الممتع في التصريف

الممتع في التصريف

نام کتاب	الممتع في التصريف
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	مصطفی، علی محمد (محقق) ابن‌عصفور، علی بن مومن (نويسنده) عنایه، احمد عزو (محقق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏PJ‎‏ ‎‏6131‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏م‎‏7‎‏
موضوع	زبان عربی - صرف
ناشر	دار إحياء التراث العربي
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1432 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE21019AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«الممتع في التصريف»، اثر على بن مؤمن نحوى حضرمى اشبيلى، معروف به ابن عصفور (597 - 669ق)، با تحقيق شيخ احمد عزو عنايه و على‌محمد مصطفى، اثرى است در تصريف كه در آن به بحث در باره حروف زايد، ساختمان افعال و اسماء، ابدال، قلب و ادغام، به روش استدلالى پرداخته شده است.

اين كتاب را ابن عصفور به يكى از امراى المتوكل‌على‌الله به نام امير ابوبكر عبدالله بن صاحب الرد كه خود شاعر و اديب نيز بوده، تقديم كرده است (بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ص 301).

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محققان و نويسنده آغاز و مطالب در دو قسم و هر قسم در چندين عنوان تنظيم شده است.

نويسنده در ابتدا، به نحوه تشخيص و تمييز حروف زايد از اصلى پرداخته و سپس، حروف ابدال را مطرح و بعد از آن، به ساير مباحث صرفى پرداخته است.

گزارش محتوا

در مقدمه محققان، ضمن بيان برخى از خصايص و ويژگى‌هاى لغت عربى و ذكر ديدگاه بزرگانى چون ابن فارس، سيوطى، ابوحيان و زمخشرى، اشاره كوتاهى به زندگى‌نامه نويسنده و آثار وى، شده است (مقدمه محققان، ص 5).

در مقدمه نويسنده، به ذكر شرف و اهميت علم صرف و بيان مراتب و جايگاه آن در علم عربى، پرداخته شده است (مقدمه نويسنده، ص 13).

در باب اول از قسم اول، به تبيين و تمييز حروف زايد از حروف اصلى و ادله‌اى كه مى‌توان با آن‌ها به شناخت حروف اصلى و زايد نايل آمد، پرداخته شده است (متن كتاب، ص 19).

نويسنده، علت تقديم اين بحث بر ساير مباحث علم صرف را اين دانسته كه شناخت تصغير و تكسير - كه نحويون پيش از وارد شدن به علم تصريف به آن دو مى‌پردازند - و نيز شناخت بسيارى از اسماء غير منصرف بر اين قسم مبتنى است (همان).

اشتقاق اصغر و اكبر، تصريف، كثرت و لزوم، نظير و خروج از نظير و... از جمله ادله‌اى شناخته شده كه به‌وسيله آن‌ها، مى‌توان حروف زايد و اصلى را از يكديگر تمييز داد (همان).

بررسى و بحث پيرامون ابنيه اسماء و افعال و معانى مختلف آن‌ها و ذكر مواردى كه در آن‌ها حروف زايد بيشتر به چشم مى‌خورد، از جمله مباحث مطرح‌شده در اين باب مى‌باشد.

قسم دوم، به ذكر حروف ابدال اختصاص يافته است. حروف ابدال، حروفى هستند كه در موارد خاصى، بدون آنكه ادغام شوند، به حرف ديگرى تبديل شوند كه نويسنده آن‌ها را در عبارت «اجد طويت منهلا» خلاصه نموده است (همان، ص 175).

حروف ابدالى كه سيبويه در كتاب خود نامى از آن‌ها نبرده است، قلب و حذف و نقل، احكام حروف عله، قلب و حذف غير قياسى، انواع ادغام، تبيين مخارج حروف و مسائل مربوط به صحيح و معتل، از جمله مباحثى است كه در اين قسم، بدان پرداخته شده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب، در انتهاى كتاب آمده است.

در پاورقى‌ها، به تبيين و توضيح كلمات دشوارى پرداخته شده كه در متن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. بجنوردى، سيد كاظم و همكاران (1377)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى (چاپ دوم)، تهران: مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 4، ص 301، نوشته عنايت‌الله فاتحى‌نژاد.

پیوندها

مطالعه کتاب الممتع في التصريف در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور