تاریخ از دیدگاه قرآن و نهج‌البلاغة

تاريخ از ديدگاه قرآن و نهج البلاغه

نام کتاب	تاريخ از ديدگاه قرآن و نهج البلاغه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	وفا، جعفر (نويسنده)
زبان	فارسي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏103‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏7‎‏ت‎‏2
موضوع	علي بن ابي طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نظريه درباره تاريخ علي بن ابي طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. نهج البلاغه - نقد و تفسير قرآن - وقايع تاريخي
ناشر	سپاه پاسداران انقلاب اسلامي، نمايندگي ولي فقيه، اداره آموزش هاي عقيدتي سياسي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1382ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE4215AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

تاریخ از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه، تألیف جعفر وفا، از جمله آثار فارسی پیرامون قرآن و نهج‌البلاغه است. این کتاب با هدف آموزش در قالب درس‌نامه نگارش شده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه نویسنده و متن اثر در هفده درس است که به شیوه آموزشی نگارش شده است. در انتهای هر درس خلاصه‌ای از آن درس و چند پرسش مطرح شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه هدف خود از نگارش این اثر را چنین توضیح می‌دهد: «دقت در روش تاریخ‌نگاری و روش تحلیل حوادث تاریخی در «قرآن» و «نهج البلاغه» و نیز واقع‌بینی و درس‌آموز بودن تاریخ، به ما قدرت می‌دهد که تاریخ هدف‌دار، روشنگر و حرکت‌آفرین را بشناسیم و قانونمندی جامعه و سنن حاکم بر تاریخ را باور کنیم. تاریخی که با روش صحیح و واقع‌بینانه تحلیل نشود، از حوزه گزارش و آمار نگذرد و از نسب‌شناسی و هویت فردی رجال تاریخی، فراتر نرود و گذشته را به آینده پیوند ندهد، به افسانه‌ای تبدیل می‌شود که در «نقل سطحی وقایع» خلاصه می‌شود و همچنان راکد و بی‌روح می‌ماند. ما این موضوع را در قرآن و نهج البلاغه، هرچند به‌صورت گذرا و به‌اختصار، مورد بررسی قرار دادیم تا ببینیم این دو منبع بزرگ، تاریخ را با چه هدفی و با چه روشی تحلیل و چه کسانی را به‌عنوان الگوهای عملی معرفی می‌کنند و عوامل حرکت و تکامل تاریخ را در چه چیزی می‌دانند، باشد که فروغی از آنها برگیریم و به قطره‌ای از بیکرانشان دست یابیم».

وی در ابتدای اثر با ذکر کلیاتی درباره تاریخ و ذکر معنا و سرگذشت این واژه، بینش تاریخی قرآن را این‌گونه تبیین می‌کند: «تاریخ از دیدگاه قرآن، مجموعه وقایع و حوادثی است که در چهارچوب قوانین و سنت‌های تغییرناپذیر بروز کرده‌اند و باید به‌عنوان تجربه و عبرت، در فراروی آیندگان قرار گیرند».

در دومین درس کتاب، اهمیت تاریخ از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده در قبال دیدگاه گروهی که با بدبینی به تاریخ می‌نگرند، به دیدگاه اسلام اشاره می‌کند که نقش تاریخ را در ابعاد نظری و عملی تعیین‌کننده می‌داند. البته او یادآور می‌شود که قرآن یک کتاب تاریخی نیست که چون دیگر کتاب‌ها در پی وقایع‌نگاری و انعکاس رویدادها و زندگی اقوام گذشته باشد، ولی مسائل زیادی از آن قابل استنباط و استخراج است و می‌توان ضوابط و قانونمندی حاکم بر تاریخ را به‌طور عمیق به‌ دست آورد؛ زیرا قرآن علل پیروزی‌ها، شکست‌ها، پیشرفت‌ها و عقب‌ماندگی‌های برخی از امم گذشته را تحلیل می‌کند و عوامل ظهور و افول تمدن‌ها را یادآور می‌شود و این‌سان ما را در متن زندگی گذشتگان قرار می‌دهد و از شخصیت‌هایی یاد می‌کند که منشأ تحول جامعه شده و اثر مثبتی در تاریخ داشته‌اند و نیز از جبارانی سخن می‌گوید که قافله بشری را سال‌ها عقب نگه داشته‌اند.

نویسنده سه راه را مطرح کرده که از طریق آن‌ها می‌توان اهتمام قرآن به تاریخ را به‌ دست آورد؛ نام سوره‌ها، فراخوانی به مطالعه تاریخ و مقاطع مهم تاریخ در قرآن سه راهی است که مطرح شده است. وی در بخش سوم چنین می‌نویسد: «بیش از نصف قرآن مربوط به تاریخ و تبیین فلسفه تاریخ است؛ حتی بخش عظیمی از آیات در موضوعات فقهی، کلامی و اجتماعی و... از نظر شأن و نزول و تطبیق و تعیین مصداق با تاریخ درآمیخته است.

ارزش تاریخ در نهج البلاغه، موضوع دیگری است که در ادامه مطالب به آن پرداخته شده است. نهج البلاغه افزون بر اینکه ما را به مطالعه و سیر و تحقیق در تاریخ ترغیب می‌کند، خود در نقل حوادث و وقایع مهم و حساس تاریخی پیشگام است و بیش از هر کتاب سخن از تاریخ به میان آورده است؛ در نخستین خطبه آن، مقاطع مهمی از تاریخ عنوان شده است. همانند تاریخ پیدایش جهان و مراحل طبیعی آن، آفرینش انسان نخستین (حضرت آدم(ع))، خلقت فرشتگان و بعثت انبیا(ع) که همه اینها نشانگر اهمیت تاریخ در نهج البلاغه است.

قرآن و نهج البلاغه مسائل تاریخ را با اصول و روش‌های خاصی تحلیل می‌کنند که اسناد یقینی و الگوسازی دو روش مذکور در کتاب است. قرآن و نهج البلاغه در بعد تاریخ چون دیگر ابعادشان متکی بر «وحی» و «علم یقینی» هستند و مانند کتاب‌های تاریخی و مورخان معمولی نیاز به اسناد و مدارک تاریخی و ارجاع به افراد و شاهدان عینی ندارند و خودشان سند معتبر و قطعی هستند.

تشابه و نقاط مشترک حوادث و همچنین موازنه و تطابق در دو شخصیت یا در دو حادثه تاریخی، روش دیگری در تجزیه و تحلیل مقوله‌های تاریخ در قرآن و نهج البلاغه است. درک این روش و موارد آن، دقت بیشتری می‌طلبد و آثار زیادی به دنبال دارد. نقل گوشه‌هایی از زندگی حضرت مریم، زکریا، یحیی و عیسی(ع) و همچنین مقایسه صاحب دو باغ با ذوالقرنین به ترتیب از مصادیق بارز روش تقارن و موازنه است.

نهج البلاغه نیز چون قرآن، ظلم و ستم را از اساسی‌ترین عوامل سقوط و تباهی جوامع بشر معرفی می‌کند و سرنوشت محتوم ستمکاران را نابودی و از دست رفتن قدرت و نیز شکست سریع کاخ ستم را از نتایج دنیوی استبداد می‌داند. با دقت در کلمات نهج البلاغه معلوم می‌شود که هیچ آفتی به‌مانند استبداد، حرکت منفی تاریخ و افول جامعه را سرعت نمی‌بخشد.

قرآن برخی از حوادث تاریخی را پیشگویی کرده و سال‌ها پیش، از وقوع آنها خبر داده است. پیدایش خیر و برکت فراوان در خاندان پیامبر، تکثیر و استمرار نسل محمد(ص) و انقطاع نسل دشمنان او از جمله آنهاست. در نهج البلاغه نیز پیشگویی‌هایی آمده که پیدایش دولت کریمه حضرت مهدی(عج) و حکومت مستبدانه بنی مروان از جمله آنهاست. آن‌گونه که حضرت خبر داده بود مروان و فرزندانش سرنوشت مسلمانان را به‌ دست گرفتند، دست به قتل و غارت زدند و مسلمانان را در ظلمت ظلم نشاندند. همچنین تشکیل حکومت آل‌بویه، خون‌ریزی مغول، آینده شهر کوفه و شهادت امام حسین(ع) از دیگر مظاهر پیشگویی نهج البلاغه است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدا و منابع و مآخذ در انتهای کتاب ذکر شده است. در پاورقی‌های کتاب، آدرس منابع با ذکر جلد و صفحه و برخی ارجاعات و توضیحات آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب تاریخ از دیدگاه قرآن و نهج البلاغه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور