احمد سراجى (1084ق) <ref>همان، ص493</ref>؛ عبدالله بن عامر (1061ق) <ref>همان، ج2، ص613</ref>؛ عمران بن سعيد الفقيه (قرن 9 قمرى) <ref>همان، ص869</ref> و...

فصل دوم، مشتمل است بر حدود 70 شرح حال. ابراهيم بن على عجيل (640ق) اولين اين افراد بوده <ref>همان، ج3، ص1313</ref> و ابوبكر بن عيسى بن عثمان اشعرى، معروف به ابن حنكاس، آخرين ايشان <ref>همان، ص1736</ref>

از ديگر افراد اين فصل، مى‌توان از: احمد بن ابراهيم فاروثى (616-694ق) <ref>همان، ص1344</ref>؛ احمد بن موسى بن عجيل صغير (607-690ق)؛ جارالله بن صالح شيبانى <ref>همان، ص1439</ref>؛ حسن بن على عجيمى (1049-1113ق) <ref>همان، ص1443</ref>؛ سليمان بن ابراهيم علوى (745-825ق) و على بن محمد صنعانى (متوفى بعد از 590ق) <ref>همان، ص1523</ref> نام برد.

موضوعات مطرح در كتاب، متنوع است و مؤلف در ذيل شرح احوال عالمان زيدى، از موضوعات مختلفى سخن گفته است. براى مثال، درگيرى زيديه با مطرفيه كه شاخه‌اى جداشده از زيديه با تكيه بر آراى معتزله بغداد بوده، از موضوعات مورد توجه شهارى است. همچنين اطلاعات شهارى درباره زيديه ايران، شايان توجه است <ref>يزدى، على، 1382، ص61</ref>

در واقع مى‌توان گفت از آنچه شهارى در كتاب خود آورده، مى‌توان اطلاعات جالبى درباره جريان‌هاى مختلف زيديه، زيديه ايران و مطالب ديگرى در باب تاريخ زيديه، دريافت. آنچه شهارى درباره زيديه ايران آورده، نكات ارزشمندى است <ref>رحمتى، محمدكاظم، 1383، ص12</ref>

يكى از متونى كه در اختيار شهارى بوده و مطالبى از آن را نقل كرده، كتاب «أخبار الزيدية باليمن»، تأليف مسلم بن محمد بن جعفر لحجى (متوفى 545 يا 552ق) بوده است. اين كتاب در پنج جلد تأليف شده است، اما متأسفانه فقط بخش‌هايى از آن باقى مانده كه ظاهرا نقل قول‌هاى شهارى نيز از همين بخش‌هاى باقى‌مانده است <ref>همان</ref>

در پاورقى‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ <ref>ر.ك: پاورقى، ج1، ص66</ref> و ذكر منابع <ref>ر.ك: همان، ص61</ref>، به توضيح برخى كلمات و عبارات متن پرداخته شده است <ref>ر.ك: همان، ص67</ref>