تنقیح المقال في علم الرجال (آل البیت)

تنقيح المقال في علم الرجال

نام کتاب	تنقيح المقال في علم الرجال
نام های دیگر کتاب	الفوائد الرجالیه من تنقیح المقال فی علم الرجال مخزن المعانی فی ترجمه المحقق المامقانی مسرد تنقیح المقال فی علم الرجال
پدیدآورندگان	مامقانی، عبدالله (نويسنده) مامقانی، محمدرضا (محقق) مامقانی، محی‌الدین (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ت‎‏9
موضوع	حدیث - علم الرجال محدثان شیعه
ناشر	موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1311 هـ.ش یا 1351 هـ.ق یا 1932 م
کد اتوماسیون	10006

«تنقيح المقال في علم الرجال»، اثر عبدالله مامقانى مى‌باشد. اين اثر كه در مكتب تقليدى علم رجال، گسترده‌ترين كتاب در موضوع خود بشمار مى‌رود، تا چندى پيش، در همان قالب چاپ سنگى، خودنمايى مى‌كرد؛ كتابى حجيم در سه جلد قطور و در قطع رحلى، بدون هيچ‌گونه آرايه ويرايشى و بركنار از هرگونه علايم سجاوندى! شايد به‌خاطر همين ملاحظات بود كه دو تن از بازماندگان مؤلف، آقايان حجج اسلام محيى‌الدين مامقانى (فرزند مؤلف) و محمدرضا مامقانى (نواده ايشان)، دامن همت به كمر زدند و در صدد برآمدند با كمك مؤسسه «آل البيت(ع) لإحياء التراث»، كتاب تنقيح المقال را در لباسى نو و آراسته و درقالب چاپى نوين، به بازار كتاب روانه كنند (ر.ك: رستگار، پرويز، 1382، ص30).

پيش‌درآمد اين چاپ، افزودن كتاب «مخزن المعاني في ترجمة المحقق المامقاني» بر مطالب كتاب «تنقيح المقال» است كه به‌عنوان جلد صفر، از سوى آقاى محمدرضا مامقانى، تحقيق و استدراك و در محرم 1423ق، منتشر شده است (همان).

متن و محتواى كتاب «تنقيح المقال» از جلد اول تا جلد بيست و نهم، با تحقيق و استدراك آقاى محيى‌الدين مامقانى، به بازار كتاب عرضه شده و از جلد سى تا سى و شش، به تحقيق مشترك آقاى محيى‌الدين مامقانى و محمدرضا مامقانى، مزين گرديده است (ر.ك: همان).

محقق محترم در پانوشت‌هاى هر صفحه كه حجم اصلى يا كلى صفحات را اشغال مى‌كند، كوشيده است مطالب منعكس در متن را مستند و به‌اصطلاح، «تخريج مصدر» كرده، در مواردى، منابع و مصادر ترجمه يك راوى را يادآورد شود و در پايان ترجمه هر محدث در متن پانوشت‌ها، چكيده و حاصل آن را در پانوشت، با عنوان «حصيلة البحث»، تذكر دهد (همان).

ايشان در كار تحقيق خود، ضمن به‌كارگيرى علايمى چون ستاره، دايره سياه و دو مربع كوچك و متداخل، كنار نام هر راوى، شماره مسلسل ترجمه‌اش را با عنايت به متن «تنقيح المقال» و نام راويانى كه به ترتيب، در آن ترجمه شده‌اند و بالاى نام او، عدد حاصل از جمع جبرى شماره مسلسل راوى با شماره راويان استدراك‌شده را كه مرحوم علامه مامقانى نامى از آنها نبرده، درج كرده؛ شبيه همين آمارگيرى را در درباره محدثان استدراك‌شده در پانوشت‌ها هم تكرار نموده است (همان).

اين استدراك‌ها، حجم كتاب «تنقيح المقال» را كه به‌خودى‌خود نيز، اثرى گسترده‌دامن و طويل‌الذيل است، دوچندان خواهد كرد؛ به‌طورى‌كه تنها با پايان گرفتن پرونده ترجمه راويانى كه نامشان «اسماعيل» است، حجم چاپ جديد كتاب يادشده، به ده جلد رسيده و جلد يازدهم با پرداختن به ترجمه محدثان داراى نام‌هاى «اسمر-ايوب»، هنوز در پيچ و خم اسامى‌اى است كه با حرف «الف» آغاز مى‌شوند و نهايتا كتاب به سى‌وهشت مجلد رسيده است و جالب آنكه خود مرحوم علامه مامقانى، در پايان مقدمه طولانى‌اى كه به‌عنوان فهرست كتاب تنقيح المقال نوشته و آن را «نتائج التنقيح في تميز السقيم من الصحيح» ناميده، در ضمن جدولى، آمار راويان ترجمه‌شده در كتاب خود را در قياس با كتاب «منهج المقال»، اثر ميرزا محمد استرآبادى، يادآور شده است (ر.ك: همان، ص30-31).

همچنين، جالب توجه آن است كه جز در چند مورد نادر، همه كسانى كه از سوى محقق در پانوشت‌هاى مفصل و مطول اين چاپ جديد يادآورى شده‌اند، در نهايت و زير تيتر «حصيلة البحث»، به‌عنوان راوى «مهمل»؛ يعنى كسى كه در كتاب‌هاى رجالى، چيزى از او نگفته‌اند و ما هم نمى‌توانيم ارزيابى‌اى از قوت و ضعف او داشته باشيم و درباره‌اش داورى كنيم، ياد شده‌اند؛ البته، تقريبا همه اين «مهمل»ها را آقاى على نمازى شاهرودى در كتاب «مستدركات علم رجال الحديث» گردآورى و فرزند ايشان آن را در قالب چاپ اول، در سال 1412ق، منتشر كرده است (ر.ك: همان، ص31).

بدين ترتيب، اين شوق سيرى‌ناپذير نويسنده متن كتاب و محقق آن براى گردآورى نام افراد، يك بار ديگر نشانه درستى اين خرده‌گيرى بر زحمات مرحوم علامه مامقانى و بازماندگان اوست كه: «با رساندن نام محدثان و ديگران به عددى افزون بر شانزده هزار تن، در كار خود، افراط كرده، مطالب علم رجال را با محتويات علم تراجم، باآنكه به كار شناخت راويان و محدثان نمى‌آيد و نيازى را از فقيه، در اين مسير، تأمين نمى‌كند، در هم آميخته است» (ر.ك: همان).

فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. رستگار، پرويز، ««تنقيح المقال» در «قاموس الرجال»»، برگرفته از پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كتاب‌هاى اسلامى، شماره 15، زمستان 1382، (16 صفحه، از 21 تا 36).

پیوندها

مطالعه کتاب تنقيح المقال في علم الرجال در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور