فرهنگ قرآن

فرهنگ قرآن

نام کتاب	فرهنگ قرآن
نام های دیگر کتاب	کلید راهیابیبه موضوعات و مفاهیم قرآن کریم
پدیدآورندگان	هاشمی رفسنجانی، اکبر (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏66‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ﻫ‎‏2‎‏ف‎‏4
موضوع	قرآن - طبقات آیات قرآن - فهرست مطالب قرآن - واژه نامه‎ها
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1383 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3824AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

فرهنگ قرآن، كليد راهيابى به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم، دائرةالمعارفى 33 جلدى با موضوع قرآن كريم است كه توسط اكبر هاشمى رفسنجانى و گروهى از محققان مركز فرهنگ و معارف قرآن تأليف شده است. اين فرهنگ به دليل موضوعى بودن و تفصيل بسيار، از ديگر كارهاى مشابه خود فراتر رفته و به‌صورت جامع و آسان، اطلاعات و آموزه‌هاى قرآنى در هر موضوع را در اختيار مخاطب قرار مى‌دهد.

از جمله مهم‌ترين اهداف تدوين اين فرهنگ، گردآورى و طبقه‌بندى اطلاعات موجود در قرآن بر اساس مفاهيم، با سه مشخصه دقت، سرعت و آسانى و فراهم آوردن بستر مناسب براى تحقيقات نوين و تخصصى در علوم و معارف قرآنى بوده است .

ساختار

ساختار معجم حاضر، از نوع ساختارهاى پيش‌رونده و يا به اصطلاح، ساختار درختى است؛ زيرا مدخل بر اساس برآوردن فرع از اصل، شناسايى و جاى گرفته است. در اين‌گونه ساختارها، نخست عناوين كلى و عام (مانند اخلاق، اقتصاد، اعلام، انبياء، حقوق و گياهان) تيتر شده، در ذيل آنها به مباحث اوليه و كلى بسنده مى‌شود، سپس مسائل جزيى آنها به ترتيب الفبا، در پى مى‌آيد .

گزارش محتوا

كار نگارش «فرهنگ قرآن» با يادداشت‌ها و فيش‌بردارى‌هاى نويسنده در زندان آغاز شده است. بر اساس همين يادداشت‌ها، پيش از آن «تفسير راهنما» به همت تنى چند از قرآن‌پژوهان قم تدوين شد و اينك همان‌ها اساس «فرهنگ قرآن» شده‌اند. نويسنده در مقدمه كتاب توضيح مى‌دهد كه «آيات را از آغاز قرآن يكايك مطالعه مى‌كردم و نكته‌هاى قابل استفاده را در فيش‌هاى كوتاه و گويا يادداشت مى‌كردم و در كنار همان جمله‌هاى كوتاه، نمايه‌سازى هم مى‌كردم، تا بعدها تفكيك اطلاعات به دست آمده به‌سرعت و به‌راحتى انجام گيرد و هر موضوعى جايگاه خود را در تدوين نهايى پيدا كند. مجموعه آن نوشته‌ها بالغ به 32000 فيش در 22 دفتر دويست برگى شد».

اصولى كه در شكل‌گيرى اين اثر مورد توجه بوده، در مقدمه جلد اوّل به‌تفصيل آمده كه به بخشى از آن به‌اختصار اشاره مى‌شود:

1. در مدخل‌گزينى، ملاك انتخاب، قرآنى بودن و داشتن اطلاعات - هرچند اندك - است، به‌طورى كه ذيل برخى از مدخل‌ها، يك آيه و يا حتّى بخشى كوتاه از يك آيه ذكر شده است.
2. در برداشت از آيات، چينش و نظم كنونى آيات مورد توجه بوده است؛ چنان‌كه برخى روايات، نظم فعلى آيات را توقيفى مى‌داند. در برداشت‌ها از روايات شأن نزول و روايات تفسيرى نيز استفاده شده است، البته مشروط به آنكه با مبانى شناخته شده دينى سازگارى داشته باشد.
3. در آغاز اغلب مدخل‌ها در شناسه‌اى به معناى لغوى، معناى اصطلاحى، محدوده مدخل، كليدواژه‌هاى اصلى قرآنى و اهمّ مباحث آن موضوع پرداخته شده است.
4. گاهى در پانوشت‌ها، عبارات و توضيحاتى افزوده شده است. اين روش گرچه خلاف شيوه معجم‌نگارى است، ولى بيشتر بدان‌جهت است كه استفاده همگانى از اين مجموعه ممكن گردد. همچنين عناوين و موضوعات به ابهام و اجمال نگرايد.

در برخى از صفحات كتاب، برخى از اعلام به‌اختصار در متن معرفى شده‌اند؛ به‌عنوان مثال عدى بن بدا، عدى بن حاتم طائى و عدى بن ربيعه در جلد اول كتاب معرفى شده‌اند .

در آخر مى‌توان ويژگى‌هاى اين اثر را اين‌گونه خلاصه نمود: دربرداشتن بيش از 3000 موضوع اصلى و هزاران موضوع فرعى؛ دستيابى آسان علاقه‌مندان و محققان به معارف و علوم قرآنى؛ برخوردارى از سيستم ارجاعات در عنوان‌هاى مترادف و مرتبط؛ جامعيت نسبت به فرهنگ‌نامه‌هاى قرآنى پيشين؛ الفبايى - موضوعى بودن عناوين اصلى و فرعى؛ دربرداشتن اعلام قرآن؛ شناسايى الفاظ و مدخل‌هايى كه در معنى به يكديگر نزديكند .

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هريك از جلدهاى كتاب در ابتدا و منابع در انتهاى آن آمده است. در پاورقى‌هاى كتاب، معانى برخى الفاظ و توضيح برخى عبارات و روايات ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. بابايى، رضا، «نمايى از فرهنگ قرآن»، آينه پژوهش، خرداد و تير 1379، شماره 62، ص 52 تا 58.
3. سادات فخر، سيد محسن، «فرهنگ قرآن، كليد راه‌يابى به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم»، پژوهش‌هاى قرآنى، پاييز و زمستان 1383، شماره 39 و 40، ص 19 تا 27.

پیوندها

مطالعه کتاب فرهنگ قرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور