مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی

مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی

نام کتاب	مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	کدیور، محسن (محقق) زنوزی، علی بن عبد الله (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏1453‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏2‎‏ز‎‏9
موضوع	زنوزی، علی بن عبد الله، 1307 - 1234ق. - نقد و تفسیر فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	اطلاعات
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1378 هـ.ش
کد اتوماسیون	10906

معرفى اجمالى

«مجموعه مصنفات حكيم مؤسس آقا على مدرس تهرانى»، تأليف محسن كديور، مشتمل بر متن آثار و نوشته‌هاى على بن عبدالله زنوزى (متوفى 1307ق) و بررسى آنها به زبان فارسى است.

ساختار

كتاب در سه جلد تنظيم شده است. در هريك از جلدهاى كتاب، مقدمه‌اى جداگانه آمده و در جلد اول مقدمه‌اى نيز بر مجموعه آثار نوشته شده است. در جلد اول تنها تعليقات اسفار و در جلد دوم در ضمن دو «قسم» و در جلد سوم در ضمن پنج «بخش»، در مجموع 30 اثر از زنوزى ارائه شده است.

گزارش محتوا

مقدمه مجموعه در چهار بخش تنظيم شده است: در بخش اوّل، فلسفه اسلامى از آغاز تا نيمه قرن سيزدهم مورد بحث اجمالى قرار گرفته است. در بخش دوم به گزارش احوال حكيم مؤسس پرداخته شده است. بخش سوم عهده‌دار توصيف آثار استاد الاساتيد است و بالاخره در بخش چهارم از مختصات مجموعه مصنّفات آقا على، كارهاى انجام‌گرفته و نيز محدوديت‌هاى آن سخن رفته است (مقدمه مجموعه، ص15). نويسنده در بخشى از اين مقدمه، آثار به‌جامانده از آقا على را به لحاظ تمام و ناقص بودن اثر، زبان اثر، طول اثر، نوع اثر، موضوع، زمان نگارش، از حيث شهرت و معروفيت و بالاخره از حيث عنايت ديگر حكما به آنها، دسته‌بندى كرده است (ر.ك: همان، ص69).

در مقدمه جلد اول، اسفار صدرالمتألهين، حواشى و تعليقات آن، نسخ خطى آن و اينكه آيا همه اين تعليقات، تعليقات زنوزى بر اسفار است و مطالب ديگرى مورد بحث قرار گرفته است (ر.ك: مقدمه جلد 1، ص114-89).

در جلد اول تنها تعليقات اسفار ارائه شده است؛ بدين‌ترتيب كه عبارت اسفار با «قوله» يا «قول الفلان في الحاشية» ذكر و پس از آن تعليقه زنوزى آمده است. از آنجا كه اين تعليقه در كتاب‌شناسى «الحكمة المتعالية في الأسفار العقلية الأربعة» به‌اجمال معرفى شده، به آنجا ارجاع داده مى‌شود.

جلد دوم مجموعه مصنفات حكيم مؤسس آقا على مدرس طهرانى، شامل چهار رساله عربى و تعليقات بر ده كتاب فلسفى است. نويسنده در مقدمه پس از اشاره‌اى گذرا به احوال آقا على به مشخصات عمومى اين چهارده اثر و نحوه تنظيم آنها پرداخته است. سپس درباره هر اثر نكات ذيل، مورد بحث قرار گرفته است: عنوان اثر، چگونگى معرفى آن در مجموعه‌هاى كتاب‌شناختى، مشخصات كامل نسخه‌هاى خطى، پيشينه چاپ، بررسى نحوه انتساب به آقا على و بالاخره تحليل محتواى هر اثر (ر.ك: مقدمه ج2، ص13).

رسالة في التوحيد، رسالة سبيل الرشاد في إثبات المعاد، رسالة في مباحث الحمل و رسالة في الوجود الرابط از جمله مهم‌ترين تك‌نگارى‌هاى فلسفى حكيم طهرانى، بلكه هر يك در موضوع خود آخرين دستاورد فلسفه اسلامى است كه در جلد دوم گنجانده شده است.

در اين رساله‌ها چهار مسئله توحيد، معاد جسمانى، حمل و وجود رابط از افقى تازه مورد بررسى قرار گرفته و به‌ويژه سه رساله اخير مالامال از آراء ابتكارى و بديع آقا على است. مهم‌ترين نوآورى اين حكيم متأله درباره معاد جسمانى در رساله كم‌نظير سبيل الرشاد تشريح شده است.

تعليقات الشواهد الربوبية، تعليقات على شرح الهداية الأثيرية، تعليقات على حواشي إلهيات الشفا، تعليقات على حواشي شرح حكمة الإشراق، قسم اوّل تعليقات فلسفى آقا على بر كتب صدرالمتألهين، دربردارنده نكته‌سنجى‌هاى استاد الاساتيد بر آراء مؤسس حكمت متعاليه است. تعليقات شوارق الإلهام از جمله مهم‌ترين آثار آقا على، مجموعه ديدگاه‌هاى حكيم مؤسس در امور عامه و الهيات بالمعنى الأعم است. تعليقات على حواشي الفياض على شرح الإشارات، ديگر تعليقات آقا على بر آثار حكيم متأله ملا عبدالرزاق فياض لاهيجى است. سومين قسم تعليقات اين مجموعه، تعليقات آقا على بر آثار والد مكرمش ملا عبدالله مدرس زنوزى؛ يعنى حواشي الزنوزي على حواشي الفياض على شرح القوشچي على التجريد و لمعات الهيه مهم‌ترين اثر ملا عبدالله است. تعليقات لمعات الهيه تنها اثر فارسى جلد دوم مجموعه است. بالاخره دو تعليقه مختصر، تعليقة واحدة على الحواشي الجمالية على الحواشي الخفرية على شرح القوشچي و تعليقة على حاشية رسالة سرّ القدر ابن سينا پايان‌بخش جلد دوم اين مجموعه است (ر.ك: مقدمه جلد 3، ص15-14).

در مجموع از چهارده اثر ارائه‌شده در مجلد سوم، سه اثر عربى، سه اثر فارسى - عربى و هشت اثر فارسى صرف مى‌باشد. از اين چهارده اثر، يك رساله در فقه و اصول، سه اثر ادبى (البته با مضامين عرفانى و فلسفى)؛ يعنى اشعار و تقريظ رساله إيضاح الأدب و مقدمه شرح أسرار الآيات به چشم مى‌خورد. ده اثر ديگر كه به لحاظ كمّى اكثر قريب به اتفاق اوراق اين مجموعه را تشكيل مى‌دهد، فلسفى است. اكثراً فلسفى صرف (تقريرات المبدأ و المعاد، رسالة في الوجود و الماهية، بقايا أصول الحكم)، يكى فلسفى - كلامى (مناظره)، دو اثر فلسفى - عرفانى (رساله حقيقت محمديه، رساله وحدت وجود) و سه اثر در تاريخ فلاسفه است (رساله تاريخ حكما، رساله سرگذشت و تقريظ مفاتيح الغيب) (ر.ك: مقدمه ج3، ص18).

وضعيت كتاب

«مقابله متن استنساخ‌شده با همه نسخ و مشخص كردن اختلاف نسخ»، «تصحيح متن و ذكر آن دسته از اختلاف نسخ كه مغيّر معنى است و حذف اختلاف نسخ ناشى از اغلاط نگارشى از پاورقى‌ها»، «تحقيق متن، استخراج منابع و نشانى تمامى آيات و روايات و اكثر اقوال صريح و غير صريح حكما و برخى از اشعار»، «افزودن برخى تعليقه‌هاى توضيحى در پاورقى»، «تقطيع متن، به پاراگراف‌هاى متعدد و افزودن علامات نگارشى» و «نمايه‌هاى مختلف در انتهاى هر جلد (نمايه‌هاى آيات، روايات، اشعار، اعلام، كتب، منابع و فهرست تفصيلى مطالب)»، از جمله كارهاى انجام‌گرفته توسط نويسنده بوده است (مقدمه مجموعه، ص85-84).

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.