تاريخ العلماء و الرواة للعلم بالأندلس: تفاوت میان نسخه‌ها

ابن حيان در كتاب «المقتبس» همواره به كتاب «طبقات الدولة و الأدب» ابن فرضى استناد جسته كه با مقايسه معلوم مى‌شود، مراد وى همين كتاب «تاريخ العلماء» بوده است؛ به نظر مى‌رسد كه عناوين «الإعلام بأعلام الأندلس من العلماء المتفننين و القراء و المحدثين المتقنين» و «الموصول في تاريخ علماء أندلس و الاحتفال في تراجم الرجال» و يا «تاريخ الأندلس و رجالها»، همان كتاب ياد شده باشد كه به نام‌هاى مختلف شهرت يافته بوده است .<ref>ر.ك: سجادى، صادق، 1377، ج4، 398</ref>

در مقدمه محقق، زندگى‌نامه كوتاهى از مؤلف ارائه گرديده .<ref>مقدمه، ج1، ص3-7</ref> و در مقدمه مؤلف، توضيحات مختصرى پيرامون ويژگى‌هاى كتاب، ذكر شده است .<ref>مقدمه مؤلف، ج1، ص8-15</ref>

نويسنده در ذكر اسانيد، رعايت اختصار را نموده و لذا در مقدمه كتاب به اين نكته اشاره دارد كه هرجا مطلبى از «احمد» - بدون نسبت ديگرى - نقل شد، مرادش «احمد بن محمد بن عبدالبر» مى‌باشد. همچنين مراد از «خالد»، «خالد بن سعيد»؛ مراد از «محمد» - بدون نسبت ديگر - «محمد بن حارث قروى»؛ مراد از «ابوسعيد»، «ابوسعيد عبدالرحمن بن احمد بن يونس» و مراد از «محمد بن احمد»، «محمد بن احمد بن يحيى قاضى» مى‌باشد .<ref>ر.ك: همان، ص9-10</ref>

ابن فرضى چنان‌كه خود مى‌گويد، در آغاز قصد داشته كه كتابى كلان درباره علماى همه شهرهاى اسلامى بنويسد، ولى موانعى پديد آمد كه او را از اين كار بازداشت، ولذا به همين مختصر بسنده كرده است .<ref>ر.ك: سجادى، صادق، 1377، ج4، 397</ref>

وى در صدر كتاب، مختصرى به تاريخ سياسى اندلس از هنگام ورود عبدالرحمان الداخل اموى در 138ق تا المؤيد بالله هشام بن حكم پرداخته است .<ref>ر.ك: همان</ref>

از جمله اعلام مذكور در كتاب، مى‌توان به افراد زير اشاره نمود: ابراهيم بن حسين بن خالد .<ref>متن كتاب، ج1، ص16</ref>؛ احمد بن ابراهيم بن عبدالرحمن كلاعى، معروف به ابن ضحى .<ref>همان، ص73</ref> و ادريس بن عبيدالله بن ادريس بن عبيدالله بن يحيى، معروف به ابويحيى .<ref>همان، ص78</ref>

اين كتاب را شخصى به نام ابوعلى حسين بن محمد بن احمد غسانى تلخيص كرده و ابوبكر محمد بن احمد بن محمد بن مهلب، شاگرد ابن فرضى ذيلى بر آن نوشته است به نام «تعليق على تاريخ ابن الفرضى». ولى مشهورترين ذيل آن، كتاب «[[الصلة مع التكملة و صلة الصلة|الصلة]]» [[ابن بشکوال، خلف بن عبدالملک|ابن بشكوال]] است كه به درخواست يارانش به تكميل كتاب ابن فرضى پرداخت .<ref>ر.ك: سجادى، صادق، 1377، ج4، 398</ref>

اين كتاب نخستين بار در مادريد توسط كودرا در 1891 و 1892م در دو مجلد به چاپ رسيد، سپس در 1373ق1954/م به ويرايش عزت عطار حسينى (اثر حاضر) در قاهره منتشر شد .<ref>ر.ك: همان</ref>

اين كتاب را بشار عواد معروف، تحت عنوان «تاريخ علماء الأندلس» در سال 1429ق، در دارالغرب الإسلامي تونس، تصحيح و تحقيق كرده است .<ref>ابن فرضى، عبدالله، 1429</ref>

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، به اختلاف نسخ، اشاره شده است .<ref>ر.ك: پاورقى، ج1، ص179</ref>